Mehman süleymanov
Yüklə 51,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gülüstan müqaviləsi
- 4. İbrahim xanın qətli
- Mehman Süleymanov
Gülüstan müqaviləsi
87 aparılmış xeyli sayda heyvan geri qaytarıldı. Sisianov bu xəbərdən çox sevindi və ümid etdi ki, bu uğur daha çox adamım Cəfərqulu bəyin ətra- fında birləşməsinə və onun Qarabağ xanı üçün daha real namizədə çevrilməsinə səbəb olacaqdır (94).
Rusiya general və zabitlərinin ümidlərinin əksinə olaraq Kürəkçay müqaviləsi imzalanandan sonra Qarabağda Rusiyameylli mövqe heç də tam aydınlığı ilə özünü göstərmədi. Bir tərəfdən Rusiya hakimiyyətinin dayağı ola biləcək kifayət qədər hərbi qüvvə Qarabağda yox idi. Digər tərəfdən də İbrahim xanın siyasətində və Qarabağ əhalisinin əhval- ruhiyyəsində Rusiyapərəstlik özünün elə də aydın ifadəsini tapmırdı. Bu da Rusiya canişinlərini heç də qane etmirdi. Xüsusilə, Məhəmməd Həsən ağanın ölümü rus zabitlərinin təşvişini bir qədər də artırdı. Çünki onun ölümü, Mehdiqulu ağanın isə Sisianovun dəstəsində olması Qarabağ xanlığının idarəçiliyində bir boşluq yaratdı. Bu dövrdə İbrahim xanın xanlığa iddialı olan və Abbas Mirzə düşərgəsində güzəran keçirən oğlu Əbülfət ağanın Qarabağa olan talançı yürüşləri artdı, yerli bəylər arasında ona rəğbət bəsləyənlərin sırası genişləndi. Xəstə günlərini keçirən İbrahim xanın bir çox hadisələrə müşahidəçi mövqeyində olması şahmeylli qüvvələrin fəallaşmasını daha da artırdı. İbrahim xanın əmisi oğlu Mirzəli bəy yaranmış qarışıq vəziyyətdən istifadə edərək Gəncədə girovluqda olan oğlu Behbut bəyi oradan oğurlatdı və onlar hər ikisi Əblüfət ağanın yanına qaçdılar. Bu da Sisianovla İbrahim xan arasında olan münasibətlərin daha da soyuqlaşmasına səbəb oldu. Mirzəli bəy isə ətrafında 300 atlı olan Əbülfət ağanın Qarabağ xanlığı ərazisində talanlar etməsinə əlavə dəstək oldu. Belə əməlləri ilə Əbülfət ağa yerli əhalini İbrahim xandan narazı salmağa və əhalinin şaha olan meylini gücləndirməyə çalışırdı. Mövcud olan məlumatlara görə, bu dövrdə Abbas Mirzə də Təbrizdə möhkəmlənməyə və Azərbaycan xanlıqları üzərinə yeni yürüş keçirməyə hazırlaşırdı. Mirzəli bəyin oğlu Behbud bəyi Gəncədə rus girovluğundan qaçırması Sisianovu kifayət qədər təşvişə saldı. O da mayor Lisaneviçin ona yazdıqları ilə razılaşaraq xanlıq daxilində antirus mövqelərinin və ab- havasının güclənməsini İbrahim xanın idarəçiliyinin zəifləməsi ilə əlaqələndirirdi. Eyni zamanda belə bir hadisənin baş verməsinə görə Sisianov mayor Lisaneviçi də ittihamlandırırdı. Sisianova görə, mayor
Mehman Süleymanov
88 Lisaneviç azərbaycanlı əhaliyə qarşı yumşaqlıq nümayiş etdirir və öz qətiyyətini göstərmirdi. Onun sözlərinə görə, Lisaneviçə buraxılan pulla o, azərbaycanlı ağalar arasında casus tapa və onun vasitəsilə baş verəcək hadisədən vaxtında xəbər tuta bilərdi. Ona görə Sisianov mayor Lisaneviçin Qarabağa göndərilməsi ilə bağlı qəbul etdiyi qərarında səhv etdiyini bildirirdi. Baş vermiş hadisənin aradan qaldırılması üçün Sisianov mayor Lisaneviçdən tələb etdi ki, Mirzəli bəylə Fəzləli bəyin tapılması üçün lazımi işlər görülsün, lazım olarsa bunun üçün müəyyən maliyyə vəsaitləri istifadə edilsin və necə olursa-olsun verilən tapşırıq yerinə yetirilsin. Əks təqdirdə Sisianov onu hərbi tribunala verəcəyi ilə hədələdi. (95). General Sisianov baş vermiş hadisə ilə bağlı İbrahim xana da məktub yazdı və onu da zəif idarəçilikdə günahlandırdı. O, İbrahim xana çatdırdı ki, indiki şəraitdə rus qoşunları tərkibində xidmət edən İbrahim xanın oğlu Mehdiqulu ağanın Şuşaya qayıtmasını və onun xanlıqdakı satqınların cəzalandırılması ilə məşğul olmasını məqsədəuyğun sayır (96). Yanvar ayının 9-da Sisianov geri qayıtmasını qərara aldığı Mehdiqulu ağaya məktub yazdı. Rus generalı Behbud bəyin Gəncədən qaçırılması xəbərini ona çatdırmaqla belə bir hadisənin baş verməsini atası İbrahim xanın qocalığı və idarəçiliyi ciddi nəzarət altında saxlaya bilməməsi ilə əlaqələndirirdi. Sisianov qeyd edirdi ki, atasına kömək göstərməsi məqsədilə onun Şuşaya qayıtmasını lazım bilir. Rusiya qoşunları komandanı Mehdiqulu ağadan tələb edirdi ki, Mirzəli bəy və Fəzli bəy kimi antirus mövqeli şəxsləri tapsın və onları ciddi cəzalandırsın. Sisianov eyni zamanda xəbərdar edirdi ki, əgər Mehdiqulu ağa xanlıq ərazisində Rusiya mövqelərini qorumasa, onda Rusiya imperatoru qarşısında günahkar sayılacaq və ona ağır cəzalar veriləcəkdir (97). Qarabağnamə müəlliflərinin fikrincə, Mehdiqulu ağa Şuşa qalasına yetişəndən sonra antirus mövqedə olanların qarşısının alınması ilə məşğul oldu (98). Bunun neçə həyata keçirilməsi və hansı tədbirlərin görülməsi haqqında isə müəlliflər yazmırlar. Hər halda müəlliflər Mehdiqulu ağanın atasına qarşı müxalifət təşkil etməsi haqqında məlumat vermirlər. Eyni zamanda xanlıq ərazisində şah mövqelərinin təmsilçisi olan Əbülfət ağaya qarşı da ciddi bir tədbir həyata keçirilməsi haqqında məlumat mövcud deyil. İbrahim xan isə hər hansı tərəfə qarşı əsaslı münasibət nümayiş etdirmirdi. Şuşada rus qoşun dəstəsinin yerləşməsi onu rusmeylli kimi təqdim etməyə əsas versə də, şah qüvvələrinə qarşı Gülüstan müqaviləsi
89 heç də kəskin münasibət göstərmirdi. Çox güman ki, o, yenə də əvvəlki siyasətini davam etdirməklə, şah qüvvələri ilə rus qüvvələrini üz-üzə qoymaqla hər iki tərəfin zəifləməsini istəyirdi. 1806-cl ilin fevralında Bakı xanı ilə danışıqlar apararkən Sisianov qətlə yetirildi. Bu hadisə İbrahim xanı bir qədər təşvişə saldı. Ola bilsin ki, o, şah qüvvələrinin bu fürsətdən istifadə edərək böyük qüvvələrlə Qarabağ xanlığı üzərinə hücuma keçəcəyindən ehtiyat edirdi. Ona görə İbrahim xan öz adamlarını Qafqazdakı rus qoşunlarına müvəqqəti komandanlığı öz üzərinə götürmüş general Nesvetayevin yanına göndərdi və generaldan qarşılıqlı münasibətlərin davam etdiriləcəyinə bir əminlik aldı (99). Qeyd etmək lazımdır ki, bu barədə xəbər verən Qarabağnamələr Rusiyanın Qafqazdakı hökmranlığı dövründə yazıldığından həmin mənbələrdə Rusiyaya qarşı kəskin münasibət bildirilməsinə yol verilməmişdir. Ona görə bu əsərlərdə İbrahim xanın Rusiya istilasına qarşı aydın mövqeyi də işıqlandırılmamışdır. Rus tarixçilərinin qabartmağa çalışdığı məqamlara görə isə İbrahim xan Rusiya himayəsinə sədaqətli olan bir şəxs deyildi və bunu onun əməllərində də görmək mümkün idi. Məsələn, elə Sisianovun vaxtında olduğu kimi, onun qətlindən sonra da İbrahim xan xanlıq ərazisində olan rus qoşun dəstəsi üçün yem və azuqə verməkdən imtina etdi. Şuşa qalasından rus qoşun dəstəsinin komandiri mayor Lisaneviç düşdüyü çətin vəziyyətin aradan qaldırılması üçün dəfələrlə İbrahim xana müraciət etsə də, o, məhsul sahələrinin şah qoşunları tərəfindən yandırılıb məhv edildiyini bəhanə gətirərək rus dəstəsinin təchizatına heç bir yardım göstərmədi. Rus hərbçiləri tərəfindən İbrahim xana onun imzaladığı Kürəkçay müqaviləsinin şərtlərinin xatırlanması da heç bir nəticə vermədi. Əksinə, rus zabitinin davranışı İbrahim xan tərəfindən xanlıq işlərinə müdaxilə kimi qiymətləndirilirdi (100). Rus zabitləri İbrahim xanı imzaladığı Kürəkçay müqaviləsinin şərtlərinə əməl etməməkdə günahlandırdığı halda, heç Rusiya tərəfi özü də bu müqavilənin şərtlərinə əməl etmirdi. Rusiya tərəfi İbrahim xanın hakimiyyətinin təhlükəsizliyinə zəmanət versə də, xanlığın şah qoşunlarından müdafiə olunması üçün lazımi işlər görülmürdü. Araz yaxınlıqlarında düşərgə salmış və sayı on minlərlə hesablanan şah qüvvələrinə qarşı Qarabağ xanlığı ərazisinə yuxarıda qeyd edildiyi kimi, mayor Lisaneviçin rəhbərliyi altında kiçik bir dəstə göndərilmişdi. Bu dəstənin də vəzifəsi xanlığın müdafiəsi deyil, Şuşa qalasının, habelə İbrahim xanın fəaliyyətinin nəzarət altında saxlanması idi. Əslində, Qa- rabağ xanlığı əvvəllər olduğu kimi şah qoşunları qarşısında yenə də Yüklə 51,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|