Mehman süleymanov
Yüklə 51,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gülüstan müqaviləsi
- Mehman Süleymanov
Gülüstan müqaviləsi
99 səbəblə bağlanmasının əsası yoxdur. Bu qətl Lisaneviç və onu əhatə edənlər tərəfindən qəsdən planlaşdırılmış və törədilmiş bir akt idi.
İbrahim xan qətlə yetiriləndə Mehdiqulu ağa da və Sisianov tərəfindən xanlığın varisi kimi nəzərdə tutulmuş Cəfərqulu ağa da Şuşa qalasında idilər. Mayor Lisaneviç xanlıq daxilində narazılıqların və həyəcanların qarşısını vaxtında almaq üçün əhalini toplayıb Mehdiqulu ağanı Qarabağ xanı elan etdi. İbrahim xanın nəvəsi Cəfərqulu ağa Mehdiqulu ağanın xan elan edilməsinə özlüyündə sakitliklə yanaşdı və ciddi etiraz bildirməyə cəsarət etmədi (118). Çox güman ki, Cəfərqulu ağa etiraz etməyin bir nəticə verməyəcəyini görürdü. Çünki mövcud həyəcanlı vəziyyətdə mayor Lisaneviç Mehdiqlu ağanın xanlığının tərəfdarı olmuşdusa, onu müdafiə edəcəyi də şübhəsiz idi.
İbrahim xanın qətli isə xanlıq əhalisi arasında geniş həyəcanlara səbəb oldu. Bunun nəticəsində əhali arasından Arazın cənubuna kütləvi köçlər genişləndi. Onların əksəriyyəti Qaracadağda məskunlaşdılar. Bu köç elə geniş miqyas aldı ki, Abbas Mirzə tərəfindən Ataulla Şahsevənə bu köçlərin nizamlanması haqqında göstəriş verildi. Rus hərbçilərinin vəhşiliklərindən qorxuya düşən əhali arasında antirus mövqe açıq xarakter aldı. Mehdiqulu xan əhalinin antirus əhval- ruhiyyəsinin aşıq qarşıdurmaya keçməsinə yol verməmək üçün mahal nayiblərinə, bəylərə, nüfuzlu adamlara məktublar göndərdi və onları sakitliyə çağırdı. Bu məktubda Mehdiqulu xanla Lisaneviç arasında qarşılıqlı anlaşma yarandı və az sonra hətta Mehdiqulu xan əhali arasında rus hərbi qüvvələri üçün azuqə və yem toplanmasına da başladı. Bir tərəfdən Abbas Mirzənin rəhbərliyi altında olan şah qüvvələrinin Ağoğlanda düşərgə salması, digər tərəfdən də İbrahim xanın qətlindən sonra xanlıq daxilində ruslara qarşı narazılıqların genişlənməsi və xanlığın nəzarətdən çıxa bilmək ehtimalı rus qoşunları komandanlığını məcbur etdi ki, müəyyən qəti tədbirlər həyata keçirilsin. Bununla bağlı qərara alındı ki, Troitski muşketyor alayının iki taboru general-mayor Nebolsinin komandanlığı altında Qarabağ istiqamətinə göndərilsin. Baxmayaraq ki, Şuragöl-Pəmbək istiqamətində də hadisələr rusların xeyrinə olmayaraq inkişaf edirdi və burada da əlavə rus qüvvələrinə ehtiyac var idi, general Nesvetayev Qarabağ istiqamətində olan təhlükəni daha qorxulu saydı və general Nebolsinə əmr etdi ki, polkovnik
Mehman Süleymanov
100 Karyaginin komandirliyi altında olan 17-ci yeger alayının salamat qalmış qüvvələrini də özünə birləşdirib hərəkətə başlasın. Polkovnik Karyaginin rəhbərliyi altında olan dəstənin birləşdirilməsindən sonra general Nebolsinin rəhbərliyi altında 1092 nəfər piyada, 113 nəfər kazak və 8 ədəd top var idi. Bu qüvvələri ilə Nebolsin bir neçə gündən sonra Əsgərana yetişdi və burada şah qoşunlarının dəstələri ilə qarşılaşdı (120). Rus mənbələrinə görə, general Nebolsin burada 16 verstlik yolu əlbəyaxa döyüşlərlə adlamalı oldu. Abbas Mirzənin əsas qüvvələri Ağoğlanda dayandığından Nebolsin Əsgəran ətrafında olan şah qüvvələrinin müqavimətini qırmağa müvəffəq oldu. Rus mənbələrinə görə, Lisaneviçin rəhbərliyi altında olan dəstə də Şuşa qalasını tərk edib Əsgəran
ətrafında Nebolsinin dəstəsinə qoşuldu (121). Qarabağnamələrdə isə bildirilir ki, mayor Lisaneviç Şuşa qalasında qaldı. Mehdiqulu xan da Qarabağ atlılarından təşkil etdiyi dəstə ilə Əsgərana rus generalının yanına yollandı. M.M.Xəzaninin yazdığına görə, general Nebolsinin Əsgərana gəlməsi təxminən İbrahim xanın qətlindən 15 gün sonraya təsadüf edir (122). Əsgəran yaxınlığında general Nebolsin iki gün Abbas Mirzənin qoşun dəstəsinin hücumunu gözlədi. Görünür, Əsgəran ətrafında döyüşə girmək Abbas Mirzəni qane etmirdi. Ona görə də öz düşərgəsindən hərəkət etmədi. Belə olanda general Nebolsin irəli hərəkət etməyi qərara aldı. O ümid edirdi ki, Abbas Mirzə də ona doğru irəliləməyə başlayacaq. Rus hərbçilərinin irəliləməsi xəbərini eşidəndə Abbas Mirzə də hərəkət əmri verdi və Xanaşen dərəsi rayonunda iki qoşun dəstəsi üz-üzə gəldi (123).
Xanaşen ətrafında tərəflər arasında döyüş başlandı. Səhərin açılması ilə tərəflər bir-birinin üstünə atıldılar. Qarabağnamələrə görə, Mehdiqulu xan da bu döyüşdə iştirak edirdi. Onun rəhbərliyi altında olan Qarabağ atlıları həm bir başa döyüşə qatıldılar, həm də yeri gəldikcə ruslara bələdçilik edirdilər. İyul ayının 15-də baş verdiyi iddia olunan bu döyüş 7 saat davam etdi. Günün sonunda Abbas Mirzənin dəstəsi təzyiqə davam gətirməyərək geri çəkilmək məcburiyyətində qaldı. Mövcud olan məlu- mata görə, şah qüvvələri arasında xeyli öldürülən və əsir götürülən var idi. Ruslar arasında isə 10 nəfərin öldürüldüyü və yaralandığı bildirilir. Nebolsin geriləməkdə olan Abbas Mirzə dəstəsini təqib etsə də, onları haqlaya bilmədi. Şah qüvvələri təchizat əşyalarının çoxunu ataraq geri çəkildi və Araz çayının cənubuna adladı (124). Rus mənbələrinə görə isə rus hərbçilərindən 8 nəfər öldürüldü, 56 nəfər də yaralandı (125). Gülüstan müqaviləsi
101 Erməni müəllifi rus dəstəsinin bu döyüşdə xeyli itki verdiyini qeyd edir. Doğrudur, müəllif bu döyüşdə rus dəstəsinə bələdçilik edən Avan yüzbaşının ruslara göstərdiyi sonsuz fədakarlığını qabartmağa, ermənilərin də Qarabağ hadisələrində söz sahibi olduğunu vurğulamağa çalışırdı. Bununla belə, onun yazdığına görə, polkovnik Karyagin yaralandı, dəstəsinin isə yarısı həyatını itirdi. Müəllifə görə, əgər Avan yüzbaşının köməyi olmasaydı polkovnik Karyaginin dəstəsi bütünlüklə məhv ola bilərdi (126). Farsdilli mənbələrdə Xanaşen döyüşünün gedişi bir qədər özünəməxsus fərqləri ilə təsvir edilmişdir. Qacarlar dövrünün müharibələrinin daha müfəssəl tarixini yazmış Ə.Dünbəli bildirir ki, rus qüvvələri Xanaşenə yetişib hakim yüksəkliklərdə mövqe tutdular və döyüşə girişməyə cəsarət etmədilər. Abbas Mirzə Xanaşenə yetişəndən sonra iki gün rus qüvvələrinin aşağı enəcəyini və döyüşə girəcəyini gözlədi. Rusların hərəkətə gəlmədiyini görəndə yerli adamların vasitəsilə onlara xəbər çatdırıldı ki, guya tarlalara, ota, ələfə od vurulub və şah qüvvələri də indi təchizat çətinlikləri içindədir. Yalnız bundan sonra ruslar şah qüvvələri ilə döyüşə girdilər. Şah qoşunları tərkibində olan Bestam ərəbləri, İran tüfəngdarları irəli çıxarıldılar və onlar hətta ruslarla əlbəyaxa döyüşə girdilər. Bu döyüş axşama qədər davam etdi və heç bir tərəfin uğuru olmadan başa çatdı. Mənbəyə görə, Abbas Mirzənin dəstəsinin doğrudan da təchizat çətinlikləri var idi. Arxada qalmış ərazilərdə isə yem və azuqə toplanması imkanı yox idi. Ona görə də Abbas Mirzə daha çətin vəziyyətlə qarşılaşmamaq üçün geri çəkilmək əmri verdi və Araz çayının cənubuna adlayaraq orada düşərgə qurdu (127).
Hər halda farsdilli mənbədə olan məlumat da onu göstərir ki, Abbas Mirzə növbəti dəfə Qarabağda uğur əldə edə bilmədən geri çəkildi. Abbas Mirzənin Qarabağ xanlığı ərazisinə keçməsi ilə onun yanında olan Əbülfət ağa da bir dəstə ilə xanlıq ərazisinə daxil olaraq talançı basqınlar edir, əhali üçün müxtəlif problemlər yaradırdı. Qarabağın bir sıra qaçqın bəyləri də ona qoşularaq hətta kəndlərin bütünlüklə Qarabağdan köçürülməsini də həyata keçirirdilər. Abbas Mirzə öz qoşonu ilə Qarabağdan geri çəkiləndən sonra mayor Lisaneviç və Cəfərqulu ağa silahlı dəstə ilə Zəngəzur istiqamətinə yollandılar ki, Əbülfət ağanın qanunsuz əməllərinin qarşısını alsınlar, yurdlarından köçürülmüş əhalini geri qaytarsınlar. Cəfərqulu ağa rəhbərliyi altında olan dəstəsi ilə Əbülfət ağanən dəstəsinə Qafan və Ordubad dağlarında yetişdi və bu dəstələr arasında döyüş baş verdi. Cəfərqulu ağa öz dəstəsi ilə Əbülfət ağaya üstün gəldi, yurdundan köçürülən əhalini geri Yüklə 51,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|