71
çalışan, layihə rəhbəri Kennet Hoton (ing. Kenneth E. Haughton)
"Vinçester" (ing. Winchester) adlandırıb. 1973-cü ildə ilk dəfə
olaraq bütöv korpusda disk lövhələrini və maqnit başlıqlarını
birləşdirən modeli 3340 olan sərt disk istehsal olunub. Diskin
hazırlanması zamanı mühəndislər "30-30" ifadəsindən istifadə
ediblər.
Bu da hər biri 30 MB olan 2 modul (maksimal tərtibat
üzrə) demək idi. "30-30" isə səslənməyə görə "30 WCF" tüfəng
patronu istifadə edən məşhur ov tüfəngi - "Winchester Model
1894"-ün adı ilə həmahəng səslənirdi.
Sərt disklərin inkişafındakı naliyyətlər
1983-cü ildə original IBM XT kompüterində işlədilən sərt
diskdə verilənlərin ötürülmə sürəti 100 Kbayt/s olub. Bu gün isə
sərt disklərin əksəriyyəti Serial ATA interfeysi ilə işləyir. Bu
interfeysdə verilənlərin ötürülmə sürəti xeyli artıb. Sərt maqnit
disklərdə onların tutumu kimi, interfeysin sürəti də, həmçinin
daim artır, hər şey isə MFM və RLL interfeyslərindən başlanıb.
Onlar 1980-cı illərdə geniş yayılmışdılar. Hal-hazırda Parallel
ATA (133 Mbayt/s-a qədər), Serial ATA (150 və ya 300
Mbayt/s), SAS (600 Mbayt/s-a qədər) və SCSI (320 Mbayt/s-a
qədər) interfeysləri geniş yayılıb. İnterfeyslərin hamısı onları
dəstəkləyən daşıyıcılardan daha sürətlidirlər. Bu, o deməkdir ki,
verilənlərin ötürülmə sürəti interfeys tərəfindən deyil, həmişə
daşıyıcı tərəfindən məhdudlaşdırılır.
Sərt disklərdə verilənlər oxuma/yazma başlıqları
vasitəsilə oxunur və yazılır. Verilənlər lövhələrdə konsentrik
çevrələr şəklində yazılır ki, bu da cığır adlanır. Hər bir cığır isə
öz növbəsində sektordan ibarət olur.
Sərt diskdə adətən bir neçə lövhə (platters) olur və
verilənlər onların hər 2 tərəfinə yazılır. Bir çox daşıyıcılarda 2
72
və ya 3 lövhə var, lakin 12 lövhəyə malik PC daşıyıcıları
(Seagate Barracuda 180) da olur.
Tipik sərt disklərin əsas komponentləri aşağıdakılardır:
Disk lövhələri;
Oxuma/yazma başlıqları;
Başlıqların mövqeyini dəyişən mexanizm;
Şpindel mühərriki;
Elektron lövhə;
Kabel və konnektorlar;
Konfiqurasiya elementləri (məsələn, çeviricilər -
jumpers).
Sərt disklər üzərində məlumatlar sektor (sector) və cığır
(track) adı verilən bölmələrdə saxlanılır. Məlumatlar bu sahələrə
görə təşkil olunur. Sərt disk üzərində cığır və sektorların
yerləşməsi aşağıdakı şəkildəb verilmişdir.
Sektorlar disk üzərində ünvanlaşdırıla bilən ən kiçik
hissələrdir. 256 və ya 512 bayt kimi sabit genişliklərdə
informasiya saxlayırlar. Əsasən 512 bayt olaraq istifadə edilir.
Aşağı səviyyəli formatlaşdırma (Low-Level formatting)
ilə cığır və sektorlar təşkil olunur. Hər sektorun başlama və bitmə
nöqtəsi diskdəki səthlər üzərinə yazılır. Yüksək səviyyəli
formatlaşdırma (High-Level formatting) ilə sektorlarda Fayl
Yerləşdirmə Cədvəli (File Allocation Table – FAT) yaradılır.
Format bölmələrin faylları və məlumatları saxlamaq üçün
onları,əməliyyat sisteminin anlayacağı və istifadə edə biləcəyi
şəkilə(formaya) salmasıdır.Çoxları format etməyi silmək kimi
anlayır,amma bu əslində tam da belə deyil.Format fayl sistemini
yaradıb,onun oturacağı kataloqu əmələ gətirir.Format məntiqi
olaraq fayl depolama cərgəsini əmələ gətirir.Bu fayl sistemi
adlanır.Bir çox fayl sistemləri vardır və bu sistemlərin məqsədi
downloaded from KitabYurdu.org
73
disk üzərindəki faylların orqanizə etməkdir.Yəni Əməliyyat
sisteminin disk üzərində faylların izlərini tapmaq üçün istifadə
etdiyi bir üsuldur.Windowsa aid olan fayl sistemləri bunlardır.
NTFS, FAT12, FAT16, FAT32, CDFS, UDF və s. -dir.
Şəkil 7.4. Sərt diskin məntiqi strukturu
FAT (File Allocation Table – Fayl Yerləşdirmə Cədvəli) –
əsas fayl sistemlərindəndir. İllərdir MS-DOS əməliyyat sistemi
ilə bərabər istifadə edilir. Hazırda da geniş olaraq Windows və
digər əməliyyat sistemlərinin bazasında istifadə olunmaqdadır.
Bu fayl sistemində fayl məlumatlarının əldə edilməsi üçün fayl
yerləşdirmə cədvəlləri tutulur.
FAT fayl sistemi üç müxtəlif şəkildə təşkil olunur:
• FAT12 – 12 bit fayl sistemidir. Əsasən elastik disk və çox
kiçik həcmli sərt disklərdə istifadə edilir;
• FAT16 – 16 bit fayl sistemidir. Əski DOS ilə uyğunluq
təşkil edən əməliyyat sistemlərində istifadə edilir;
• FAT32 – hazırda da geniş olaraq istifadə edilən 32 bit
fayl sistemidir.
HPFS (High Performance File System – Yüksək
74
Məhsuldarlıqlı Fayl Sistemi) – OS/2 əməliyyat sistemi
tərəfindən dəstəklənən və istifadə edilən bir fayl sistemidir. İlk
çıxan NT əməliyyat sistemi də HPFS fayl sistemini istifadə
edirdi. Əsas olaraq FAT ilə NT fayl sistemlərinin müəyyən
xüsusiyyətlərini özündə birləşdirir. Bu fayl sistemində 256
simvola qədər fayl adı verilə bilər. Ayrıca 8 Gb-yə qədər sərt
disk bölməsi təyin edilə bilər.
NTFS (New Technology File System – Yeni Fayl Sistemi
Texnologiyası) – ilk olaraq Windows NT əməliyyat sistemi ilə
istifadə edilən yeni və güclü bir fayl sistemidir. Etibarlılıq,
sağlamlıq, daha geniş sahə istifadəsi, sıxışdırma, Macintosh
dəstəyi, Netware dəstəyi kimi üstünlükləri səbəbilə çox yüksək
səviyyəli bir fayl sistemidir. Hazırda Microsoft tərəfindən
təkmilləşdirilən Windows əməliyyat sistemində əsas fayl sistemi
olaraq istifadə edilir, eyni zamanda FAT16 və FAT32-ni də
dəstəkləyir.
NTFS fayl sistemi fayl məlumatlarını təqib etmək üçün
FAT fayl sistemində olduğu kimi bir fayl yerləşdirmə cədvəli
tutmaz. Onun yerinə fayl məlumatlarını mənimsəyən və fayl
bazasında icazələrin tutulduğu Master File Table adında cədvəl
tutulur. Bundan başqa NTFS fayl pozulmalarında özü-özünü
təmir edə bilən (repair) bir fayl sistemidir. Bu fayl sistemində də
faylın adı 255 simvol uzunluğunda ola bilər, eyni zamanda nöqtə
işarəsindən istifadə etməklə çox sayda fayl genişlənməsi verilə
bilər.
FAT 32-nin əsas üstünlüyü sürətli olması və daha az
yaddaş tələb etməsidir. Əgər sistem yalnız FAT 32-də çalışırsa,
bu zaman NTFS üçün tələb olunan drayverlər və servislər
yaddaşı yükləməyəcək. FAT 32-də çalışan diskin həcmi 8 TB
qədər ola bilər. Bir faylın maksimum həcmi isə 4 Gb. FAT 32
downloaded from KitabYurdu.org