Menecmentin təŞKİlati quruluşU
Yüklə 8,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İki dərəcə arasındakı fərq bankın öz gəliridir, onun mənfəətidir. Bank da məhz buna görə bu qəbildən olan hərəkətləri həyata keçirmək üçün fəaliyyət göstərir.
- depozit üzrə ssuda faizinin dərəcəsini göstərir. Bankın fəaliyyətini sxematik olaraq aşağıdakı şəkildəki kimi təsvir etmək olar (şəkil 4.4.).
Menecmentin təşkilati formaları İki dərəcə arasındakı fərq bankın öz gəliridir, onun mənfəətidir. Bank da məhz buna görə bu qəbildən olan hərəkətləri həyata keçirmək üçün fəaliyyət göstərir. G* = A - A
Məbləğin müvəqqəti istifadəyə verilməsi Məbləğin müvəqqəti istifadəyə verilməsi Maliyyə vəsaitinin mülkiyyətçisi
Kommersiya bankı Maliyyə vəsaitini borc götürən Əvvəl götürülmüş məbləğin müvəqqəti istifadə hüququna görə qiymətlə birgə geri qaytan İması Əvvəl götürülmüş məbləğin müvəqqəti istifadə hüququna görə qiymətlə birgə geri qaytaniması Banktn gəlirini müəyyən etmək üçün qiymətlər arastndakt fərqin müəyyən edilməsi Şəkil 4.4. Bankın fəaliyyət sxemi Dərəcələr əməliyyat aparılan məbləğə görə faizlə müəyyən edilir. Məsələn, depozit üzrə dərəcə illik 10% həcmində, kredit üzrə 160
Banklar ____________________________________________________________________________ dərəcə
İSƏ İllik 15% müəyyən edilə bilər. Bu halda, əgər biz 200 pul vahidi həcmində əməliyyat aparırıqsa onda əmanətçi 1 il müddətinə qoyduğu kapitala görə gəlir şəklində 20 pul vahidi qazanacaqdır. Borclu isə banka 1 il ərzində bu məbləğdən istifadə etdiyinə görə bu məbləğə əlavə olaraq ödəniş şəklində 30 pul vahidi ödəcəyəkdir. Bu halda bankın mənfəəti 10 pul vahidi (30-20) olacaqdır. Bu nöqteyi-nəzərdən pul bank üçün əmtəə rolunda (keyfiyyətində) çıxış edir. Çünki, bank onu müəyyən müddətə alır və satır. Bu səbəbdən belə əmtəənin son dərəcə spesflk xüsusiyyətləri vardır - 0 , kiminsə mülkiyyətinə keçmir və onu hökmən qaytarmaq lazımdır. Bank tərəfindən müştərilərin kreditləşdirilməsi müxtəlif formalarda (məsələn, lizinq vasitəsilə) həyata keçirilir. Bank müştərilərə həmçinin digər xidmətləri də (məsələn, qiymətli əşyalarm bank seyflərində və özəklərində saxlanılması) də göstərir. Bu xidmətlər bir qayda olaraq pullu olur. Bank bunlardan əlavə ona əlavə mənfəət gətirən özünün kommersiya fəaliyyətini də həyata keçirir. Bu fəaliyyət əsasən qiymətli kağızlar üzrə əməliyyatlarla əlaqədardır. Bəzi hallarda bank müştərilər üçün digər hesablar, məsələn kontokorrent (cari) hesablar da açır. Kontokorrent hesab bankın öz müştəriləri üçün açdığı vahid cari və ssuda hesabıdır. Pul cəmiyyətdə yaradılan dəyərlərin ölçü vahididir. Bu onun əsas funksiyasıdır. Pul vasitəsilə cəmiyyətdə istehsal olunan və onun sərəncamına daxil olan dəyərlərin uçotu həyata keçirilir. Əgər cəmiyyətdə yaradılan dəyərlər kəmiyyətcə çoxalırsa, onda məbləğin uçotunun böyük vahidlərindən (ölçü vahidlərindən), başqa sözlə pul vahidlərindən və ya sadəcə puldan istifadə edilir. Bu nöqteyi-nəzərdən biz əmtəə kütləsinin pul kütləsi ilə bərabər olmasmda maraqlıyıq. Çünki, bu iki kateqoriya arasındakı tarazlığın pozulması əvvəlki formada ölçü vahidindən istifadə edilməsini gərəksiz edir. Ona görə də bu ölçü vahidinin formasmı dəyişmək lazım gəlir. Əgər pul kütləsi əmtəə kütləsindən çox olursa onda bu ölçü vahidinin məzmunu azalır və cəmiyyət məcburi olaraq öz dəyələrinin yenidən qiymətləndirilməsini həyata keçirir. Bu bizim metrin kəmiyyət məzmununun 100 sm-dən 70 sm-ə qədər azaltmağımıza bərabərdir. Metrə münasibətdə belə hal baş vermir, çünki müəyyən standartlar mövcuddur. Pul isə bu mənada ölçü vahidlərinin ümumi sistemindən kənara çıxır. O, elastikliyi ilə fərqlənir - bu ölçü vahidi dünənki ilə müqayisədə az (bu tez-tez baş 161
Menecmentin təskilati formaları verir) VƏ ya çox (bu isə əhəmiyyətli dərəcədə az baş verir) ola bilər. Əmtəə və pul kütləsi arasındakı tarazlığın pozulması o, halda baş verir ki, dəyələrin yaradılması prosesinin uçotunda kimsə artıq sıfırlar yazır. Yaradılan dəyərlərin ayrı-ayrı müəssisələr miqyasında deyil, bütövlükdə cəmiyyət miqyasında uçotu yalnız bir üsulla, yəni bankın istehsalçınm hesabına istehsal edilən və reallaşdırılan dəyərləri yazması yolu ilə həyata keçirilir. İstehsal edilən əmtəələr ona görə dəyərə çevrilir ki, kimsə bu əmtəənin haqqını ödəməyə razılaşıb, ya da ki, istehsalçının hesabına hansısa məbləğdə vəsait köçürüb. Bu isə yaradılan dəyərlərin həqiqi mənzərəsini əks etdirir. Belə əlavə sıfırları kim yaza bilər? Ya Mərkəzi (Milli) Bankın köməyi ilə kommersiya bankları, ya da ki yenə Mərkəzi (Milli) Bankın köməyi ilə hökumət. Məsələ ondadır ki. Mərkəzi (Milli) Bankın hesabat-kassa mərkəzində (MBHKM) hər bir kommersiya bankının müxbir hesabı, başqa sözlə hər bir bankın hesabı vardır. Bu hesablardan bankların keçirdiyi qarşılıqlı hesablaşmalara və bütövlükdə ölkədəki maliyyə vəziyyətinə nəzarət etmək üçün istifadə edilir. Maliyyə hesablaşmaları sistemini sxematik olaraq aşağıdakı kimi təsvir etmək olar (şəkil 4.5). MBHKM belə situasiyalarda müəyyən müştərinin hesabına bu müştərinin bankdakı müxbir hesabına müvafiq qeydlər etmək vasitəsilə istənilən məbləği əsaslandırılmamış şəkildə yazmaq imkanı əldə edir. Bu əməliyyat "havadan pul düzəltmək" adlanır və qanuna zidd olmaqla cinayətdir. MBHKM eyni zamanda Maliyyə Nazirliyinin də - dövlət büdcəsini icra edən orqanın da müxbir hesabı var. Əgər hökumət Milli Bankı belə artırmaya (əlavə yazmaya) məcbur edirsə dövriyyədəki pul çoxalır və onun bir hissəsi (artırma həcmində) əmtəələrlə təmin edilmir. Belə əlavə yazmalar infilyassiya prosesinin - pul kütləsinin qiymətdən düşməsinin ilkin mərhələsi kimi çıxış edir. İndi isə dövriyyədəki pul kütləsinin artırılması prosesinə baxaq (şək.4.6). Beləliklə bir il əvvəl dövriyyəyə buraxılmış 100 pul vahidi pul kütləsini 30 pul vahidi çoxaltmışdır və bu aşağıdakı qaydada bölüşdürülmüşdür: 10 əlavə pul vahidi əmanətçi, 10 - bank və 10 borclu qazanmışdır. Bu 30 əlavə pul vahidi, başqa sözlə pul kütləsinin artımı iqtisadi prosesin (bu halda investisiya) üç subyektinin fəaliyyətinin kooperasiyasının nəticəsidir. Artımı borclu həyata keçirmişdir (Məhz o, ümumi məbləği 130 pul vahidi olan real 162
Yüklə 8,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|