Mərhəmətli, rəhmli Allahın adı ilə! Uca Allah buyurur: (İslamı) ilk əvvəl qəbul edib

Müqəddimə 2

I xəlifə: Əbu Bəkr əs-Siddiq (r.a.) 5

Əbu Bəkrin fəzilətinə dair ayə və hədislər 6

II xəlifə: Ömər ibnu-l-Xəttab (r.a.) 13

Ömərin fəzilətinə dair ayə və hədislər 14

III xəlifə: Osman bin Əffan (r.a.) 23

Osmanın fəzilətinə dair ayə və hədislər 24

IV xəlifə: Əli bin Əbu Talib (r.a.) 30

Əlinin fəzilətinə dair ayə və hədislər 32

V xəlifə: həsən bin Əli (r.a.) 37

Həsənin fəzilətinə dair ayə və hədislər 37

Peyğəmbərin (s.a.s.) bu xəlifələrlə olan qohumluq əlaqələri 40

Dahi şairlərin şe’rlərindən 41

Son söz ………………………………………………………………..43

Bəzi sözlərin izahı ……………………………………………………45

Kitabçada istifadə olunan ədəbiyyat ………………………………..46

1 ^ «Ali İmran» surəsi, 102.

2 ^ «ən-Nisa» surəsi, 1.

3 ^ «əl-Əhzab» surəsi, 70-71.

4 ^ Ad və ləqəbdən başqa hər hansı bir şəxsə verilən xüsusi əlamət.

5 ^ Peyğəmbər (s.a.s.) bu ləqəbi Əbu Bəkrə (r.a.) isra və Merac səfərini təsdiqlədiyi

üçün vermişdir.

6 ^ Bu tarixi məlumatları ibn Cərir ət-Tabəri «Tarixu-l-uməm va-l-muluk»

kitabında qeyd etmişdir (3-cü cild, səh.425-426).

7 ^ «ət-Tövbə» surəsi, 40.

8 ^ «Camiu-l-bəyan», 10/136.

9 ^ «Təfsir əl-Qurani-l-azim», 2/472.

10 ^ «Tarixu-l-xuləfə», səh.48.

11 ^ «Səhihu-l-Buxari», 7/11, 3653-cü hədis.

12 ^ «Səhih Müslim», 15/144, 6119-cu hədis.

13 ^ «ət-Təhrim» surəsi, 4.

14 ^ «Təfsir ibn Kəsir», 4/500.

15 ^ «əz-Zumər» surəsi, 33.

16 ^ Ət-Tabəri. «Camiu-l-bəyan», 3/24.

17 ^ «əl-Leyl» surəsi, 17-21.

18 ^ «Təfsir ibn Kəsir», 4/762.

19 ^ «Səhihu-l-Buxari», 7/15, 3654-cü hədis.

20 ^ «Səhihu-l-Buxari», 7/22, 3659-cu hədis.

21 ^ «Səhihu-l-Buxari», 7/23, 3666-cı hədis.

22 ^ Peyğəmbər məscidindən bir mil uzaqda yerləşən məntəqədir.

23 ^ Əbu Bəkr (r.a.) bunu ibadət mənasında yox, çox istədiyindən hörmət mənasında demişdir.

24 ^ «əz-Zumər» surəsi, 30.

25 ^ «Ali İmran» surəsi, 144.

26 ^ «Səhihu-l-Buxari», 7/23, 3667, 3668-ci hədislər.

27 ^ «Ğafir (əl-Mümin)» surəsi, 28.

28 ^ «Səhihu-l-Buxari», 7/26, 3678-ci hədis.

29 ^ «Səhihu-l-Buxari», 7/25, 3674-cü hədis.

30 ^ «Səhihu-l-Buxari», 7/26, 3677-ci hədis.

31 ^ «Səhihu-l-Buxari», 7/25, 3673-cü hədis.

32 ^ «Səhih Müslim», 15/151, 6132-ci hədis.

33 ^ Meysəm. «Şərh Nəhcu-l-Bəlağə», 1/31, Tehran çapı.

34 ^ Ərbili. «Kəşfu-l-ğümmə fi mərifəti-l-Əimmə», 2/147.

35 ^ «Nəhcu-l-Bəlağə», səh:366-367 (tərcümədə səh.298, Tehran çapı, 1995)

36 ^ Seyid əl-Mürtəza adı ilə məşhurlaşmış, «elmu-l-hudə» ləqəbi verilmiş alimdir.

37 ^ İmam Əli (r.a.) burada Əbu Bəkrin (r.a.) xilafətini nəzərdə tutur.

38 ^ «əş-Şafi» səh.171, Nəcəf çapı.

39 ^ «ər-Ravzə minə-l-Kəfi», 8/101, 238.

40 ^ «Biharu-l-ənvar», 22/305, 306.

41 ^ «əl-İhticac», səh.230, Kərbəla çapı.

42 ^ «əş-Şafi», səh.238.

43 ^ «Nəhcu-l-Bəlağə», səh:143 (tərcümədə səh.257, Tehran çapı, 1995).

44 ^ Haqqı batildən ayırdığına görə Peyğəmbər (s.a.s.) ona bu ləqəbi vermişdir.

45 ^ Peyğəmbərin (s.a.s.) anadan olduğu il.

46 ^ «Səhih ət-Tirmizi», 3/204, 2907-ci hədis.

47 ^ Bu tarixi məlumatları ibn Cərir ət-Tabəri «Tarixu-l-uməm va-l-muluk» kitabında (4-cü cild, səh.198-199) qeyd etmişdir.

48 ^ Talaqla boşandığı zövcəsi.

49 ^ Talaqla boşandığı zövcəsi.

50 ^ «ət-Təhrim» surəsi, 4).

51 ^ «Təfsir İbn Kəsir», 4/500.

52 ^ «əl-Leyl» surəsi, 17-21.

53 ^ «Təfsir İbn Kəsir», 4/762.

54 ^ «əz-Zumər» surəsi, 33.

55 ^ Ət-Tabəri, «Camiu-l-bəyan», 3/24.

56 ^ Bu (yəni qadınların Peyğəmbərin (s.a.s.) yanında hicabsız olmaqları) yalnız Peyğəmbərə (s.a.s.) xas olan haldır.

57 ^ «Səhihu-l-Buxari», 7/50, 7683-cü hədis.

58 ^ «Səhihu-l-Buxari», 7/26, 3677-ci hədis.

59 ^ «Səhihu-l-Buxari», 7/25, 3674-cü hədis.

60 ^ «Səhihu-l-Buxari», 7/25, 3673-cü hədis.

61 ^ «Səhihu-l-Buxari», 7/25, 3689-cu hədis.

62 ^ «Səhihu-l-Buxari», 7/25, 3692-ci hədis.

63 ^ «Səhih Müslim», 15/162, 6156-cı hədis.

64 ^ «əl-Bəqərə» surəsi, 125.

65 ^ «əl-Əhzab» surəsi, 53.

66 ^ «əl-Ənfal» surəsi, 67-69.

67 ^ «Səhihu-l-Buxari» - də bu üç hadisə 1/601, 402-ci hədisdə qeyd olun­muşdur.

68 ^ «əl-Bəqərə» surəsi, 219.

69 ^ «ən-Nisa» surəsi, 43.

70 ^ «əl-Maidə» surəsi, 90-91.

71 ^ Əbu Davudun «əs-Sünən»i, 10/76, 3665-ci hədis; «Səhih Əbu Davudun sünnəsi», 2/699, 3117-ci hədis.

72 ^ «ət-Təhrim» surəsi, 5.

73 ^ «Səhihu-l-Buxari», 1/601, 402-ci hədis.

74 ^ «ət-Tövbə» surəsi, 84.

75 ^ Meysəm. «Şərh Nəhcu-l-Bəlağə», 1/31, Tehran çapı.

76 ^ «Nəhcu-l-Bəlağə», səh:366-367 (tərcümədə səh.298, Tehran çapı, 1995)

77 ^ «ər-Ravzə minə-l-Kafi», 8/101, 238.

78 ^ «Biharu-l-ənvar», 22/305, 306.

79 ^ «əl-İhticac», səh.230, Kərbəla çapı.

80 ^ «əş-Şafi», səh.238.

81 ^ «Sığınacaq» deyəndə, arxalanacaqları mərkəz nəzərdə tutulur.

82 ^ «Nəhcu-l-Bəlağə», səh:193 (tərcümədə səh.167-168).

83 ^ Nizamlayıcı, muncuqların düzüldüyü ip mənasındadır.

84 ^ «Əmrin etibar edildiyi adamın» ifadəsi «əmr edən» mənasın­dadır. Bununla xəlifə nəzərdə tutulur.

85 ^ «Nəhcu-l-Bəlağə» səh: 203-204 (tərcümədə səh:166-167 Tehran çapı-1995).

86 ^ «əl-Kafi fi-l-furu» - Ər evinə köçəndən sonra əri ölmüş qadın onun vəfatından son­ra harada qalmalıdır- fəsli, 2-ci cild, səh:311.

87 ^ «Nəhcu-l-Bəlağə» səh: 143 (tərcümədə səh.257, Tehran çapı, 1995).

88 ^ Peyğəmbərin (s.a.s.) iki qızını – Ruqiyyə (r.a.) və Ummu Gülsümü (r.a.) aldığına görə Peyğəm­bər (s.a.s.) bu ləqəbi ona vermişdir.

89 ^ Bu tarixi məlumatları ibn Cərir ət-Tabəri «Tarixu-l-uməm val-muluk» kitabında (4-cü cild, səh.420) qeyd etmişdir.

90 ^ İslam camaatından ayrılıb onlara qarşı vuruşanlar.

91 ^ «əl-Bəqərə» surəsi, 137.

92 ^ «ət-Təhrim» surəsi, 4.

93 ^ «Təfsir ibn Kəsir», 4/500.

94 ^ «əl-Leyl» surəsi, 17-21.

95 ^ «Təfsir ibn Kəsir», 4/762.

96 ^ «əz-Zumər» surəsi, 33.

97 ^ Ət-Tabəri, «Camiu-l-bəyan», 3/24.

98 ^ «Səhihu-l-Buxari», 7/25, 3674-cü hədis.

99 ^ «Səhihu-l-Buxari», 7/25, 3673-cü hədis.

100 ^ «Səhihu-l-Buxari», 7/66, 3696-cı hədis.

101 ^ «Səhihu-l-Buxari», 7/66, 3697-ci hədis.

102 ^ «əl-Bəqərə» surəsi, 269.

103 ^ «Səhihu-l-Buxari», 7/65, 7-ci fəsil, 2778-ci hədis.

104 ^ Buna Allahın bu kəlamı dəlildir: « (Uhud döyüşündə) iki ordu qarşılaşdığı gündə sizdən üz döndərən şəxslərin kəsb etdiyi bəzi şeylər şeytanın onları yolda çıxar­maq istəməsi üzündən baş verdi. (Tövbə etdikdən sonra) Allah artıq onları bağışladı. Hə­­­qiqətən, Allah bağışlayan və həlimdir» («Ali İmran» surəsi, 155).

105 ^ «Səhihu-l-Buxari» 7/66, 3698-ci hədis.

106 ^ Əhmədin «Müsnəd» əsəri, 1/461.

107 ^ Əhmədin «Müsnəd» əsəri, 1/474.

108 ^ Yəni Allahın kəlamını xatırlatmışdır.

109 ^ «əl-Ənbiya» surəsi, 10-ci ayə.

110 ^ Əhmədin «Müsnəd» əsəri, 1/475.

111 ^ «əl-Hicr» surəsi, 47-ci ayə.

112 ^ «Nəhcu-l-Bəlağə», səh:366-367 (tərcümədə səh.298, Tehran çapı, 1995-ci il)

113 ^ «Biharu-l-ənvar» 22/305-306.

114 ^ Bu sözlər Əlinin (r.a.) çox təvazökar olduğuna daha bir sübutdur.

115 ^ Burada Peyğəmbərin (s.a.s.) qızları Fatimənin (r.a.) həyat yoldaşı Əli (r.a.) və Zey­nə­­­­bin (r.a.) həyat yoldaşı Əbu-l-As (r.a.) nəzərdə tutulur.

116 ^ Yəni, Peyğəmbərin (s.a.s.) iki qızını – Ruqiyyə (r.a.) və Ummu Gülsüm (r.a.) almısan.

117 ^ «Nəhcu-l-Bəlağə», səh: 234 (tərcümədə səh.169, Tehran çapı, 1995).

118 ^ Əbu Davudun «Sünən» kitabı, 12/262, 3635-ci hədis; «Səhih hədislər silsiləsi»,

3/879 - 3886-cı hədis.

119 ^ «Nəhcu-l-Bəlağə», səh: 143 (tərcümədə səh.257, Tehran çapı, 1995).

120 Adı: Əbd Manaf.

121 Peyğəmbər (s.a.s.) bu ləqəbi ona, iki nəvəsinin (Həsənin və Hüseynin-r.a.) atası olduğuna görə vermişdir. Əbu Sibteyn – yəni, iki nəvənin atası.

122 Peyğəmbər (s.a.s.) Əlini (r.a.) torpağın üzərində uzandığını görüb, ona bu ləqəbi vermişdir. Əbu Turab – yəni torpaq atası.

123 İslam dinini qəbul edən ilk şəxslər: qadınlardan Xədicə (r.a.) kişilərdən Əbu Bəkr (r.a.) uşaqlardan Əli (r.a.) qullardan Zeyd ibnu-l-Haris (r.a.).

124 Yəni, möminlərin əmiri.

125 Yəni, qənimət kimi götürülən qul qadın.

126 Yəni Əbu Musa əl-Əş‘ari və Amr ibnu-l-As.

127 ^ «Peyğəmbər möminlərə onların özlərindən daha yaxındır. Onun zövcələri mömin­lə­­rin analarıdır. (Heç kəs onlarla evlənə bilməz)» («əl-Əhzab» surəsi, 6).

128 ^ «ən-Nisa» surəsi, 35.

129 ^ İbn Kəsir. «əl-Bidəyətu və ən-Nihəyə», 4-cü cild, 289-cu səhifə.

130 ^ Bu tarixi məlumatları ibn Cərir ət-Tabəri «Tarixu-l-uməm val-muluk» kitabında (5-ci cild, səh.153-154) qeyd etmişdir.

131 ^ Cəfər, Abdullah və Osman Hüseynlə (r.a.) bərabər Kərbəlada şəhid olmuşlar.

132 ^ Məhəmməd bin Hənəfiyyə adı ilə tanınmışdır.

133 ^ «ət-Təhrim» surəsi, 4.

134 ^ «Təfsir ibn Kəsir», 4/500.

135 ^ «əl-Leyl» surəsi, 17-21.

136 ^ «Təfsir ibn Kəsir», 4/762.

137 ^ «əz-Zumər» surəsi, 33.

138 ^ Ət-Tabəri, «Camiul bəyan», 3/24.

139 ^ «əl-Hicr» surəsi, 47-ci ayə.

140 ^ Əhmədin «Müsnəd» əsəri, 1/453.

141 ^ «Səhihu-l-Buxari», 7/25, 3673-cü hədis.

142 ^ «Səhihu-l-Buxari», 7/87, 3701-ci hədis.

143 ^ «Səhihu-l-Buxari, «7/87, 3702-ci hədis.

144 ^ «Səhih Muslim», 15/169, 6167-ci hədis.

145 ^ «Səhih hədislər silsiləsi», 5/373, 2295-ci hədis.

146 ^ «Səhih hədislər silsiləsi», 5/263.

147 ^ «Səhih hədislər silsiləsi», 5/643, 2488-ci hədis.

148 ^ «Səhih hədislər silsiləsi», 3/287, 1299-cu hədis.

149 ^ «Səhih hədislər silsiləsi», 4/298, 1720-ci hədis.

150 ^ «Səhihu-l-Buxari», 3/99.

151 ^ Əbdu-r-Rəzzaq. «əl-Müsənnəf», 12/82.

152 ^ Əbdu-r-Rəzzaq. «əl-Müsənnəf», 12/82.

153 ^ «Müstədrək», 3/107.

154 ^ «101 sual», səh.72.

155 ^ Bu hadisə hicrətin 41-ci ilində baş vermişdir.

156 ^ Bu ləqəb Peyğəmbərin (s.a.s.) nəslindən olan şərəfli insanlara verilir. Bax: «əl-Mucəmu-l-Vasit», 1/461.

157 ^ «Səhihu-l-Buxari», 7/118, 3746-cı hədis.

158 ^ «Təqribu-t-Təhzib», səh.240 (1270-cı tərcümə).

159 ^ «ət-Təhrim» surəsi, 4.

160 ^ «Təfsir ibn Kəsir», 4/500.

161 ^ «əl-Leyl» surəsi, 17-21.

162 ^ «Təfsir ibn Kəsir», 4/762.

163 ^ «əz-Zumər» surəsi, 33.

164 ^ Ət-Tabəri, «Camiu-l-bəyan», 3/24.

165 ^ «Səhihu-l-Buxari», 7/25, 3673-cü hədis.

166 ^ «Səhihu-l-Buxari», 7/119, 3749-cu hədis.

167 ^ «Səhihu-l-Buxari», 7/119, 3750-ci hədis.

168 ^ «Səhihu-l-Buxari», 7/119, 3751-ci hədis.

169 ^ «Səhihu-l-Buxari», 7/119, 3753-cü hədis.

170 ^ «Səhih hədislər silsiləsi», 2/423, 796-cı hədis.

171 ^ «Səhih hədislər silsiləsi», 2/450, 811-ci hədis.

172 ^ «əl-Bidəyə va-n-Nihəyə», 8/40.

173 ^ Əli (r.a.) Əbu Talibin oğludur. Əbu Talib isə Peyğəmbərin (s.a.s.) atası Abdullahın qardaşıdır. Hər ikisi Əbdülmüttəlibin oğlanlarıdır.

174 ^ Əbu Bəkr (r.a.) nəzərdə tutulur.

175 ^ Ömər ibnu-l-Xəttab (r.a.) nəzərdə tutulur.

176 ^ Osman bin Əffana (r.a.) işarədir.

177 ^ Əli bin Əbu Talibə (r.a.) işarədir.

178 ^ Osman (r.a.) öz evində xaricilər tərəfindən öldürülərkən qanı oxuduğu (öz əli ilə yazmış) «Quran»ın üzərinə tökülmüşdür.

179 ^ Nəbilər.

180 ^ Rəsullar.

181 ^ «əl-İsra» surəsi, 55.

182 ^ «əl-Bəqərə» surəsi, 253.

183 ^ Sünnənin lüğəti mənası «yol» deməkdir.

184 ^ Əbu Davud. «Sünən», 12/234, 4594-cü hədis.

185 ^ Burada: qardaşı, sevimlisi.

186 ^ «Səhih hədislər silsiləsi», 3/30, 1036-cı hədis.

187 «ət-Tövbə» surəsi, 100.

- -