chi
fan. Tarix fani insoniyatning butun o‘tm ishi davomida ja m i
yat hayotida sodir
b o ig a n voqea-hodisalar, jarayonlarni (jam iyat
rivojini)
yaxlit bir tarzda
0
‘rganadi1.
Hozirgi zamon tarix fani alohida boMimlar va sohalardan tash
kil topgan bilim lar majmuyidir.
Tarixiy manbalar va m um toz adabiyotda tarix va ta’rix iborala-
rining turiicha m azm unda qoMlanilganligini kuzatish mum kin.
Ta’rix (arab tilida —
yuz bergan, sodir boMgan) — m ashhur
kishilarning tug‘ilishi va vafoti, turli
bino-inshootlarning quri-
lishi, kitoblar ta’lifi va boshqa m uhim voqea-hodisalar vaqtini
anglatuvchi uslub. Ta’rix ko'pincha u yoki bu m ashhur shaxsning
vafoti
munosabati bilan, biror-bir tarixiy voqeaning sodir boMgan
sanasini anglatish yoki unga ishora tarzida she’riy tilda yozil-
gan. Ta’rixda qoMlangan so‘z va
iboralar, ularni tashkil etgan arab
harflarining abjad raqam i bilan qo‘shib hisoblanganda, m a’lum
bir sana kelib chiqadi. Sanani bildiradigan so‘z yoki ibora ta ’rix
moddasi, ularni tashkil etgan harflarning abjad bo‘yicha yigMn-
disi jum al deyiladi. Ta’rix
faqat mustaqil yozilmay, ba’zi bir asar-
larning ichida ham keladi.
Ta’rixda m uallif ko'zda tutgan sana so‘z yoki m uam m o usulida
ifodalanadi. Shunga ko‘ra, ta ’rix sarih (ochiq, ravshan) va ta ’miya
(berkitilgan, yashirilgan) kabi ikki turga boMinadi. Ta’rixning sa
rih
turida sana ochiq ifodalansa, ta ’miyada avval ta ’rixning m od
dasi topiladi. Tarix asarlarida va m anbalarda ta ’rixlar qoMlanilgan
holatlar juda ko‘p uchraydi.
Masalan, Alisher Navoiy o ‘zining «Mahbub ul-qulub* asarini
yozgan vaqti haqida quyidagi to 'rtlik n i bitgan:
Bu nomakim lisonim oMdi qoyil,
Kilkim tili har na’v
el ishiga moil,
Tarixi «xush» lafzidin oMdi hosil,
Har kim o‘qusa ilohi boMg‘ay xushdil.
27
Dostları ilə paylaş: