Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc
Yüklə 1,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 11.2.20. “Tuh’fat ul-xoniy”
“Tuh’fat ul-xoniy”(“Xonning tuh’fasi”) ё ki “Tarix Rah’imxoniy”(“(Muh’ammad) Rah’imxon tarixi”) nomli asar Buxoro xonligining 1722-1782 yillar orasidagi ijtimoiy-si ё siy tarixini wz ichiga oladi. Uni tarixchi olim Muh’ammad Vafoyi Karminagiy (1685-1769 yy.) yaratgan. Tarixchining twla nomi Mulla Muh’ammad Vafo ibn Muh’ammad Zoh’ir Karminagiydir. U Buxoroning wqimishli va taniqli kishilaridan biridir. Karminagiy nisbasiga qaraganda, asli Buxoroning Karmana tumanidan bwlgan. “Ubaydullanoma” kitobining muallifi Mir Muh’ammad Amin Buxoriyning shuvoh’lik berishiga qaraganda, Muh’ammad Vafoyi Karminagiy Ashtarxoniylardan Ubaydullaxon saroyida kitobdor bwlib xizmat qilgan. Fikrimizcha, u Ubaydullaxondan keyin taxtga wtirgan Abulfayzxon davrida h’am shu lavozimda turgan. Mulla Muh’ammad Vafo Karminagiy “qozi Vafo” nomi bilan h’am mashh’urdir. U qozilik lavozimiga yangi sulola-Mang’itlar sulolasining asoschisi Muh’ammad Rah’imxon (1753-1759 yy.) zamonida erishgan. Muh’ammad Vafo Karminagiy 1769 yili “Tuh’fat ul-xoniy” nomli asarida faqat 1722-1768 yil voqealarini wz ichiga olgan qisminigina ё zib ulgurgan, xalos. Uning davomini, yani 1768-1782 yillar voqealarini ba ё n etuvchi qismini nasaflik domla Olimbek ibn Ni ё zqulibek ё zgan. “Tuh’fat ul-xoniy” qofiyali nasr, saj bilan ё zilgan, lekin voqealarning twla va keng ё ritilishi, ijtimoiy-iqtisodiy, si ё siy, geografik h’amda etnik dalillarga boyligi bilan birinchi darajadi manbalar qatorida turadi. Asar Buxoro xonligida XVIII asrning 20- yillaridan boshlab kuchayib ketgan iqtisodiy va si ё siy tanglikni, ijtimoiy-si ё siy tarqoqlikning kuchaymshm va buning natijasida markaziy davlat boshqaruvining zaiflashuvi, mang’it h’ukmdorlarining uluslar va qabilalarni bwysundirish maqsadida olib borgan tinimsiz urushlari va buning oqibatida 141 kwplab shah’arlar h’amda qishloqlarning vayron etilishi, meh’natkash xalq turmushining og’irlashib borishi va uning asosiy sabablarini aniqlashga ё rdam berishi mumkin bwlgan daliliy malumotga wta boydir. Asarda yana wzbek qavmlari, ulug’lari va ularning ijtimoiy-si ё siy h’a ё tda tutgan wrni, Ashtarxoniylar va Mang’itlar h’ukmronligi davrida wzbek qwshini va mang’itlar davlatining tuzilishi, 1722-1782 yillarda Buxoro xonligining Eron, Afg’oniston, Qozoq va Qwqon xonliklari h’amda Koshg’ar bilan olib borgan si ё siy munosabatlari h’aqidagi h’am etiborga molik malumotlar kwp uchraydi. “Tuh’fat ul-xoniy” asarining qwl ё zma nusxalari kwp. Masalan, faqat Sankt- Peterburg, Wzbekiston, Tojikiston kutubxonalarida undan 23 qwl ё zmasi mavjud. Asar biron tilga twla tarjima qilinmagan h’am. Asardan kichik bir parcha, yani Muh’ammad Rah’imxonning 1747 yili Saraxs atrofida Eron qwshinlari bilan twqnashuvi rus tilida 1938 yili elon qilingan, xalos. Yüklə 1,14 Mb. Dostları ilə paylaş:
|