Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc
Yüklə 1,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
115 (rah’matulloh’i) siyar va h’olotida». Yani bu asar «wtkinchi foniy dunёdagi solik, gavh’arlar koni va manolar orifi Sayyid Hasan Ardasher biografiyasi» deb ataladi. Asar boshida muallif Sayyid Hasani Ardasherning otasi twg’risida qisqa malumotlarni keltiradi, undan swng, Alisher Navoiy uning wzi h’am ёshligida otasi kabi Boysung’ur Mirzo xizmatida bwlgani, turli soh’alar bwyicha bilim olganini ёzadi. Temuriylar saroyida xizmat qilib, doim h’urmat va etiborda bwlgani, h’atto Sulton Husayn Mirzo unga katta davlat lavozimini taklif qilganida, dunё ishlaridan yuz wgirib, darveshlikni ixtiёr etganini zikr etadi. Risolada Sayyid Hasan Ardasherning tarixi, uning badiiy didi, turkiy va forsiy tildagi adabiёtni yaxshi bilishi, imom G’azzoliyning «Kimiё-i saodat», Fariduddin Attorning «Mantiq ut-tayr» asarlarini xush kwrishi, h’aёtida bwlib wtgan voqealar tafsilotilarining eng muh’imlari zikr etiladi. Natijada, kitobxon kwz wngida Temuriylar zamoni ziёlilarining ёrqin vakili siymosi tarixi namoёn bwladi. Wsha davr ijtimoiy h’aёtiga tasavvur talimoti katta tasir wtkazganini kwramiz. Chunki, etiqod yuzasidan Sayyid Hasan Ardasher davlat lavozimidan voz kechgen shaxsdir. Sayyid Hasan Ardasher nomini Alisher Navoiy wzining «Majolis un- nafois», «Nasoyim ul-muh’abbat» asarlarida chuqur h’urmat bilan ёd etadi. Umuman, «Holoti Sayyid Hasan Ardasher» risolasi Temuriylar davri ijtimoiy- madaniy h’aёtini aks ettirgan muh’im tarixiy manbadir. Unda Alisher Navoiy wzining h’aёtida juda katta rol wynagan katta zamondoshi Sayyid Hasan Ardasherga munosib tarixiy ёdgorlik wrnatadi. 10.7. «Holoti Pah’lavon Muh’ammad» risolasi Alisher Navoiyning beshinchi tarixiy asari h’am memuar biografik xarakterdagi risola bwlib, unda wsha davrning eng mashh’ur va benazir kurashchisi va turli fanlar bilimdoni twg’risidagi «Holoti Pah’lavon Muh’ammad»dir. Alisher Navoiy «Majolis un-nafoyis» asarida ushbu shaxs twg’risida quyidagi malumotni keltiradi: «Pah’lavon Muh’ammad Kushtigirkim, kwp fazoyil bila orastadurkim, kushti bovujud ulkim, uning andoq h’aq va mulkidurkim, malum emasikm, h’argiz bu fanda andoq paydo bwlmish bwlg’oy. Wzga fazoyiliga kwra va din martabasidur, musiqiyda idvor ilmida davrining benaziridur, chun kamoloti izh’or min ash-shamsdur, sharh’ qilmoq eh’tiёj ermas». Risolada biz Pah’lavon Muh’ammadning wz davrining benazir kishisi bwlganligi, qirq yil davomida alisher Navoiyga meh’ribonchilik kwrsatganligi, favqulodda xotiraga egaligi, barcha zamondoshlari izzat h’urmatiga sazovor bwlgan, yuksak axloqiy fazilatlarga ega kurashchi ekanligini kwramiz. Uni barcha kechik zamondoshlari, Zah’iriddin Muh’ammad Bobur, Zayniddin Vosifiy, Mirza Muh’ammad Haydar h’am ajoyib kurashchi va oliyjanob inson, bastakor ekanligini tasdiqlaydilar. Bu asarda temuriylar davri XV asr ikkinchi yarmi madaniy h’aёtiga oid qimmatli malumotlar keltirilishi bilan muh’im xususiyat kasb etadi. Bu risola h’am avvalgi «Xamsat ul-mutah’ayyirin» va «Holoti Sayyid Hasan Ardasher» 116 kabi XV asr ikkinchi yarmi Temuriylar davri tarixi twg’risidagi qimmatli manbadir. Nomlari zikr etilgan besh sof tarixiy asarlardan tashqari Alisher Navoiy quyidagi asarlari, yani «Mah’bub ul-qulub», «Majolis un-nafois», «Munshaot», «Nasoyim ul-muh’abbat» va h’atto sof lingvistik xarakterdagi «Muh’okamat ul- lug’atayn» asarida h’am tarix ilmi uchun muh’im malumot bor. Alisher Navoiy tarixchi olim sifatida asarlarida, xususan «maxbub ul- qulub»da ijtimoiy guruh’lar twg’risidagi muloh’azalarni baёn etgan, «Majolis un-nafois» asarida 450 dan ortiq davlat arbobi shoir va sanat shaydolari h’aqida, «Nasoyim ul-muh’abbat» asarida esa 750 dan ziёd avliёlar twg’risdagi malumotlar keltirilgandir. «Vaqfiya» asarida esa Alisher Navoiyning qanday mol-mulk egasi bwlgani, h’amda ularni jamiyat uchun vasiyat qilganligi baёn etiladi. Alisher Navoiyning «Munshaot» asari, h’amda u tartib bergan «Muraqqa Mir Alisher»da jamlangan maktublar mazmuni, Alisher Navoiyning h’aёti va faoliyati turli qirralarini va wz davri ijtimoiy, siёsiy va madaniy h’aёtini ёritishda juda katta tarixiy, ilmiy ah’amiyatga ega h’ujjatlardir. U tartib bergan Xoja Ubaydulloh’ Ah’ror, uning muridlari va Abdurah’mon Jomiyning dastxat maktublarini tartibga keltirib, maxsus «Muraqqa Mir Alisher» nomli dastxat avtograflardan iborat qimmatli 594 ta maktubni kitob h’oliga keltirgizib, bizga meros qoldirgan. Ushba muraqqa asosida doutorlik dissertatsiyasini ёzib sharqshunos Asomiddin Wrinboev tarix fanlari doutori degan unvonga ega bwldi. Keyingi yillarda olim ular twg’risida rus, tojik, fors va ingliz tillarida bir necha kitob chop etib Alisher Navoiyning tarix soh’asidagi kwrsatgan xizmatini dunёga namoyish etdi. Alisher Navoiy yirik tarixchilar Muh’ammad Mirxond, Davlatshoh’ Samarqandiy va G’iёsiddin Xondamirlarning h’omiy va murabbiysigina emas, balki original tarixiy asarlari ijodkori sifatidagi xizmatlari h’am aloh’ida etiborga loyiq, deb wylaymiz. Amir Temurning wzi tarix ilmi taraqqiёtiga juda katta etibor berdi. Sultoni soh’ibqiron wz «Tuzuklar»ini yaratib, wzbek davlatchiligi taraqqiёtiga bebah’o h’issa qwshdi. Mirzo Ulug’bek «Tarixi arbai ulusi Chingiziy»nomli juda qimmatli tarixiy asarni talif qilishda shaxsan wzi qatnashdi. Bundan tashqari bu davrda yashab ijod etgan jah’onga mashh’ur tarixchilar G’iёsiddin Ali, Nizomiddin Shomiy, Sharafuddin Ali Yazdiy, Hofizu Abru, Muiniddin Natanziy, Abdurazzoq Samarqandiy, Muh’ammad Mirxond, G’iёsiddin Xondamir va boshqalar asarlari h’amon mutaxassislar uchun qimmatli tarixiy manba, bitmas-tuganmas xazinadir. Alisher Navoiyning «Vaqfiya» asarida zikr etilgan mol-mulk h’am uning wz davri yirik mol-mulk, davlat egasi ekanligini kwrsatadi. Mirzo Muh’ammad Haydarning ёzishicha, Alisher Navoiyning bir kunlik daromadi wn sakkiz ming shoh’ruxiy ekan. Tarixchining ёzishicha, Sulton Husayn davlat tepasiga kelgach, butun marh’amatini Alisher Navoiyga kwrsatadi. U esa wz wrnida mol-mulkini yurt obodonchiligi, olimu-fozillarga h’omiylik qilishga qaratgan. Tarixchilar G’iёsiddin Xondamir, Zah’iriddin Bobur va boshqalarning ёzishicha, alisher Yüklə 1,14 Mb. Dostları ilə paylaş:
|