Microsoft Word 017 esas sayi doc
Yüklə 1,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
Filologiya məsələləri, №4, 2017
80 həm də latın dilindəki qarşılıqları ilə tam uyğundur. İngilis dilinə keçmiş yunan sözlərinin alındığı mənbənin təyin olunması prinsipial əhəmiyyət daşımır. Yunan – latın elementləri, demək olar ki, hər bir xronoloji sözdə müşahidə olunur. Misal üçün, idea yunan dilində idea “obraz, tamaşa” sözündəndir; epik sözü yunan dilindəki epikos sözündəndir. Sözün etimologiyası epos “nitq” məfhumu ilə əlaqədardır. Lyre sözü lyra şəklində yunancadan latın dilinə və sonra da ingilis dilinə keçmişdir. Scene latın dilindən scena şəklindən alınmış yunan skene sözüdür, söz “çardaq” mənasındadır. Böyük miqdarda yunan mənşəli terminlər elmin müxtəlif sahələrinə aiddir. Botanikaya aid olan terminlər: botany, protoplasm, spora, petal,cryptogram, parasite və s. Erkən alınma sözlərin böyük bir qrupu orta latın dilindən və başqa mənbələr vasitəsilə xalq danışıq dilinə daxil olmuşdur: fancy, idea, ecstasy, sympathy və s. Yunan məınşəli alınmaların bir qrupu xalq etimologiyası yolu ilə fonetik dəyişikliyə məruz qalmış və xalq dilində geniş işlənməkdədir. Məsələn: yunan dilindəki karuophyllon gillyflower sözünə çevrilmişdir. Yunan dilindəki hydropsis ingilis xalq etimologiyasına əsasən dropsy kimi deyilir. Yunan dilindəki paralysis “iflic” sözü ingilis xalq dilində palsy şəklinə düşmüşdür. Yunan mənşəli athanasia “ölməzlik” ingilis ilində tansy sözünə çevrilmişdir. Dirçəliş dövründə antik ədəbiyyat, fəlsəfə və başqa elmlərlə məşğul olan alimlər latın və fransız dillərindən deyil, bir başa yunan dilindən xeyli miqdarda yunan sözləri almışlar. Bu tipli sözlər əsasən kitab sözləri olub, yunan orfoqrafiya şəklinə uyğun olaraq eyni saxlanılmışdır. Onlara aşağıdakı sözləri misal göstərmək olar: acme yunan dilindəki akme “nöqtə”, “iti” sözündən; apotheosis yunan dilindəki a-potheosis “apofeoz”; enthusiasm yunan dilindəki enthusiasmus “ilahi ruh”; apathy yunan dilində a-pothos “hissiyyatsızlıq”; athelete yunan dilindəki atheletes “güləşçi”; atlas yunan dilində Atlas “çiynində yer kürəsini tutan mifoloji nəhəngin adı”; catastrophe yunan dilindəki katastrophe “çevriliş”; lexicon yunan dilindəki lexic “söz” və s.Böyük miqdarda yunan sözlərinin alınması dirçəliş dövründə baş vermişdir. Həmin dövrə aid yunan alınmaları arasında aşağıdakı sözlərə rast gəlmək olar: analysis, botany, comedy, chorus, democrat, dialogue, epilogue, episode, epos, gymnastics, physics, pholology, problem, scheme və s. Gördüyümüz kimi, bu leksik təbəqə elmin, mədəniyyətin, ədəbiyyatın, teatrın inkişafı ilə bağlı olan sözlərdən ibarətdir. Bundan başqa ingilis dilinə qədim yunan mənşəli şəzs adları da daxil olmuşdur: Dorian yunan dilindəki doriyalı tayfa adındandır; Agatha latın dili vasitəsilə alınmış yunan sözüdür və yunanca “mərhəmətli, yaxşı” deməkdir; Eugene yunan dilindəki Eugeneios şəxs adındandır və “nəcib nəsilli” deməkdir; Leon yunan dilindəki “aslan, şir” sözündəndir; Napaleon yunan dilindəki Neapolis “yeni şəhər “ sözündəndir; Nicholas yunanca nike “qələbə” və loas “xalq” sözlərindəndir; Stephen
Filologiya məsələləri, №4, 2017
81 yunanca “əklil” sözündəndir; Narcissus yunan dilindəki Narkissos gül adındandır və s. Yunan dilindən sözlərin alınması, onların ingilis dilinin lüğət tərkibində tutduğu yer, tarixi şərait sözlərin daxil olduğu birbaşa mənbələr və başqa məsələlər O.B.Şaxrayın “İngilis dilinin leksikasında yunan elementi” adlı tədqiqatında geniş işıqlandırılmışdır. Əsərdə müxtəlif dövrlərdə alınmış yunan sözləri öz işləndikləri sahə ilə birlikdə təsvir edilir. O göstərir ki, yunan mənşəli sözlər ingilis dilinə ən qədim çağlardan başlayaraq daxil olmuşdur. Orta əsrlərdə söz alınması davam etmiş, lakin ən çox yunan sözləri yeni dövrdə daxil olmuşdur. Son ən güclü alınma prosesini bu şəkildə qruplaşdırmaq olar: 1. XVI əsr və XVII əsrin birinci mərhələsi; 2. XVI əsri ikinci yarısı və XVIII əsrlər; 3. XIX – XX əsrlər. Yunan dilində ən çox sözlərin alındığı mərhələ XVI əsrin ikinci yarısına və XVII əsrin birinci yarısına düşür. Məhz bu mərhələdə ingilis dilinə yunan dilin- dəki söz yaradıcılığı tipinə uyğun olan psevdoyunanizmlərin yaranması prosesi yayılmışdır. Bu zaman həm də əvvəllər alınmış yunan sözləri əsasında sonralar daxil edilmiş yunan mənşəli şəkilçilərin birləşməsi ilə psevdoyunan sözləri əmələ gəlmişdir. Sonrakı yüzilliklərdə belə yunan sözlərinin əmələ gəlməsi davam etmişdir. XX əsrdə yunan mənşəli sözlərin ingilis dilinə daxil olması dayanmışdır. Yunan mənşəli sözlər demək olar ki, elmin bütün sahələrini əhatə edir və onların bir çoxu ümumxalq dilində də məhsuldar şəkildə işlən- məkdədir. Tibb elminin yeni sahələrinin inkişafında qədim yunan sözlərinin işlənməsi geniş müşahidə olunur: pediatry, onkology, psychiatry; dərman adları: aspirin, iodine, insulin, morphine və s. Kimya sahəsində klassik söz köklərindən düzəlmiş terminlər üstünlük təşkil edir: acid, cyanide, valency və s. Fizika sahəsində də yunan mənşəli klassik alınmalardan geniş istifadə edilir: atom, calorie, energy relativity və s. Texnika sahəsində klassik yunan mənşəli aşağıdakı alınma sözlər işlədilir: radiator, engine, airplane, antenna, aerial, frequency, modulator, condenser, transmission, transformer və s. Yunan mənşəli alınma sözlərə həmçinin siyasət və fəlsəfə orientasiyalı sahələrinterminologiyasında geniş rast gəlinir, eləcə də ictimai- iqtisadi, incəsənət leksikasında geniş təmsil olunur: futurism, sosialism, imperialism, communism, capitalism, feudalism, militarism və s. Müasir ingilis dilində qədim yunan mənşəli sözlərin sayı xüsusilə çoxalmışdır. Qədim yunan dilindən alınmış sözlər əksər hallarda elm və ədəbiyyatda işlənir. Yunan söz kökləri əsasında əmələ gəlmiş bir çox terminlər geniş yayılmışdır. Onların bir çoxu kəşfləri bildirmək üçün istifadə
Yüklə 1,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|