Microsoft Word 017 esas sayi doc

Filologiya məsələləri, № 7, 2017 
 
133
zonasında  müxtəlif  allosemlər  yaradır.  Məsələn,  «очень»,  «очень-очень», 
«очень-очень-очень»  sözünün  təkrarı  leksik  səviyyədə  intensivliyin  dərə-
cələrini fərqləndirir. 
  R.Budaqov  yazır  ki,  «bir  sıra  qədim  dllərdə  (eyni  zamanda,  bəzi 
müasir dillərdə də) müqayisə dərəcələri, sözün, təyinin sadəcə təkrarlanması 
ilə  (reduplikasiya)  ifadə  olunmuşdur:  məsələn,  большой-большой  (böyük-
böyük),  «очень  большой!  («ən  böyük»)  mənasında,  маленький-маленький 
(kiçik-kiçik)  «очень  маленький»  («çox  kiçik»)  mənasında  və  s.  (Lev 
Tolstoyun  «Anna  Karenina»  əsərində  bu  quruluşdan  stilistik  cəhətdən 
istifadə  etməsini  müqayisə  edin»  «Быстрые-быстрые  легкие  шаги 
застучали  по  паркету»-  (Tez-tez  atılan  yüngül  addımlar  parket  üzərində 
səslənməyə başladı) 
  Bəzən,  xüsusi  hallarda,  intensivlik  əlaməti  intonasiya  vasitəsilə  də 
ifadə oluna bilər. Məs.: - Ну, как там?- спросил Сабуров...-Трудно,-сказал 
полковник.-  Трудно...И  в  третий  раз  еще  потом  повторил:  -Трудно- 
словно  нечего  было  добавить  к  этому  исчерпывающему  все  слову.  И 
если первое трудно означало просто трудно, а второе- очень трудно, то 
третье  трудно  сказанное  шопотом  значило-  страшно  трудно, 
дозареву». (К.Симонов) Hə, ora necədir?- deyə Saburov soruşur...Çətindir,-
deyə polkovnik cavab verir.- Çətindir...Üçüncü dəfə də pıçıltı ilə təkrar etdi.- 
Çətindir- sanki hər şeyi tamamlayan bu sözə heç bir şey əlavə etmək lazım 
deyildi. Əgər ilk çətindir sözü sadəcə olaraq çətinliyi bildirirsə, ikincisi çox 
çətinini,  pıçıltı  ilə  deyilən  üçüncü  çətindir  isə  olduqca  çətini  bildirirdi». 
(«Dni i noçi», 1946, s.16). Söhbət mühasirəyə alınmış Stalinqrad haqqında 
gedirdi).  Bununla  bütün  bü  «çətindir!-lərə  üstün  gəlmiş  sovet  əsgərlərinin 
qəhrəmanlığı tamamilə aydın olur» (1, s.181) 
  Sözlərin ikiləşməsi də intensivlik əlamətini yaradır. Məs.:..belobrısıy, 
qlaza  bolğşie  i  qolubıe-qollıbıe»  «...açıq  sarı,  gözləri  böyük  və  mavi-mavi 
idi» (Kavaler Zolotoy zvezdı», 1949, s.10). 
  İntensivlikdə əlamətlə əlaqədar əsas məsələ, fikrimizcə, 2 cürdür: 
1. kəmiyyət əlamətinin dəyişməsi; 
2. əlamətin inkişaf səviyyəsi. 
  Dildə «intensivlik» semləri intiusiya səviyyəsi ilə əhatə edilib. Müxtəlif 
metasözbirləşmələri:  «сильно»,  «силой»,  «очень  сильно»,  «излишне»,  «не 
знающий  меры»,  «неумеренный»,  «чрезмерный»,  «крайне»,  «крайний  в 
своем  проявлении»,  «в  самой  высокой  степени»,  «слишком»,  «большой 
силы напряжения», «чрезвычайно» v. s. (7) 
  Göründüyü  kimi,  intensivlik  onomasioloji  kateqoriyadır,  obyektin 
kəmiyyətini  və  əlamətini  müəyənləşdirir.  Məs.:  aşağı  norma  və  yuxarı 
norma: недозрелиый-зрелый-перезрелый; домик-дом-домина. 

---

Filologiya məsələləri, № 7, 2017 
 
134
  İntensivlik əlaməti kvantatik söz və söz birləşmələrinin köməyilə də 
formalaşır. 
  İntensivlik  dil  kateqoriyası  kimi  dərəcə  kateqoriyası  ilə  uyğunluq 
təşkil  edir,  bir sıra  maraqlı  (mənalı) aspektləri vardır:  intensivləşmiş  daxili 
forma  və  intensivləşmənin  məzmunu.  İntensivləşmənin  məzmun  və 
mahiyyəti  keyfiyyət  və  kəmiyyət  aspektlərini  əhatə  edir.  Kəmiyyət  aspekti 
ekzaktlik  (dəqiq  miqdar,  kəmiyyət)  və  approksimasional  (qradual  kvantor) 
anlayışları ilə əlaqədardır. 
  Dilin  leksik-semantik  sistemində  kvantatik  intensifikatorların  özü-
nəməxsus yeri vardır.  
  Kəmiyyət, zaman, məsafə və həcm kimi ümumi anlayış kateqoriyaları 
intensivlik  əlaməti  ilə  birləşir.  İngilis  dilinin  aşağıdakı  cümlələrində  bu 
xüsusiyyətlər özünü göstərir:  
swarm of type-writers, hordes of teen-aged girls, multitude of lovers , 
platoons of bridesmaids. 
a pack of, a bunch of: Those kids broke in like any second – story man, 
they  stole  private  documents,  burned  them  like  a  bunch  of  delinquents… 
(Myrer). 
  Kvantor sözlər intensivlik dərəcəsini artırır. Məsələn, ingilis dilində: 
And the planes came over again, and now there were heaps-piles of people 
crawling and groaning under the carts and wheelbarrows (Myrer). 
  İngilis dilində sözün keçid mənası da yüksək kəmiyyəti ifadə edir: a 
pack of lies, a whale of a story i proç.: 
1. It was obvious it had done him a world of good to see their mother 
(Steel. Daddy). 
2.  What  a  load  of  rubbish,  making  phones  and  to  take  photos 
(Munters). 
3. You’ve done a hell of a fine job this far, and I’m proud of you (Steel. 
Daddy). 
  İngilis dilində intensifikatorlar böyük gücə malik ekspressivlik ifadə 
edir.Aşağıdakı mətnə diqqət edək: a lot of: 
  You should have married some terrible, light-hearted bright girl who 
wanted to make you a beautiful home and give you lots of children (Steel. 
Daddy). 
  İngilis dilində ikiqat gücləndirmə kvantifikatorlarla birgə işlənir:  
1. I didn’t see an awful lot of London, really (Shute). 
2. “… the girl could help you in the house”/ Jane laughted shortly. “Fat 
lot  of  help  she’d  be,  a  girl  who  couldn’t  speak  a  word  in  English  having 
babies every year’ (Shute). 
  Kvantor  söz  birləşmələri  ingilis  dilində  mübaliğə  yaradır,  yüksək 
ekspressivlik  ifadə  edir:  He’s  worth  a  hundred  Kennedys’  any  day.  full, 

---

Filologiya məsələləri, № 7, 2017 
 
135
good,  solid  və  flat  sözləri  dəqiq  zamanı  müəyyənləşdirir:  a  full  minute,  a 
solid  hour/month/year,  a  good  ten  minutes/years.  Rus  dilinə  belə  tərcümə 
edilir:  добрый  (добрых  десять  минут):  He  was  a  good  fifteen  years  my 
senior, though he hardly looked his forty-five years (Christie). 
  İngilis dilində kvantor sözlər ironik effekt yaradır: She was seventy-
four years old, but in Nye’s opinion, “looked younger – may be ten minutes 
younger” (Capote). 
  İfadənin  dərəcəsi  artır:  You’re  seventeen  years  old,  you’re  not  a 
grown  up  yet,  even  if  you’d  like  to  be.  You  can’t  go  on  breaking  all  the 
rules,  sooner  or  later  you’re  going  to  pay  a  hell  of  a  price  for  it  (Steel. 
Daddy). 
  Cheap sözü intensivliyə yol açır: 
1. It was very strange that quite ordinary books sometimes fetch high 
prices,  whereas  valuable  volumes  that  are  really  rare  go  dirt  cheap 
(Munters). 
2. I wrote these last words while flying home from a National Academy 
of Sciences meeting called to reconsider bringing back that contentious effective 
and dirt cheap chemical, DDT (Scientific American). 
  İngilis dilində intensivlik əlamətinin, dərəcəsinin parametrləri genişlənir:  
1. He tried to ask me about it once, but she was vague, saying that Mom 
was pretty busy with school (Steel. Daddy). 
2. You sound busy as hell (Steel. Second Chance). 
  Müxtəlifsistemli dillərdə intensivlik əlaməti relyativ (nisbi) və mütləq 
şəkildə  olur.  Birinci  əlamət  üçün  sifətin  müqayisə  dərəcələri  kifayət  edir. 
Mütləq  intensivlik  əlamətini  xüsusi  dil  vasitələri  əmələ  gətirir.  «Mütləq 
intensivlik üçün müxtəlif dərəcəli leksik-qrammatik vahidlərin güclü və zəif 
mövqeləri əsas götürülür Keyfiyyət münasibəti burada əsaslı yerlərdən birini 
tutur- 2 yüksək tip; artıq, azlıq, bir də simmetrik əlamət buraya əlavə edilir 
Əlamətin artması aktivlik dərəcəsi ilə bağlıdır. Aktivliyi də dilin qrammatik 
vasitələri təmin edir» (8, s.73 (s.68-77) 
  Beləliklə,  intensivlik  anlayışı  dilin  semantik  kateqoriyası  kimi, 
əlamətin  ifadəsinin  dəyişməsidir,  buraya  kəmiyyət,  keyfiyyət,  qraduallıq 
keyfiyyətləri  əlamətləri  daxildir.  Bu  əlamətlər  dilin  bütün  səviyyələrində- 
fonemdən mürəkkəb sintaktik bütövlərə qədər üzə çıxır. İntensivlik əlaməti 
dildə  fonetik,  morfoloji,  leksik-semantik  və  sintaktik  paradiqmalarla 
təsəvvür edilir.  
  İntensivlik  əlaməti  semantik  kateqoriya  kimi  praqmatik  və  relevant 
səciyyə daşıyır. 
  İntensivlik əlamətinin daxili mexanizmi implisit xarakterlidir, həmin 
formalar  yalnız  təsəvvür  edilir.  İmplisit  ifadə  tərzi  intensivləşməyə  «hazır 
olan»  komponetlər  əsasında  təsəvvür  edilə bilir.  Bu  hal  nitqin  sürətliliyini, 

---