Microsoft Word 06 Env Description Final az
Yüklə 5,07 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 6.23 ŞD Müqavilə Ərazisi boyunca Makrofauna Tendensiyaları, 2009 Həssaslıq
- 6.7.2 Su sütunu: bioloji mühit 6.7.2.1 Plankton
Şahdəniz 2 Layihəsi Ətraf Mühitə və Sosial-İqtisadi Sahəyə Təsirin Qiymətləndirilməsi Fəsil 6 Ətraf mühitin təsviri Noyabr 2013-cü il Yekun variant 6/67 Şəkil 6.23-də 2009-cu ildə Müqavilə Ərazisi boyunca makrofauna bioloji məkanı tendensiyaları ümumiləşdirilir. Şəkil 6.23 ŞD Müqavilə Ərazisi boyunca Makrofauna Tendensiyaları, 2009 Həssaslıq Bentik mühitdə əksəriyyəti yerli və ya endemik növlərdən olan kiçik müxtəlif ayaqlı xərçənglər, polixetlər və oliqoxetlər üstünlük təşkil edir. Bu heyvanların qidalanması çöküntülərin içindəki üzvi maddələrdən və ya çöküntülərin bilavasitə üzərində olan bərk hissəciklərdən asılıdır. Potensial həssaslığın əsas formaları aşağıdakılardır: Çöküntünün kimyəvi maddə ilə çirklənməsi; Bərk çöküntülərin (misal üçün, qazma süxurlarının səthi çöküntülərindən) təbii yaşayış mühitinin inkişafına yol verməməsi; və Təbii yaşayış mühitinin fiziki cəhətdən pozulması (məsələn, qazma süxurlarının səthi çöküntülərindən). Əvvəllər su əsaslı qazma məhlulu (SƏQM) çöküntüləri (tərkibində zəhərli kimyəvi aşqarlar olmayan) AÇG və ŞD Müqavilə Sahələrində layihə fəaliyyətlərinin bir hissəsi kimi dənizin dibinə boşaldılırdı. AÇG və ŞD dəniz obyektlərində uzun illər aparılan geniş monitorinqlər göstərmişdir ki, belə boşaltmalar çöküntünün zərərli və ya potensial zərərli kimyəvi maddələr ilə çirklənməsinə səbəb olmur. 27 Qazılan süxur yataqları dərin olan yerlərdə (onlarla santimetrdən bir neçə metrə qədər) bentik mühitlər effektiv şəkildə aradan qaldırılır. Daha dayaz yataqlarda isə (misal üçün 10 sm-dən aşağı) yuva qazan orqanizmlər özlərini səthə yaxın çox tez bərpa etmək qabiliyyətinə malikdir. Aparılan monitorinqlər göstərmişdir ki, yüksək barium konsentrasiyalı çöküntülər olan 27 Nəzarət araşdırmaları EMP-in bir hissəsini formalaşdırır və ETSN-ə EMP-in illik hesabatı çərçivəsində bildirilir. Şahdəniz 2 Layihəsi Ətraf Mühitə və Sosial-İqtisadi Sahəyə Təsirin Qiymətləndirilməsi Fəsil 6 Ətraf mühitin təsviri Noyabr 2013-cü il Yekun variant 6/68 sahələrdə çox mühüm populyasiyalara rast gəlmək olar (bunlar dayaz qazma süxur çöküntülərinin mövcudluğuna ən dəqiq sübutdur). Qazma süxur çöküntüləri kimi fiziki hadisələrin təbii yaşayış mühitinin strukturunu dəyişməsinin yuvaların qurulmasına və qidalanmaya mane olma ehtimalı var. Aparılan geniş monitorinqlər sübut etmişdir ki, hətta yüksək barium konsentrasiyası qazma süxurlarının olmasını göstərsə belə, təbii yaşayış mühitinin strukturunun əhəmiyyətli şəkildə dəyişilməsinə kiçik ehtimal var. Bunun olması mümkündür, çünki qazma süxurları yalnız quyunun yuxarı hissələrindən boşaldılır və bunlar tərkibinə görə içərisində bentik orqanizmlərin yaşadığı səthi dənizdibi çöküntüləri ilə oxşar olan boş çöküntülərdən ibarətdir. Boşaltma dövrü ərzində kiçik bir sahədə çox qısamüddətli nizamsızlıq baş verə bilər, lakin uyğunlaşma çox tez baş verəcək. Dominant olan bentik fauna növləri ildə bir neçə nəsil verə bilər və ona görə də bir neçə həftə və ya bir neçə ay ərzində qısa müddətli itkilər əvəz oluna bilər. Qısamüddətli nizamsızlığa ən yüksək həssaslıq dövrü olan kürütökmə dövrünün sonundan növbəti kürütökmə dövrünün başlamasına qədər – yəni payız və yaz fəsli arasında davam edə bilər. Bu dövr ərzində itkilərin yeri doldura bilməz. Əksər dəniz bioloji yaşayış mühitlərində süzgəcli molyuskların birdən üçə qədər yerli növləri olur. Bu orqanizmlər qazma süxurlarının boşaldılması nəticəsində yaranan suyun qısa müddətli bulanıqlığına çox da həssas deyil, çünki onlar öz klapanlarını bağlaya və lazım gələrsə özlərini bir neçə gün təcrid edə bilirlər. Lakin onlar çox hərəkətsizdir və öz gövdəsinə birləşib və nəticədə 1-2 sm-dən çox çöküntüdən boğulmaya daha da həssasdır. İkitaylı molyuskların mövcudluğu və bolluğu əksər yerlərdə çox dəyişkəndir və buna görə də onlar hər hansı yerli canlı toplumunun davamlı və daimi tərkibini təşkil etmir. Onların plankton sürfələri olduğuna görə istənilən məkanda populyasiyanın dözümlülüyü başqa bir məkandan sürfələrin axınından asılıdır. Buna görə də sürfələrin məskunlaşması və artırılması sonradan azalan populyasiyaların təsadüfi inkişafı nəticəsində qabaqcadan bilinmir və növbəli şəkildə olur. Boğulmaya hər hansı məhdud sahədə həssaslıq təsadüfi məskunlaşmanın bu xüsusiyyətini o qədər də dəyişməyəcək, baxmayaraq ki, digər yerlərdə təsirə məruz qalan sahədən sürfənin gətirilməsindən asılı olaraq, istənilən populyasiyaya bunun təsiri olacaq. 6.7.2 Su sütunu: bioloji mühit 6.7.2.1 Plankton Müxtəlif metodologiya və nümunəgötürülmə yerlərindən istifadə edilərək aparılan ilkin tədqiqatlarla birgə ŞD Müqavilə Sahəsində 2000, 2001, 2005 və 2009-cu illərdə plankton tədqiqatları aparılmışdır. 28 Şəkil 6.24-də 2009-cu il üzrə regional ŞD plankton nümunəgötürmə yerləri göstərilmişdir. 28 Ekoloji Monitorinq Proqramının (EMP) bir hissəsi kimi müntəzəm olaraq bentik tədqiqatlar həyata keçirilmiş və MENR-ə EMP-in illik hesabatı çərçivəsində təqdim edilmişdir. Şahdəniz 2 Layihəsi Ətraf Mühitə və Sosial-İqtisadi Sahəyə Təsirin Qiymətləndirilməsi Fəsil 6 Ətraf mühitin təsviri Noyabr 2013-cü il Yekun variant 6/69 Şəkil 6.24 Su və plankton nümunələrinin götürüldüyü yerlər, ŞD regional tədqiqatı 2009-cu il 6.7.2.2 Zooplankton Zooplankton bolluğu və müxtəlifliyi 2005-ci ilə qədər aparılmış bütün tədqiqatlarda çox zəif müşahidə olunmuşdur. Planktonlarla bağlı 2005-ci ildə və ondan sonra aparılmış növbəti tədqiqatlar zamanı xeyli dərəcədə mükəmməl avadanlıq və metodlardan istifadə olunmuşdur. Bundan əlavə, əvvəlkindən fərqli olaraq, planktonların nümunələri daha çox sayda - ümumilikdə 10 məntəqədə götürülmüşdür. 2005-ci ilin nəticələrinin ən gözlənilməz cəhəti odur ki, metodoloji təkmilləşdirilmələrə və xeyli artırılmış nümunəgötürmə səylərinə baxmayaraq, zooplanktonun müxtəlifliyi son illərdə xeyli azalmışdır. Bu nəticələr 2007 və 2009-cu ildə aparılmış ŞD Müqavilə Sahəsində suyun keyfiyyəti/planktonlar üzrə regional tədqiqatdakı eyni müşahidələrlə də təsdiqlənmişdir. 2000-ci ildən bəri tədqiqatların gedişi ərzində ümumilikdə 31 takson aşkar edilmişdir ki, bunun 28-nin növ səviyyəli olduğu müəyyən edilmişdir (qalan üçü müxtəlif tipli sürfələr olmuşdur). Zooplanktonların üç əsas kateqoriyası aşkar edilmişdir: Kopepodlar – kiçik, xırda dəniz xərçənginə (krevet) bənzər canlılardır, əksər hallarda uzunluqları 1 mm-dən çox olmur, bəziləri Xəzər dənizi üçün xarakterikdir və bəziləri digər ərazilərdən daxil olur; Kladoseralar - 'su birələri', əksər hallarda kopepodlardan iri olur (1-5 mm uzunluqda), əsasən, Xəzərə xas canlılardır; və Ktenofor - 'daraqkimilər' – birnövlüdür və Xəzərə xas deyildir və Xəzərdə ilk dəfə 1999- cu ildə qeydə alınmışdır (bu növ Xəzərə Azov dənizi və Don kanalı sistemi vasitəsilə Qara dənizdən gətirilmiş ola bilər). 2000 və 2009-ci illərin tədqiqatları zamanı ən zəngin zooplankton növləri təbii kopepodlar Eurytemora sp və invaziv kopepod Acartia sp. növləri olmuşdur. 2005-ci ildən bəri Acartia sp mövcud olan yeganə kopepod növü olmuşdur, bununla belə, bir çox nümunələrdə bolluca aşkar edilmişdir. Təbii kladoseralar cəmi iki və ya üç növdə çox az sayda aşkar olunmuşdur (2001-ci ilin tədqiqatı zamanı 10 növ mövcud olmuşdur). Əldə edilmiş məlumatlarda zooplanktonların müxtəlifliyində çox böyük azalma olması aşkar olunmuşdur ki, bu da Yüklə 5,07 Kb. Dostları ilə paylaş:
|