Microsoft Word 1-ci m vzu- fh t snifati

tutulur. Dəstənin şəxsi heyəti bir iş növbəsində 2200 – 2700 şəxsə ilk tibbi yardım 
göstərə  bilər.  Dəstə  zədələnmə  ocağında  MM-nin  xilasedici  bölmələri  ilə  birgə 
işləyir. 
      Sanitar  drujinaları    5  manqadan  ibarətdir.  Kənd  təsərrüfatı  və  orta  təhsil 
müəssisələrinin,  bazası  əsasında  yaradılır.  Drujinalar  zərər  çəkmiş  şəxslərə 
zədələnmə ocağında ilk tibbi yardım göstərmək üçündür.  
      Ətraf  mühitdəki  obyektlərin  radioaktivliyini  müşahidə  postları  vasitəsilə  və 
obyektlərdə radioaktiv, kimyəvi və bakterioloji vəziyyəti müşahidə etmək, sahələrdə 
zəhərlənmə  başladığını  vaxtında  aşkara  çıxarmaq  və  bu  barədə  obyektin  mülki 
müdafiə qərargahına məlumat vermək üçündür.  
 
  
 
 
     
  
           

---

Mövzu 6 
 
KİMYƏVİ KƏŞFİYYAT CİHAZLARI 
 
Kimyəvi maddələrin aşkarlanması üçün əsas istifadə olunan 4 metod vardır: 
 
Lüminesensiya; İonlaşdırıcı; Kimyəvi; Biokimyəvi. 
 
Lüminesensiya  metodu    zamanı  tədqiq  olunan  maddənin  (məsələn,  tədqiq 
olunan  qazların  parı)  işıqlanması  və  ya  həmin  maddə  ilə  qatışdırılan    xüsusi 
lüminoforların  işıqlanması  müşahidə  olunur.    Lüminesensiya  analizi  üçün  tətbiq 
olunan  aparatda  lüminesensiyanın  həyəcanlanma  mənbəyi  və  qeydiyyat  qurğusu 
vardır.  İşıq  mənbəyi  olaraq  analizdə  ksenon  lampalar,  havada  qığılcım  və  ya 
lazerlərdən  istifadə  olunur.  Lüminesensiyanın  qeydiyyatı  əsasən  vizual  olaraq  və 
ya analizin dəqiqliyini artıran fotoelektron cihazlar vasitəsilə həyata keçirilir. 
İ
onlaşdırma metodu  zamanı hər hansı bir şüalanma və ya zərrəciklər seli ilə 
maddəyə  təsir  göstərilir.  Bu  zaman  kimyəvi  maddənin  molekulları  ionlaşır  və 
onlardan yeni zərrəcilər seli yaranır ki, bunlar da öz növbəsində analizə göndərilir. 
Məsələn, mass-spektrometriyada təsir göstərən sel elektronlar seli, ultrabənövşəyi 
ş
üalanma  ola  bilər  ki,  bunlar  da,  tədqiq  edilən  maddənin  ilkin  molekulyar 
ionlarının  dağılması  nəticəsində  yeni  molekulyar  ion  selini  yaradır.  Bu  metod 
vasitəsilə moleklyar kütləni aşkar etmək, maddəni müəyyən etmək, onun kimyəvi 
quruluşunu təyin etmək və s. mümkündür. 
Kimyəvi  metod  zəhərləyici  kimyəvi  maddə  ilə  reaktivin  reaksiyası 
nəticəsində onun rənginin dəyişməsinin qeydiyyatına əsaslanmışdır. 
Biokimyəvi  metod  zəhərləyici  kimyəvi  maddələrdə  asetilxolinin  hidrolizini 
həyata  keçirən  aktiv  ferment  –  xolinesterazın  sinir  iflic  edici  təsirini 
zəiflədilməsinə əsaslanmışdır. 
Zəhərləyici  və  adi  kimyəvi  maddələri  aşkar  etmək  üçün  daha  çox  kimyəvi 
kəşfiyyat  cihazlarından  istifadə  olunur  ki,  bunlar  da  kimyəvi  və  biokimyəvi 
metodlara əsaslanmışlar.  
 Havada,  ərazida,  texnikanın  və  başqa  obyektlərin  səthlərindəki  zəhərləyici 
maddələri (ZM), adətən, kimyəvi kəşfiyyat cihazları və qaz siqnalizatoru vasitəsilə, 
yaxud  nümunə  götürüb  onları  kimya  laboratoriyasında  təhlildən  (analizdən) 
keçirməklə aşkar edirlər.  
Müasir  zəhərləyici  maddələri  hiss  orqanları  vasitəsilə  (orqanolektik  üsulla) 
aşkar etmək heç də həmişə mümkün deyil. Onların bir çoxunun heç bir iyi, rəngi, 
qıcıqlandırıcı xassələri yoxdur. Başlıcası isə bir sıra ZM-in zəhərliliyi o dərəcədə 
yüksəkdir  ki,  onların  iyinə  və  ya  qıcıqlandırıcı  təsirinə  görə  aşkar  edilməsi  cəhdi 
ciddi zəhərlənmələrlə nəticələnə bilər. Müşahidə yolu ilə, yəni əşyanın səthindəki 
ZM  damcılarına  və  ləkələrinə,  ZM-in  yaratdığı  buludun  və  zəhərlənmış  bitki 
yarpaqlarının rənginin dəyişməsinə görə bəzi zəhərləyici maddələri təxmini olaraq 
aşkar etmək mümkündür.  
Zəhərləyici maddələri çöl şəraitində aşkar və təyin etmək (indikasiya etmək) 
üçün ən çox kimyəvi  metoddan istifadə edilir. Bu üsul zəhərləyici  maddə ilə ona 

---

müvafiq  seçilmiş  digər  bir  xüsusi  maddənin  (reaktiv)  qarşılıqlı  təsiri  sayəsində 
müəyyən  bir  rəngə  malik  birləşmə  yaranması  hadisəsinə  əsaslanır.  Belə  rəngin 
meydana  çıxması  burada  məhz  həmin  ZM-in  olduğuna  dəlalət  edir.  Bu  rəngin 
çalarını kağıza çəkilmiş rəng etalonları ilə müqayisə edərək ZM-in konsentrasiyası 
və ya havanın zəhərlənmə dərəcəsi barədə qənaətə gəlmək mümkündür.  
İ
stifadə  etmək  rahat  olsun  deyə,  kimyəvi  kəşfiyyat  cihazlarında  işlədilən 
reaktivləri məsaməli maddəyə (süzgəc kağızına, salikakel maddasinə) yaxır, yaxud 
ş
üşə  ampulaya  yığırlar.  Reaktiv  yaxılmış  məsaməli  maddəni  (buna  doldurucu 
maddə deyilir) va müvafiq miqdarda ampulaları şüşə borucuğa yerləşdirirlər, ətraf  
mühitin  təsirindən  qorumaq  üçün  borucuğun  hər  iki  ucunu  lehimləyirlər.  Belə 
borucuqlar  indikator  borucuğu  adlanır.  İndikator  borucuğunu  işlədərkən  onun 
uclarını  kəsir,  daxilindəki  ampulanı  qırır  va  zəhərli  havanı  xüsusi  nasosla  sorub 
borucuqdan  keçirirlər.  Bu  zaman  havanın  tərkibindəki  ZM  buxarları  reaktivlə 
reaksiyaya  girərək  məsaməli  maddənin  (doldurucunun)  rəngini  müvafiq  surətdə 
dəyişir.  Bu  rəngə  və  onun  tündlüyünə  (çalarına)  görə  ZM-in  növü  və  havadakı 
konsentrasiyası təxmini təyin edilir.  
Kimyəvi  kəşfiyyat  cihazları  və  qaz  siqnalizatorlarının:  qoşun  kimyəvi 
kəşfiyyat  cihazı  (VPXR),  yarımavtomat  kimyəvi  kəşfiyyat  cihazı  (PPXR),  QSP-
1M və QSP-11 avtomat qaz siqnalizatorları və s. növləri olur. Bunların bir neçəsini 
nəzərdən keçirək.  
 
Qoşun kimyəvi kəşfiyyat cihazı (QKKC), ВПХР 
 
Bu  cihaz  havada,  ərazidə,  texnikanın,  avadanlığın  və  digər  əşyaların 
səthindəki  ZM-i  təyin  etmək  üçündür.  Bu  cihaz  vasitəsilə  havada,  ərazidə, 
texnikannı, müxtəlif sursatların səthində zarin, zoman, iprit; havada V-qaz, fosgen, 
sianid turşusu, xlorsian olub-olmadığı tə'yin edilir.  
Cihazın  quruluşu.  Cihaz  qapağı  olan  xüsusi  formalı  qutudan  (gövdədən) 
ibarətdir.  Qutuda  əl  nasosu,  nasosun  ucluğu,  indikator  borucuqları  yığılmış  kağız 
kaset,  tüstü  süzgəcləri,  qoruyucu  qapaqlar,  elektrik  fənəri  və  15  patronu  olan 
qızdırıcı yerləşdirilib (şəkil) 
Cihazın  dəstinə  kürək,  cihazın  işlədilməsi,  istismarı  və  zoman  tipli  ZM-i 
təyin etmək qaydaları barədə təlimat - yaddaş vərəqəsi də daxildir. Cihazı daşımaq 
üçün qaytanlı çiyin qayışı vardır. Cihazın çəkisi təxminən 2,2 kq-dır.  
Ə
l  nasosu -  porşenlidir,  yoxlanılan havanı  indikator borucuqlarından vurub 
keçirmək üçündür. Nasosu dəqiqədə 50 dəfə vurarkən indikator borucuğundan 2 l 
hava keçir. Nasos başlıq, silindr, ştok və dəstəkdən ibarətdir və cihazın gövdəsində 
quraşdırılmış  metal  boruda  yerləşir.  Borunun  dibindəki  yay,  rəzəni  (tutucunu) 
açarkən nasosu basıb bayıra çıxarmaq üçündür. Nasos boruda dəstəyi bayıra tərəf 
olmaqla yerləşdirilir.  
Nasosun başlıq hissəsində indikator borucuqlarının ucları kəsmək (çərtmək) 
üçün  bıçaq  və  indikator  borucuqlarını  yerləşdirmək  üçün  yuvalar  var.  Başlığın 
kəllə  hissəsində  borucuqların  uclarını  qırmaq  üçün  iki  çökək  yer  də  düzəldilib. 
Bunlardan  başqa  nasosun  başlıq  hissəsində  rezin  klapan  və  klapanın  yəhəri  də 

---