189
İ
qtisadiyyat obyektləri öz təyinatına və gücünə görə bir-birindən fərqlənir. Lakin
onlarda ümumi cəhətlər də vardır. Belə ki, bütün obyektlərin profilindən asılı olmayaraq
onlarda fəaliyyət göstərən tikinti təşkilatı eynidir, onların gördükləri işin dayanıqlılıq
dərəcəsinin qiymətləndirilməsi metodikası birdir, obyektlərdə təyinatına görə fərqlənən
müxtəlif elementlərin dayanıqlılıq dərəcəsi isə müxtəlif üsullarla hesabat yolu ilə
müəyyənlədirilir.
Obyektin dayanıqlı işinin qiymətləndirilməsinə aşağıdakılar aiddir:
1)
Obyektin özünün bir mühəndis-texniki kompleks kimi dayanıqlılığının
qiymətləndirilməsi – buraya binalar, qurğular, kommunal-enerji xətləri, texnoloji
kommunikasiya və avadanlıqların nüvə partlayışının bütün zədələyici amillərinə, ikinci
zərbə və mümkün təbii fəlakət amillərinə qarşı davamlılığı, yəni obyektin əsas
elementlərinin fiziki dayanıqlılığı daxildir;
2)
Obyektin sənaye fəaliyyətinin dayanıqlılığının qiymətləndirilməsi – bu qol
geniş bir anlayış olub, FH zamanı obyektin işinin necə getməsi, onun fasiləsiz işini və
nəzərdə tutulan məhsuldarlığı saxlamaq qabiliyyətini xarakterizə edir.
Obyektin dayanıqlı işinin qiymətləndirilməsi üçün ilk verilənlər aşağıdakılardan
ibarətdir:
bina və qurğuların konstruktiv xüsusiyyətləri və tikililərin sıxlığının xarakteri;
texnoloji avadanlıqlar və texnoloji kommunikasiyaların xarakteristikası
(qiymətli avadanlıq, dəzgah və zərif qurğular, cihazlar və sistemlər);
kommunal-enerji xətlərinin xarakteristikası;
sənayenin və texnoloji prosesin yanğın və partlayış xarakteristikası;
obyektdə ikinci zədələnmə amilinin olma mənbələri;
hərbi rejimə keçərkən sexlərin və sənayenin qəzasız tam dayandırılması;
fəhlə və qulluqçuların ümumi sayı, obyektin mühafizə qurğuları və fərdi
mühafizə vasitələrilə təmin olunması;
obyekt yerləşən rayonun xarakter xüsusiyyəti (ərazi, partlayış təhlükəli
anbarlar, yanğın təhlükəli və kimyəvi müəssisələr, ən çox ehtimal olunan təbii
fəlakətlər).
Obyektin dayanıqlılığının qiymətləndirilməsi hər bir təsir edici parametr üçün FH
(sülh və müharibə vaxtı) uyğun ardıcıl olaraq aparılır. Nüvə partlayışı üçün bu zərbə
dalğası, işıq şüalanması, nüfuzedici radiasiya, yerin radioaktiv çirklənməsi,
elektromaqnit impulsu, həmçinin ikinci zədələmə amilləridir. Bu zaman dayanıqlılıq
kriteriyası kimi aşağıdakılar seçilə bilər:
• obyektin dayanıqlı işini poza bilməyən nüvə partlayışı zədələyici amili
kriteriyasının (Z
kr
) maksimal qiyməti;
• verilmiş gücdə nüvə partlayışının epimərkəzinə qədər olan maksimal məsafə
(R
kr
) hansında ki, obyektin dayanıqlı işi pozulur.
190
Zədələnmə kriteriyası Z
kr
nüvə partlayışının hər hansı bir zədələnmə amilinə görə
(başqa amillərin eyni zamanda təsiri nəzərə alınmadan), obyektin dayanıqlılığını
qiymətləndirməyə imkan verir. Məsafə kriteriyası R
kr
nüvə partlayışının zədələyici
amillərinin eyni zamanda bir neçəsinin təsirinə görə dayanıqlılığın qiymətləndirilməsinə
imkan verir və bu zaman təhlükəli halı seçmək mümkün olur.
Beləliklə, bütün verilənləri öyrəndikdən sonra FH şəraitində
obyektin
dayanıqlılığının qiymətləndirilməsi hər bir zədələyici amilə qarşı aşağıdakı ardıcıllıqla
aparılır:
1)
obyektdə yerləşən sexlərin, sahələrin və b. qurğuların sayı, həmçinin
elementləri və onların mümkün zədələyici amillərə qarşı həssaslığı;
2)
obyekt elementlərinin dayanıqlı işi pozulmayan hal üçün parametrlərin
maksimal qiymətinin təyini;
3)
obyektin dayanıqlı işinə təsir edə bilən ən zəif (zərif) elementinin təyini;
4)
zəif elementin dayanıqlılığının artırılaraq, əsas elementlərin dayanıqlılıq
həddinə çatması;
5)
obyektin zəif elementinin dayanıqlılığını yüksəltmək üçün hesabat və
tədbirlərin aparılması və işlənməsi.
Qeyd etmək lazımdır ki, burada daha incə məsələlərin həlli zamanı da (məsələn,
ayrı-ayrı cihazların, aqreqatların, aparatların idarəetmə sistemlərinin və s.
dayanıqlılığının qiymətləndirilməsində) işin ardıcıllığı dəyişmir.
Bir çox hallarda ayrı-ayrı elementlərin dayanıqlılığını müəyyən edərək onun üçün
ə
n təhlükəli zədələyici amili təyin etmək üçün bu elementə eyni zamanda təsir edən bir
neçə zədələyici amilə görə dayanıqlılığı qiymətləndirilir. Bu məqsəd üçün R
kr
kriteriyasından istifadə etmək daha məqsədə uyğun hesab edilir. Bu zaman əgər R
kr
–də
obyekt elementlərinin çoxunu sıradan çıxara bilən zədələyici amilin apriorunu ayırmaq
mümkün olarsa (məsələn, zərbə dalğasının), onda obyekt elementlərinin başqa
zədələyici amillərə qarşı dayanıqlılığının qiymətləndirilməsində onları parametrlərinin
R
kr
məsafədə aparmaq olar. Dayanıqlılığın bu cür qiymətləndirilməsi üçün aşağıdakıları
təklif etmək olar:
1)
Cihazın (elementin) vəzifəsinə və təyinatına görə onun istifadə olunma şərtinin
təyin olunması (açıq ərazi, sex, işçi bina, zirzəmi otaqları, mühafizə qurğuları);
2)
Hər bir zədələyici amilin cihaza təsir edəcək parametrlərinin qiymətinə əsasən
onun dayanıqlılığı haqqında ümumi nəticə çıxarmaq;
3)
Cihazın hər bir zədələyici amilinə qarşı dayanıqlılığın artırılması üçün
təkliflərin hazırlanması.
FH-da obyektlərin iş sabitliyini yüksəltmə yolları və üsulları
Dostları ilə paylaş: |