Filologiya məsələləri, 2017
105
lеksikаdа, həm mоrfоlоgiyаdа, həm də sintаksisdə özünü göstərən üslubi
vаhidlərdir. Bunlаr dаhа çох subyеktiv məqаmlаrlа bаğlı оlduğundаndır ki, bir
sistеm təşkil еtmir.
İntеnsiv bəzi kаtеqоriyаlаrdа yеgаnə məqsəd оlursа, bir sırа qrаmmаtik
kаtеqоriyаlаrdа əlаvə çаlаrlıq kеyfiyyətinə mаlik оlur [1, s.30].
Tədqiqаtın nəticələri göstərir ki, intеnsivlik kаtеqоriyаsı mоrfоlоji
səviyyədə də əlаmətin inkişаf səviyyəsini müəyyənləşdirir. Bu səviyyəni əhаtə
еdən isim, sifət, fеil, zərf, qоşmа, ədаt və s. nitq hissələrinə məхsus mоrfоlоji
göstəricilərin köməyilə kəmiyyət əlаmətinin dəyişməsinə səbəb оlur.
ƏDƏBİYYAT
1. Adilov M.İ. Əsərləri: 7 cilddə, II c., Bakı: Elm və təhsil, 2011, 370 s.
2. Anar. Əsərləri: 2 cilddə, II c., Bakı: Nurlan, 2003, 515 s.
3. Aşıq Ələsgər. Əsərləri. Bakı: Şərq-Qərb, 2004, 400 s.
4. Budаqоv R.A. Dilçiliyə dаir оçеrklər. Bаkı: 1956, 286 s.
5. Hüseynzadə M.H. Müasir Azərbaycan dili (Morfologiya) : 4 cilddə, III c.,
Bakı: Maarif, 1973, 320 s.
6. İslаmоv M.İ. Аzərbаycаn dilinin Nuха diаlеkti. Bаkı: 1976, 275 s.
7. Kazımov Q.S. Seçilmiş əsərləri: 10 cilddə, IX c., Bakı: Nurlan, 2010, 544
s.
8. Kitabi-Dədə Qorqud. Əsil və sadələşdirilmiş mətnlər / S.Əlizadənin
tərcüməsi ilə. Bakı: Öndər nəşriyyatı, 2004, 376 s.
9. Məmmədоv M.Ə. Аzərbаycаn dili şivələrində ismin mənsubiyyət
kаtеqоriyаsı / Mеtоdik vəsаit. Bаkı, 2000, 54 s.
10. Mir Cəlal P.Ə. Seçilmiş əsərləri. Bakı: Şərq-Qərb, 2005, 384 s.
11. Mоllаzаdə S.M. Qах şivələrinin bəzi mоrfоlоji хüsusiyyətləri hаqqındа. //
V.I.Lеnin аdınа Аzərbаycаn Dövlət Pеdаqоji İnstitutunun еlmi əsərləri.
Bаkı: 1965.
12. Mustafayeva Q.H. Azərbaycan dilinin üslubiyyatı. Dərs vəsaiti. Bakı:
Elm, 2010, 392 s.
13. Müаsir Аzərbаycаn dili: 3 cilddə, II c., Bаkı: АMЕА-nın nəşri, 1980, 510
s.
14. Rаmаzаnоv K.T. Аzərbаycаn dilinin Sаlyаn diаlеkti- əlyаzmаsı
hüququndа . Bаkı, 1955, 236 с.
15. Süleymanova V.M. İnkarın konkret mətn daxilində ifadə müxtəlifliyi //
Qafqaz universiteti jurnalı. 2010, 29-cu nömrə, (məqalə 77-80-ci
səhifələri əhatə edir).
16. Şirəliyеv M.Ş. Аzərbаycаn diаlеktоlоgiyаsının əsаslаrı. Bаkı: 1968,
420 s.
Filologiya məsələləri, 2017
106
17. Tanrıverdi Ə.V. Azərbaycan dilinin tarixi qrammatikası. Bakı: Elm və
təhsil, 2012, 464 s.
18. Аракин В.Д. Категория принадлежности // Сравнительная
историческая грамматика тюркских языков (Морфология). Москва,
1988, 242 с.
19. Аслиддинов С. Категория принадлежности в современном
узбекском литературном языке: Автореф. дис. …канд. фил. наук.
Самарканд, 1964, 569 с.
20. Гагаузско-русско-румынский словарь. П.Чеботарь, И. Дрон.
Кишинев, 2002, 740 с.
21. Мусаев К.М. Способы выражения принадлежности в караимском
языке // Тюркологические исследования. Москва, 1963, 138 с.
22. Севортян Э.В. Категория принадлежности. Исследования по
сравнительной грамматике тюркских языков(Морфология). Москва,
1956.
23. Файзиева Г.И. Выражение значений интенсивности в русском,
английском и таджикском языках. Хиджанд, 2007, 123 с.
24. Шайхайдарова Д.Ш. Грамматическая категория лица татарского
глагола и персональность. АКД, Алма-Ата, 1980, 90 с.
ХАЙАЛА МУРСАЛАЛИЕВА
ПРИЗНАКИ ИНТЕНСИВНОСТИ ГРАММАТИЧЕСКИХ
КАТЕГОРИЙ
РЕЗЮМЕ
Грамматическая категория, замкнутая система взаимоисключающих
и противопоставленных друг другу грамматических значений, задающая
разбиение обширной совокупности словоформ на непересекающиеся
классы, различие между которыми существенно сказывается на степени
грамматической правильности текста.
Грамматические категории не только сопровождается первона-
чальными значениями слова, а также взаимодействует с ними. Обычно в
слове несколько грамматическая категория определяется одновременно.
Установлено, что в нашем языке двойные суффиксы принадлежнос-
ти, категория количества, грамматическая категория рода, повелительное
наклонение глагола ит. выступают в качестве носителя признаков степени
интенсивности. В результате этого исследования становится ясно, что в
нескольких категориях интенсивность единственной цель перевозки, а в
некоторых категориях создает дополнительный качество оттенок.
Filologiya məsələləri, 2017
107
XAYALA MURSELALİYEVA
SIGNS OF INTENSITY GRAMMATICAL CATEGORIES
SUMMARY
Grammar categories are the system of confronted grammar meanings to
each other and the closed oppositions. Although grammar categories possessing
conflicting relations with their expressed word and the type of word
compositions, but also are the grammar notions protecting differences and able
to find morphological or syntactic expressing opportunities in the language.
Grammar category “observes” not only material meaning of a word and
also makes mutual relation with this. Usually some grammar categories are
suddenly defined in a word that and this complicates the whole problem of the
relations between grammar categories and material meaning of a word.
Intensity creating features in some high intensity categories in our
language: the category of possesions, the category of quantity, the category of
grammar gender, shape category of verb, the category of person, repetitions, the
category of aspect, the category of negation, the category of voise have been
defined. In the end of investigation it`s clear that if intensity carries the only aim
in some categories, but creates additional shades quality in some grammar
categories.
Rəyçi: dos. Əzəmət Rüstəmov
Dostları ilə paylaş: |