205
Типун тебе на язык
Türkçe anlamı = dilinde yara çıksın;
Türkçe karşılığı = Ağzından yel alsın, Allah korusun, dilini eşek arısı soksun;
Aslı = Eski Rusça.
Rusça’da “типун” (tipun) sözcüğü, yemi daha kolay alabilmeleri için
kuşların dil uçlarında bulunan boynuzsu çıkıntıya verilen addır. Bu çıkıntının
büyümesi hastalık belirtisi olabilir. nsanların dilinde oluşan sert sivilcelere
kuşlardan esinlenerek “типун” (tipun) adı verilmiştir. Batıl inançlara göre“типун”
(tipun) çok yalan söyleyen insanların ağzında çıkmaktadır. Üfürükçülerin kötü
niyetle söyledikleri beddualarda bu deyim yer almaktadır. Bu tür beddualar, yalancı
ve sahtekarları cezalandırmak amacıyla söylenirdi. (V. . Dal’in sözlüğünde bu
deyime “сип тебе в кадык, типун на язык” (sip tebe v kadık, tipun na yazık) –
sesin kısılsın, dilini eşek arısı soksun
şeklinde rastlanmaktadır.)
315
Örnek tümceler;
a)
- Бабушка умерла?
– С чего ты взял? Типун тебе на язык! (О. Неклюдова)
316
- Anneannem ölmüş mü?
- Bunu da nereden çıkardın? Ağzından yel alsın!
b)
- Типун вам на язык, - сказала вдруг княгиня Мягкая, услыхав эти
слова. (Л.Толстой)
317
Prenses Myagkaya bu sözleri duyarak birdenbire “Ağzınızdan yel alsın”
dedi.
315
V.M.Mokiyenko, 2005, s. 691
316
Ö.Aydın Süer, 1999, s. 289
317
A. .Molotkov, 1978, s. 475
206
c)
Чтоб вам, тётенька, типун на язык за ваши слова. (Шишков)
318
Sözleriniz yüzünden, teyzeciğim, dilinizi eşek arısı soksun.
Deyim konuşma dilinde karşımıza çıkmaktadır.
Tümce içinde tümce (örnek a, b, c) şeklinde kullanılmaktadır.
Deyim tekil halde kullanılmaktadır.
Точить лясы (балясы)
Türkçe anlamı = korkuluk oymak
Türkçe karşılığı = Çene çalmak, gevezelik etmek, boş konuşmak;
Aslı = Eski Rusça.
Bu deyim mesleki bir kökene dayanmaktadır. lk anlamı “korkuluk
sütunlarına figür motifleri işlemek
”tir. “Балясы” (bal’ası) ve “лясы” (l’ası)
sözcüğü bazı binalarda ve korkuluklardaki oymalı süslemeleri ifade etmek için
kullanılmaktadır. talyanca’da “balaustro” sözcüğü – sütun, oymalı korkuluk
anlamındadır. nşaat işrerinde ise “лясы” (l’ası) sözcüğü elek, kalbur anlamında
kullanılmaktadır. talyanca olan bu sözcük Rusça’ya Polonya dilinden (balas, balasy)
geçmiştir. “Boş konuşmak” anlamı ise 18. yüzyıldan sonra ortaya çıkmıştır.
319
318
A. .Molotkov, 1978, s. 475
319
N.M.Şanskiy, 1987, s. 145
207
Örnek tümceler;
a)
Тебе только разговаривать, лясы точить, а дела-то делать, видно, ты
не любишь! (Островский)
320
Yalnızca konuşuyor, gevezelik ediyorsun, ama iş yapmayı anlaşılan pek
sevmiyorsun.
b)
Девушка не спеша сменила старую газету на свежую, крикнула
сидевшим на паперти: - Чем лясы точить, читать идите! О нашем
районе пишут. (В.Тендряков)
321
Genç kız acele etmeden eski gazeteyi yenisiyle değiştirip, kilisenin eşiğinde
oturanlara: “Çene çalmak yerine, gelin de gazete okuyun. Bizim ilçmize
hakkında yazıyorlar” diye bağırdı.
c)
С судомойками можно по вечерам было точить лясы. (Федин)
322
Bulaşıkçı kadınlarla akşamları çene çalmak mümkündü.
Deyim konuşma dilinde karşımıza çıkmaktadır.
Tümce içinde yüklem (örnek a, b, c) görevini üstlenmektedir. Fiil genelde
şimdiki ve geçmiş zamanda olup hem tekil hem de çoğul halde kullanılabilmektedir.
sim ise sadece çoğul haldedir.
“Лясы (балясы)” ismi yalnızca bu deyim içersinde kullanılmaktadır.
320
Ö.Aydın Süer, 1999, s. 291
321
R. .Yarantsev, 1981, s. 153
322
A. .Molotkov, 1978, s. 479
208
Хлопот (забот) полон рот
Türkçe anlamı = ağzına kadar işle dolu olmak;
Türkçe karşılığı = işi başından aşkın olmak, başını kaşıyacak zamanı
olmamak;
Aslı = Eski Rusça.
Bu deyim “хлопот полон рот, а перекусить нечего” (hlopot polon rot, a
perekusit’ neçego) – ağzına kadar işle dolu, yiyecek için yer yok atasözünün
kısaltılmış şekliyle ortaya çıkmıştır.
323
Örnek tümceler;
a)
Белозёров её утешать не стал, сказал, что в чужих бедах разбираться
некогда, у самого забот полон рот. (В.Саянов)
324
Belozerov onu tesilli etmedi; başkalarının dertleriyle uğraşacak zamanı
olmadığını, işinin başından aşkın olduğunu söyledi.
b)
В шесть часов назначен торжественный обед. У Нины Яковлевны полон
рот хлопот. (В. Шишков)
325
Saat 6 için görkemli bir öğle yemeği kararlaştırıldı. Nina Yakovlevna’nın
başını kaşıyacak zamanı yok.
Deyim konuşma dilinde karşımıza çıkmaktadır.
Tümce içinde ad kökenli yüklem (örnek a, b) görevi üstlenmektedir.
Deyim değişmemektedir.
323
V.M.Mokiyenko, 2005, s. 732
324
Ö.Aydın Süer, 1999, s. 305
325
E.A. Bıstrova, 1998, s. 232
Dostları ilə paylaş: |