Microsoft Word 6-nihat falay
Yüklə 215,61 Kb. Pdf görüntüsü
|
Journal of Life Economics 2/2014
53
vurduğu bir iletişim dünyası ile karşı karşıyayız. Burjuva kamusal alanın sözde açıklığının ve görünürde eşitlikçiliğinin, daha baştan “sınıfsal çıkarlarla maskelendiği” ve 19. ve 20. yüzyıllarda tüketim kültürünce soğurulduğunda (emildiği/massedildiğinde) yukarıda belirtilen tartışma ve yorum işlevlerini yitirdiği söylenebilir. J. Habermas’ın ortaya attığı burjuva kamusal alan kavramı iki temel gelişimin sonucu idi (Melton, 2011: 15-16): i. Birinci gelişim; 16. yüzyılın sonlarından başlayarak modern ulus devletlerin ortaya çıkışıdır ki; bu çıkışa paralel bir başka süreç, devletten ayrı bir alan olarak toplumun ortaya çıkışıdır. Burada modern devlet, kamu iktidarının alanı; toplum ise kişisel (veya özel) çıkar ve etkinlik alanı olarak ele alınacaktır. Çünkü, Orta Çağda böyle bir ayırım yoktu ve yönetime, askere, adalete ve maliyeye ilişkin işler senyörler, kiliseler, loncalar ve diğer “özel” bireyler ve kurumlar tarafından yerine getiriliyordu. Oysa modern devletler otoritelerini sağlamlaştırdıktan sonra, yukarıda belirtilen işler artık egemen bir devletin eline geçiyordu. Bu otorite veya egemenliğin pekiştirilmesi süreci, 17. ve 18. yüzyılın mutlakiyetçi yönetimlerinde en belirgin hale gelmiştir. Mutlakiyetçi yönetimlerde kamu otoritesi kralın yönetimi altındaki özel bir tebaanın olmasını gerektirmiştir. Bu durumda devleti egemen gücün mekanı yapmakla toplumu da yaratmış oluyordu. Habermas’ın burjuva kamusal alan dediği modern “sivil toplum”un bir anlamda “embriyo” biçimi bu özel toplumsal dünyada gelişecektir. ii. kinci gelişim; kapitalizmin yükselişinin devlet ve toplum arasındaki bağı koparması, ticari kapitalizmin (merkantalizmin) güçleri aracılığıyla artan bir özerklik kazanmasıdır. Çünkü ulusal ve uluslararası pazarların genişlemesi meta dolaşımını hızlandırmış, dolaşıma giren gazeteler ve ticari kağıtlar yoluyla iletişim ağları yaygınlaşmıştır. Toplumsal ve ekonomik entegrasyon (bütünleşme) toplumun bağımsızlığını güçlendirmiştir. 18. yüzyılda bu yeni bütünleşme ve bağımsızlık hissi düşünce alanında “siyasal iktisat” biliminin doğuşunda açıkça kendini belli etmiştir. 19. yüzyıla gelindiğinde ise, bir yanda devletin siyasal alanı öte yanda bireylerin özel alanlarını birbirinden ayıran “devlet-toplum karşıtlığı” nda en üst noktasına ulaşmıştır (Becker, 1994). Yaşamın gerçekleşme sürecine eğildiğimizde göreceğimiz şey şudur: Üretim ve mübadelenin başlıca mekanı olarak evin yerini piyasa almış, aile ve ev alanı da buna uygun değişim ve nitelikler göstermiştir. 18. yüzyılda bir mahremiyet (gizlilik) alanı olan yeni burjuva aile anlayışı ortaya çıkmıştır. Oysa ortaçağda soyluların evi hem bir üretim birimi hem de bir tahakküm (baskı/zorbalık) alanı idi. Fakat modern çağın başlarında kapitalizmin ve devletin yükselişi evin daha önceki işlevlerini ortadan kaldırmış ve ürün üretiminin başlıca alanı olarak evin yerini “piyasa” almıştır. Öte yandan daha önce hanehalkının yerine getirdiği işlevleri de giderek devlet üstlenmiştir. Bunun sonucunda “ev” giderek daha özelleşmiş ve hem devlet hem de emek dünyası karşısında fazla özerklik kazanmıştır. Bunların sonucunda ortaya yeni bir burjuva aile modeli ortaya çıkmıştır ve bu aile modelinde “ev içi alan” bir mahremiyet alanıdır. Yani, bir yandan devletin öte yandan emeğin ve üretimin getirdiği zorunluluklara karşı bir sığınak olarak kabul edilmiştir.
Journal of Life Economics 2/2014
54
Evin (yani hane halkının) özerkliği bir evrensel ideal olmakla birlikte, aile bu özerkliğini mülkiyet sahipliği ile sağlıyordu ve bu niteliğine borçluydu. Ama mülkiyet sahibi olmayanların (yani mülksüzlerin) bu aile alanından dışlanması ise burjuva ideolojisinin evrenselliği ile bütünüyle çelişiyordu. şte bu çelişki, mülkiyetten yoksun olanların dışlanmasıyla bir toplumsal gerilim yaratıyordu. Bu da burjuva ile normlarının ve hiyerarşik ve asimetrik bir ilişkinin “sözde” meşruiyetine meydan okuyacak bir temeli ve nedeni oluşturuyordu. Bu çelişki ve nedenler “edebi kamusal alan” olarak tanımlanan birahaneler, kafeler, okuma kulüpleri ve salonlarda paralel bir şekilde gündeme geliyordu. Burjuva kamusal alan, ailenin özel alanında ortaya çıkmış olması yanında, sonuçta siyasal bir nitelik kazanmıştı (Melton, 2011: 16-19). “Sokak bir buluşma mekanıdır ve o olmadan belirlenmiş yerlerde (kafe, tiyatro, salon) buluşmak imkansızdır” (Lefebvre, 2013: 22). Kapitalizmin gelişmesinin ve sanayileşmenin ilk dönemlerinde var olan yoksul kitlelerin, burjuva kamusal alanına katılımın ön şartı olarak kabul edilen mülkiyet olanağına sahip olamaması evrensel iddiaların sınırlarını apaçık ortaya koyuyorlardı. Çünkü mülkiyete sahip olanlar ve olmayanlar arasında bir anlamda doğal bir ayırım ortaya çıkıyordu. Hem toplumsal açıdan refah devleti anlayışı hem de görünüşte “özel” olan ama gerçekte giderek yarı-kamusal bir nitelik kazanan kurumların artan gücü bu ayırımın bir anlamda temelini zayıflatıyordu. Çünkü devlet ile toplum arasındaki sınırlar erozyona uğruyor, ailenin mahremiyeti ise giderek devletin ve yarı-kamusal kurumların müdahalesine konu oluyordu. Böylece aile artık özerklik kalıntılarını kaybederek, dış güçlerin müdahalesine maruz kalıyor ve sonuçta edilgen (pasif) bir “ev-içi alan” düzeyine düşüyordu. Öte yandan kamusal alan da eleştirel nitelik ve sivriliğini kaybederek iletişim, reklamcılık ve kitle tüketim kültürünün egemenliği altına giriyordu. Kamusal alan, özel olan ile kamusal olanı birbirine bağlıyordu. Şöyle ki, kafe, tiyatro ve salonlarda gelişen sosyalleşme pratikleri, soyluları burjuvalardan ayıran sınırları kaldırma eğiliminde olsa da, aslında soylularla burjuvaların bütünleşme sürecine katkıda bulundukları ve yeni bir elit haline getirdiği söylenebilir. Burada kamusal alan, burjuva sınıfının oluşum süreci olarak tanımlanabilir, çünkü kamusal alan kapitalist toplumsal ilişkilerle özdeşleştirilebilir. Bu bakımdan, her ne kadar “kapitalizm kamusal alanın tabut taşıyıcısı olsa da aynı zamanda, ebesiydi (Melton, 2011: 24)”. Çünkü kapitalist piyasa ilişkileri, ticari bir niteliğe dönüştürülmüş boş zaman ve tüketim biçimleriyle kamusal alanı içeriyordu. Görülen ve izlenen şey, genişleyen iletişim ağları ve buna erişim olanağı olanlarla-olmayanlar arasında gittikçe büyüyen bir uçurumun oluşmasıdır. lişkilerin ve sürecin tümüne bakıldığında görülen, kamusal olan ile özel olan arasındaki sınırların istikrarsız, belirsiz ve hep değişkenlik göstermesidir. Oysa, I. Illich’in ideal toplum olarak ele aldığı ve “modern teknolojilerin, yöneticilerden çok siyasal açıdan birbiriyle ilişkili bireylere hizmet ettiği ( llrich, 2011: 11) “şenlikli toplum”lar, tüm üyelerinin, başkalarınca asgari ölçüde denetlenen araçlar yoluyla özerk eylemde bulunmalarına imkan verecek şekilde tasarlanmalıdır (Illich, 2011: 33). Çünkü bireyler, eylem içinde ve aktif şekilde hükmettiği veya pasifçe boyun eğdiği araçları kullanarak, yaşadığı toplumla ilişki kurmaktadır. Ona göre, fiziksel veya toplumsal tüm araçlar herkes tarafından kolayca istenen sıklıkta ve kullanmanın seçtiği amaçlar için Yüklə 215,61 Kb. Dostları ilə paylaş:
|