Microsoft Word antibohran-vidadi doc

 
160
3.4. BANK S STEM NDƏ STRESS TEST S STEM   VƏ 
BANK SFERASINDA D AQNOST K S STEM  
  
Stress testlər istisna hallarda baş verə biləcək hadisələr üzrə 
risk faktorlarının dəyişməsinin bankın maliyyə durumuna potensial 
təsirinin  qiymətləndirilməsi  üçün  həyata  keçirilir  və  bankın 
potensial  zəif  tərəflərini  izləməyə,  qiymətləndirməyə  və  zəruri 
preventiv  tədbirləri  müəyyən  etməyə  imkan  verən  risklərin  risk-
lərin  idarə  olunması  mexanizminin  elementlərindən  biridir.  Stress 
test  çərçivəsində  banklar  kəskin  zərərlərə  gətirib  çıxaran  və 
risklərin  idarə  edilməsini  çətinləşdirən  hər  bir  risk  faktorunu 
nəzərə  almalıdır.  Bu  faktorlar  bazar,  kredit,  likvidlik  və  digər 
risklərin komponentlərini özündə cəmləşdirir. 
Stress testlərin keçirilməsi nəticəsində aşağıdakılar müəyyən 
edilir: 
1.
 bankın kapitalının şoklara dözümlüyü; 
2.
 şoklar nəticəsində bankın məruz qaldığı maksimum itki; 
3.
 bankın fəaliyyətində boşluqlar; 
4.
 müxtəlif risklərin qiymətləndirilməsi və onların qarşılıqlı 
ə
laqəsi; 
5.
 bankın makro iqtisadi amillərdən asılılığı. 
6.
 Ssenari  təhlili  mümkün  ekstremal  hadisənin  baş  verməsi 
nəticəsində  eyni  zamanda  bir  neçə  faktorun  bankın  maliyyə 
vəziyyətinə  təsirini  ölçür.  Ssenari  təhlilləri  uzunmüddətli  dövrləri 
ə
hatə  edir.  Həssaslıq  təhlili  yalnız  bir  faktorun  dəyişməsinin 
bankın maliyyə durumuna təsirini ölçür. Ssenari təhlilindən fərqli 
olaraq həssaslıq təhlili daha qısamüddətli dövrü əhatə edir. 
7.
 Hər  bir  bankda  stress  testlərin  həyata  keçirilməsi  üçün 
bankın  həcmindən  və  onun  fəaliyyət  istiqamətlərinin  mürəkkəbli-
yindən asılı olaraq stress test modeli hazırlanmalıdır. 
Stress testlərin aparılması zamanı potensial maksimal zərərin 
müəyyənləşdirilməsi üçün müxtəlif risk faktorlarının kombinasiya-
sına  baxılmalı  və  onların  bir-biri  ilə  əlaqəsi  nəzərə  alınmalıdır. 
Risk  profillərinin  müxtəlifliyi  səbəbindən,  habelə  beynəlxalq 

---

 
161
səviyyədə qəbul  edilmiş stress testlərin keçirilməsi standartlarının 
olmaması  ilə  əlaqədar  stress  test  modellərinin  qurulması  hər  bir 
bankda  ona  uyğun  olan  şəkildə  həyata  keçirilməlidir.  Banklar 
məqsədindən  asılı  olaraq  şokların  təhlili  üçün  həm  həssaslıq  həm 
də ssenari təhlillərini həyata keçirməlidirlər. 
Banklar  ilkin  olaraq  stress  testlərin  həyata  keçirilməsi  üçün 
onlara təsir edə biləcək risk növlərini müəyyən etməli və müəyyən 
edilmiş hər bir risk və onun kateqoriyası üzrə stress testlər həyata 
keçirməlidir.Ilkin  mərhələdə  hər  bir  risk  kateqoriyası  üzrə  banka 
təsir  edə  biləcək  makro  və  mikroiqtisadi  risk  hadisələri  müəyyən 
edilməli, onların tarixi dinamikasına baxılmalı və bankın maliyyə 
hesabatlarının  ətraflı  təhlili  həyata  keçirilməlidir.  Bu  növ  təhlillər 
həyata keçirildikdən sonra banka təsir edə biləcək şoklar müəyyən 
edilməlidir. Şoklar stress testin keçirilmə məqsədindən asılı olaraq 
müəyyən bir istiqamətdə və ya kompleks şəkildə ola bilər. 
Stress  test  proseslərində  hadisələrin  ekstremallıq  və  ehtimal 
kriteriyalarının əlaqəsi nəzərə alınmalıdır. Yəni, hər hansı bir risk 
faktorunun ekstremal həddə dəyişilməsi ehtimalı mümkün olmalı-
dır. Stress testlər hadisələrin baş vermə ehtimallarını müəyyən et-
mir.  Bu  səbəbdən  ssenarilərin  seçilməsi  zamanı  hadisələrin  baş 
vermə ehtimallarının başa düşülməsi vacib şərtdir. 
Stress testin həyata keçirilməsi üçün istifadə edilən məlumat-
ların  mötəbərliyi  və  aktuallığı  yoxlanılmalıdır.  Bu  zaman  istifadə 
edilən hesabatların davamlıq və müqayisəlilik meyarlarına uyğun-
luğunun  təmin  edilməsi  nəzərə  alınmalıdır.    Stress  testdə  qəbul 
edilmiş  hər  bir  fərziyyə  təhlil  edilməli  və  əsaslandırılmalıdır.  St-
ress  testlər  həyata  keçirilərkən  “ən  pis”,  “ən  yaxşı”  və  “ehtimal 
olunan” ssenariləri tərtib olunmalı və fərziyyələr daxil olmaqla hər 
bir  ssenari  üçün  ayrıca  meyarlar  və  şoklar  müəyyən  edilməlidir. 
Stress testlərin keçirilməsi zamanı risk faktorlarının müəyyən edil-
məsində  yalnız  keçmiş  məlumatlara  əsaslanmaq  düzgün  olmayan 
nəticələrə gətirib çıxara bilər. Bu səbəbdən stress testlərin hazırlan-
ması  zamanı  bank  tarixi  ssenarilərdən  başqa  potensial  riskləri  və 

---

 
162
maksimal  itkiləri  nəzərə  alan  hipotetik  ssenariləri  də  nəzərdən 
keçirməlidir. 
Bankın məruz qaldığı risk faktorlarının sayı həddən artıq çox 
olduqda  bu  faktorların  arasından  yalnız  bankın  fəaliyyətinə  ciddi 
təsir  edə  biləcək  əsas  risk  faktorları  seçilməli  və  onların  bankın 
maliyyə durumuna təsiri ölçülməlidir. 
Stress  testlər  aparılarkən  ən  azı  aşağıdakılar  nəzərə 
alınmalıdır: 
1.
 müxtəlif  sektorlarda  baş  verən  şok  hadisələrinin  bankın 
kredit portfelinə 
2.
 və onun keyfiyyətinə təsiri; 
3.
 ÜDM-də  baş  verən  dəyişikliklərin  bankın  kredit  və 
depozit portfelinə 
4.
 təsiri; 
5.
 inflyasiya dəyişkənliyinin bank məhsullarının faizlərinə və 
kredit 
6.
 portfelinə təsiri; 
7.
 müxtəlif məhsulların faiz dərəcələrinə təsiredici amillərdə 
baş verən 
8.
 dəyişikliklərin  həm  faiz  dərəcələrinə,  həm  də  bankın 
mənfəətinə,  kapitalına,  kredit  və  depozit  portfelinə,  xarici 
valyutada olan aktiv və öhdəliklərinə təsiri; 
9.
 qeyri-işlək kreditlərin strukturunda baş vermiş dəyişiklik-
lərin bankın mənfəətinə, kapitalına və likvidliyinə təsiri; 
10.
 iri kreditlərlə bağlı  yaranmış problemlərin bankın kredit 
portfelinə, likvidliyinə və mənfəətinə təsiri; 
11.
 xarici  borcların  vaxtından  əvvəl  geri  çağırılmasının  bankın 
likvidliyinə təsiri; 
12.
 iri  depozitlərin  geri  çağırılmasının  bankın  likvidliyinə 
təsiri; 
13.
 bankda  yüksək  likvidli  vəsaitlərin  azalmasının  yeni 
kreditlərə təsiri; 
14.
 əməliyyat gəlirinin azalması və/və ya əməliyyat xərcinin 
artmasına təsir edən amillərin kəskin dəyişməsi; 

---