Microsoft Word antibohran-vidadi

 
105
xımından qarşılıqlı əlaqənin yeni göstəricisini təşkil etmişlər. Ma-
liyyə əlaqələrinin mühümlüyü kreditin verilməsi və fond bazarları-
nın böhran baş verdiyi ölkənin maliyyə bazarının vəziyyəti ilə kor-
relyasiyası üzrə standart yolların təsirinin uçotu əsasında müəyyən 
olunurdu.  Valyuta  kursunun  həddindən  artıq  qiymətləndirilməsi, 
tədiyyə balansının cari əməliyyatlarının hesabı üzrə defisit, məhsul 
istehsalının  artımı  kimi  standart  makroiqtisadi  amillər  öyrənildik-
dən sonra müəlliflər müəyyən etdilər ki, adi kreditlər şəklində ma-
liyyə  münasibətləri  böhranların  zəncirvarı  yayılması  ehtimalını 
mühüm dərəcədə artırmışdır. Ticarət əlaqələri az əhəmiyyətli qəbul 
edilmişdir,  lakin  onlar  tədiyyə  balansının  cari  əməliyyatları  ilə 
bağlı  problemlərlə  birləşdikdə  onların  təsiri  artır  və  böhranların 
zəif xarici göstəricilərə  malik olan zəif ölkələrə beynəlxalq  yayıl-
ması effektini nümayiş etdirir .  
M.Bussiere və C.Mulder
82
 siyasi qeyri-sabitliyin orta ölçülmüş 
valyuta  kursunun  və  rəsmi  qızıl  valyuta  ehtiyatlarının  dəyişməsi 
ə
sasında qiymətləndirilən böhranın dərinliyinə təsirini qeyd edirlər.  
Müəllif Tornell
83
 tərəfindən aparılan Meksika və Asiya böh-
ranlarının təhlilini tamamlayaraq, siyasi qeyri-sabitliyin dörd  gös-
təricisindən  istifadə  etmişlər.  Onlara  siyasi  qüvvələrin  qütbləşmə-
nin iki göstəricisi (qanunvericilik hakimiyyəti ilə hökumət arasında 
ziddiyyətlərin mövcudluğu), seçki qabağı qeyri-müəyyənlik göstə-
ricisi və seçkilərin tarixinin təyin edilməsi üçün model dəyişənləri 
daxildir.  Müəlliflər  müəyyən  etmişdir  ki,  ilk  iki  göstərici  mühüm 
deyil, ikinci iki göstərici isə mühüm və sabit göstəricilərdir. Müəy-
yən  olunmuşdur  ki,  seçkilərdən  sonrakı  dövr  seçkiqabağı  dövrlə 
müqayisədə daha çox qeyri-sabitliyə və zəifliyə səbəb olur.  
                                                 
82
  Bussiere  M.,  Mulder  C.  “Political  Instability  and  Economic  Vulnerability”, 
IMF Working Paper 99/46 Washington: International Monetary Fund, 1999. 
83
  Tornell  A.  “Common  Fundamentals  in  the  Tequila  and  Asian  Crises”, 
National Bureau of Economic Research Working Paper: No. 7139, 1999. – May.  

---

 
106
Malderin və digər müəlliflərin
84
 əsərində böhranların yaran-
ma  ehtimalına  bundan  əvvəl  Bergin  və  Patillonun
85
;  Saksın,  Tor-
nellin və Velaskonun
86
 əsərlərində yoxlanılmış korporativ sektorun 
balans  göstəriciləri,  korporativ  idarəetmə  və  səhmdarların  və  kre-
ditorların  hüquqlarının  müdafiəsi  standartları  kimi  indikatorların 
yaranma ehtimalına təsiri tədqiq olunmuşdur. Müəyyənləşdirilmiş-
dir ki, borc götürülmüş pulların böyük həcmi və borcun qısa müd-
dətli  strukturu  həm  böhranın  ehtimalını,  həm  də  onun  dərinliyini 
artırır.  Bu  göstəricilərin  təsiri  korporativ  sektorun  bank  kreditləş-
məsi  böyük  olduqda  artır,  bu  da  korporativ  və  bank  sektorlarının 
sıx  əlaqəsinə  işarə  edir.  Səhmdarların  hüquqlarının  müdafiəsi 
böhranların yaranma ehtimalına xeyli təsir göstərir.  
Vellerin əsərində
87
 maliyyə liberallaşmasının valyuta böhra-
nının  yaranma  ehtimalına  təsiri  tədqiq  olunmuşdur.  Həmin  təd-
qiqat  libarallaşma  aparılmamışdan  öncə  və  ondan  sonra  sakit  və 
böhran dövrlərində müxtəlif göstəricilərin müqayisəsinə əsaslanır. 
Reqress təhlilin köməyilə göstəricilərin davranışında böyük fərqlər 
müəyyən  olunmuşdur.  Maliyyə  bazarının  həmin  göstəricilərin  də-
yişməsinə qarşı həssaslığı, xüsusilə, qısa müddətli borcun ehtiyat-
lara nisbəti və valyuta kursunun həddindən artıq qiymətləndirilmə-
si kimi göstəricilərin liberallaşmasından sonra kəskin artmışdır.  
                                                 
84
  Mulder  C.,  Perrelli  R.,  and  Rocha  M.  “The  Role  of  Corporate,  Legal  and 
Macroeconomic  Balance  Sheet  Indicators  in  Crisis  Detection  and  Prevention”, 
International Monetary Fund Working Paper: WP/02/59, March, 2002. 
85
  Berg  A.,  and  Pattillo  C.  “Predicting  Currency  Crises:  The  Indicators 
Approach  and  an  Alternative”,  Journal  of  International  Money  and  Finance, 
Vol. 18. August; 1999. – S. 561-586. 
86
 Sachs J., Tornell A., and Velasco A. Financial Crises in  Emerging Markets: 
The Lessons from, 1995; Brookings Papers on Economic Activity: 1. Brookings 
Institution, 1996. – S. 147-215. 
87
  Weller  C.  Financial  Crises  after  Financial  Liberalisation:  Exceptional 
Circumstances or Structural Weakness? Journal of Development Studies, 38(1), 
2001. – October. – S. 98-127. 

---

 
107
Qoldşteynin, Kaminskinin və Reynhartın əsərində
88
 bank və 
valyuta  böhranlarının  yaranma  ehtimalını  artıran  göstəriciləri  təd-
qiq olunmuş, böhranın bir növünün digərinin yaranma ehtimalının 
artımına  qarşılıqlı  təsiri  göstərilmişdir.  Müəyyən  olunmuşdur  ki, 
bank böhranının mövcudluğu valyuta böhranının ən mühüm amil-
lərindən biridir, bank böhranını isə valyuta böhranı ilə müqayisədə 
proqnozlaşdırmaq daha çətindir. Əsərdə valyuta və bank böhranla-
rının  indikatorları  və  onların  böhranların  proqnozlaşdırılması  za-
manı  əhəmiyyəti  tədqiq  olunmuşdur.  BVF-nun  Kaminsky  mode-
lində istifadə etdiyi siqnal yanaşmaya əsasən 25 indikatorun proq-
noz  imkanları  öyrənilmiş  və  göstərilmişdir  ki,  inkişaf  edən  ölkə 
böhrana yaxınlaşdıqca bir çox indikatorlar böhranın yaranma ehti-
malı  haqqında  10-18  ay  qabaq  siqnal  verirlər.  Böhranların  yayıl-
masının zəncirvarı reaksiyası ehtimalını əks etdirən indeks yaradıl-
mışdır,  həmin  indeksdə  böhranların  keçidinin  aşağıdakı  dörd 
mexanizmi nəzərə alınmışdır:  
1) ikitərəfli ticarət əlaqələri;  
2) üçüncü ölkələrdə ticarət rəqabəti;  
3)  müxtəlif  bazarlarda  qiymətlərin  enib-qalxmasının 
qarşılıqlı əlaqəsi;  
4) kreditləşmənin dəyəri.  
Müəyyən  olunmuşdur  ki,  böhranların  yayılmasının  zən-
cirvarı  reaksiyası  inkişaf  edən  ölkələrin  makroiqtisadi  göstəricilə-
rinə ciddi təsir göstərir; o, qlobal yox, daha çox regional miqyasda 
ə
həmiyyətlidir. Ölkələrin zəifliyi reytinqi onların keçən böhranları 
dəqiq  proqnozlaşdırması  nəzərə  alınmaqla  ölçülmüş  böhran 
indikatorlarının  məbləğinin  orta  qiyməti  kimi  hesablanmış  zəif-
liyin “kompozisiya” indeksi əsasında tərtib olunmuşdur. Ölkələrin 
zəifliyi reytinqi təqdim olunmuş və yanlış siqnalların səbəblərinin 
təhlili  verilmişdir.  Əsərdə  inkişaf  edən  ölkələrin  valyuta  və  bank 
                                                 
88
  Goldstein  M.,  Kaminsky  G.,  and  Reinhart  C.  Assessing  Financial  Vulnera-
bility: An Early Warning System for Emerging Markets. – Washington: Institute 
for International Economics, 2000. – s. 144.  

---