Microsoft Word antibohran-vidadi
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
108 böhranlarından sonra normal iqtisadi həyata qayıtması sürətinin tədqiqi aparılmışdır. Qeyd olunmuşdur ki, iqtisadiyyata daha böyük mənfi təsir bank böhranı zamanı göstərilir. Orta hesabla ölkələrin iqtisadi inkişafının böhrandan qabaq illərin orta səviyyəsinə qədər bərpası valyuta böhranı baş verdikdən sonra təxminən iki il təşkil edir, bank böhranından sonra iqtisadi inkişafın bərpası isə dörd ildən çox davam edə bilər. Statistik modellərin nöqsanlarına cavab olaraq müəlliflər valyuta və bank böhranlarının proqnozlaşdırılma- sına dair yanaşmaları ölkələrin zəifliyi reytinqlərinin istifadəsi əsa- sında, təkmilləşdirməyi təklif edirlər və onları bank sistemlərinin keyfiyyət göstəricilərinin təhlili və maliyyə böhranlarının zəncir- varı reaksiyasının yayılması ilə bağlı yeni indikatorların uçotu ilə tamamlayırlar. Əsərdə bazar qiymət təyin etmələrinin və reytinq agentliklərinin reytinqlərinin proqnoz xüsusiyyətləri tədqiq olun- muş və onların nöqsanları qeyd olunmuşdur. Maliyyə böhranlarının zəncirvarı reaksiyasının yayılma me- xanizmlərinin icmalı H.Huanın əsərində 89 verilmişdir, həmin əsər- də maliyyə sarsıntılarının ötürülməsinin valyuta, bank və fond yol- larının əhəmiyyəti qeyd olunmuşdur. Maliyyə böhranlarının qarşısının alınmasına sistem yanaşma baxımından daha maraqlı olan D.Bartonun və digər müəlliflərin ə sərində 90 iqtisadiyyatın real və bank sektorlarının vəziyyətini, həmçinin daxilə kapital axını ilə bağlı olan milli və beynəlxalq fond bazarlarının vəziyyətini əks etdirən, bir-biri ilə bağlı olan və böhranın inkişafına təsir edən beş sahə tədqiq olunmuşdur. Qeyd olunan sahələrin vəziyyətini əks etdirən göstəricilər sistemi və onların qiymətləndirmə üsulları təklif edilmişdir. Müəlliflər qeyd edir ki, böhranları əvvəlcədən görmək və onları idarə etmək olar. 89 Huang H. Financial contagion: ABC Channels. IMF Research Bulletin. Vol. 1, No 2, 2000. 90 Barton D., Newell R., and Wilson G. Dangerous Markets: Managing in Financial crisis. – Hoboken, New Jersey: John Wiley&Sons, 2002. – s. 300. 109 İş də iqtisadiyyatın real sektorunun yığılmış mənfi potensialının və maliyyə böhranının inkişafı prosesində həmin potensialın bank sektoruna təsiri xüsusi qeyd olunur. Yerli, milli və beynəlxalq səviyyələrdə böhranların aradan qaldırılmasının çox saylı nümunələri və üsulları müzakirə olunmuşdur. QXS(Qabaqcadan xəbərdarlıq sistemi) - nin effektivliyinin artırılmasının mühüm üsulu böhranların proqnozlaşdırılması mo- dellərinin keyfiyyətinin yaxşılaşması və məlumatın işlənilməsi üzrə yeni metodikaların istifadəsidir. Son zamanlar böhran indika- torlarının işlədilməsinə yeni yanaşmalar meydana gəlmiş və böh- ranların proqnozlaşdırılmasına siqnal və reqress yanaşmanın istifa- dəsinə əsaslanan köhnə metodikalar təkmilləşdirilmişdir. Nagın və Mitranın əsərində 91 QXS modelinin yaradılması üçün süni neyro- şə bəkələr metodikası istifadə olunmuşdur. 1980-1998 illər üzrə İ ndoneziya, Malayziya və Tailand haqqında aylıq məlumatların təhlili əsasında onun göstəricilərinin Kaminskinin indikator modeli ilə müqayisəsi aparılmışdır. Neyroşəbəkə modellərinin əsas üstünlüyü dəyişənlərin qarşı- lıqlı əlaqəsinin kompleks uçotunun çevikliyi və mümkünlüyüdür. Çatışmayan cəhətlərdən biri onların işinin qeyri-şəffaflığıdır. Də- yişənlərin əmsallarının olmaması və onların qarşılıqlı əlaqəsinin xarakterinin aşkar şəkildə olmaması səbəbindən onlardan hansının böhran həddinə gəlib çatdığını və böhran ehtimalının inkişafına təsir etdiyini müəyyən etmək çətindir. Hər ölkənin spesifik xüsu- siyyətinin müəyyənləşdirilməsi məqsədilə dəyişənlərin müəyyən dəsti istifadə olunmuşdur: 13-dən başlayaraq – İndoneziya üçün və 23 qədər – Malayziya üçün. Hər ölkənin tədqiqi üçün müxtəlif neyroşəbəkə modelləri və həmin modellərin istiqamətləndirilməsi və təlimi üzrə xüsusiləşdirilmiş “genetik alqoritm” istifadə olun- muşdur. Nöqsanlar modellərin özlərinin, təlimin genetik alqoritmi- 91 Nag A. and Mitra A. Neural Networks and Early Warning Indicators of Currency Crisis. Reserve Bank of India Occasional Papers 20(2), 1999. – S. 183-222. 110 nin və gizli əlaqələrin mövcudluğunun ətraflı təsvirinin olmama- sından ibarətdir. Modelin yaradılmasının xüsusiyyətləri göstəril- məyib. Modelin proqnozlaşdırılması keyfiyyətinin yoxlanılması böhrandan əvvəlki aylarda seçilmiş üç ölkə üçün böhranın yaran- ma ehtimalının böyük həcmini (80%) göstərmişdir. Bizim fikri- mizcə, nəticə yüksək olduğundan bu yanaşmanın daha diqqətli təd- qiqi tələb olunur. Vlaarın əsərində 92 erkən qarşısını alma modelinin yaradılma- sının bir neçə xüsusiyyəti təhlil edilmişdir. Proqnozlaşdırma üçün Kaminskinin əsərində olduğu kimi diskret indeksinin əvəzində fasiləsiz böhran indeksi istifadə olunur. Müəyyənləşdirilmişdir ki, inflyasiya, valyuta kursunun qəsdən artırılması və rəsmi valyuta ehtiyatlarının tükənməsi zəifliyi müəyyən edən daha əhəmiyyətli dəyişənlərdir. Müəyyən olunmuşdur ki, kursun və ehtiyatların dəyişməsinin güclü dinamikası və onların dəyişmələrinin dia- pazonu gözlənilən zəifliyin mühüm göstəriciləridir. Valyuta kurs- larının regional dəyişmələri həmçinin zəifliyə təsir edirlər və böh- ranların yayılmasının zəncirvarı reaksiyası ehtimalını göstərirlər. Modelin testləri göstərdilər ki, o, səkkiz böhrandan yeddisini proqnozlaşdıra bilər; sakit dövrlərin üç də bir hissəsində model yanlış siqnallar verirdi. Proqnozun yaxşı nəticələri müəllifin təklif etdiyi modelə diqqəti əsaslandırırlar. Burkartın və Koudertin əsərində 93 valyuta böhranlarının tədqiqi üçün Fişerin diskriminant təhlilindən istifadə olunmuşdur, həmin təhlil dəyişənlərin vəziyyətlərə görə təsnifləndirilməsi üçün tətbiq edilir, sonradan isə onların qiymətləri vəziyyətlərin proqnozlaş- dırılmasında istifadə olunur. Seçib ayırma iki vəziyyət üçün nəzərdə tutulub: bir “böhran”, bundan əvvəl dörd kvartal gəlir, digəri “böhransız” – bütün qalan dövrlər. Böhranların yayılmasının regional 92 Vlaar P. “Currency Crises Models for Emerging Markets”, De Nederlandsche Bank Staff Report No 45, 2000. – November. 93 Burkart O. and Coudert V. “Leading Indicators of Currency Crises in Emerging Economics”, Notes D'Etudes et de Recherche, Banque de France, March, 2000. Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|