Microsoft Word Az ekonomi After Corrections doc
Yüklə 3,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 34
Az ərbaycan İqtisadiyyatı etdikləri üsullar da əsas rol oynamışdır'^*’.İnflyasiya dövründə Milli Bankın müdaxiləsinə baxmayaraq, Azərbaycan manaünm ABŞ dollanna qarşı dəyər itirməsi və istehlak mallan seçimlərinin idxala istiqamətlənməsi də böyük rol oynamışdır. Qısaca SSRİ-nin dağılmasının ardından miras qalan və yaşanan iqtisadi problemlər və müharibə səbəbiylə inflyasiya dörd xanalı rəqəmlərə yüksəlmişdir. 1992-1994-cü illərdə dörd xanalı rəqəm olaraq ortaya çıxan inflyasiya 1763.5% ilə 1994-cü ildə ən yüksək həddə çatmışdır. 1994-cü ilin may ayında əldə edilən atəşkəs və alman tədbirlərlə birlikdə 1995-ci ildən etibarən inflyasiyanın azlamağa başlamasına baxmayaraq inflyasiya nisbəti 511.8% olaraq müəyyənləşdirilmişdir. BVF ilə birlikdə hazırlanan inkişaf proqramlarının birincisi ilə başlayan sərt pul siyasətinin tətbiq edilməsi nəticəsində 1996-cı ildən etibarən iqtisadiyyatı inflyasiyadan xilas edəcək şəkildə qiymətlərin ümumi səviyyəsində stabillik əldə edilmişdir. Nəticə etibariylə, hökumətin Ermənistanla imzalanan atəşkəsdən sonra tətbiq etməyə başladığı stabillik proqramı yüksək inflyasiyaya son vermişdir. Stabillik proqramının tətbiq edilməsinin nəticəsi olaraq 1997-ci ildə inflyasiya tək xanalı olmuşdur. 1998 və 1999-cu illərdə isə, qiymətlərdə əhəmiyyətli azalmalar müşahidə edilmişdir. Açıq bazar iqtisadiyyatına sahib olan Azərbaycan, milli valyutanın əsas ticarət ortaqlarının milli valyuta qarşısında dəyər qazanması nəticəsində Nəsimi Kamalov, “1990-2000 ci İllər Arasmda Azərbaycan’da İnflyasiya” University, Number 6, Fall-2000, ss.67-70. Journal of Qafqaz 35 Doç. Dr. Osman Nuri Aras, Elçin Süleymanov idxal mallarındakı azalmadan istifadə etmişdir. 1999-cu ildə qiymətlərdə təqribən 8.5% azalma müşahidə edilmişdir. 1999- cu ilin ikinci yansmdan etibarən tətbiq edilən sərt pul siysətinin yumuşaldılması nəticəsində 1998-1999-cu illərində deflyasiyanm baş verdiyi ölkədə 2000-ci ildən etibarən qiymətlərin ümumi səviyyəsində yenidən artim müşahidə edilməyə başlamışdır. 2005-ci ildə isə 12.4% olan inflyasiya beləliklə diqqət çəkən bir həddə çatmışdır. 2008-cü ildəki inflyasiyanın sadəcə 1/3-i milli valyuta həcminin artması kimi maddi amillərdən qaynaqlanmışdır. İnflyasiya daha çox neftin saüş qiymə- tindəki artim və regionda avronun yüksəlməsi ilə izah olunur. 2008-cü ildə ortaya çıxan inflyasiyada tələb amilləri, bu çərçivədə xalqın maddi gəlirində 30% artış və investisiya həcmindəki artış əsas rol oynamışdır. Xərclərdəki artim da rol oynamışdır. 2008-cü il sənaye məhsulları istehsal qiymətləri 10.9% artmışdır. Maya dəyəri inflyasiyası baxımından enerji məhsullan qiymətlərində meydana gələn artımda rol oynamışdır. Qiymətlərin ümumi səviyyəsinə təsir edən xarici təsirlər olaraq neftin qiymətinin dünya bazarındakı artımı nəticəsində, xarici ticarətin həyata keçirildiyi ölkələrdə istehsal xərclərindəki artim və avronun güclənməsi səbəbiylə avro zonadan idxal olunan mallann qiymətlərində müəyyən nisbətdə artim müşahidə olunmuşdur. Bundan əlavə, Rusiya sərhədlərində keçidlərdə baş verən problemlər və taxıl idxalına ƏDV üzərinə tətbiq olunan güzəştlərin sona çatması da inflyasiyaya səbəb olan amillərdəndir. Qiymətlərin yüksəlməsi nəticəsində inflyasiya mühitinin ölkə iqtisadiyyatında yaşanması qaçmılmazdır. Enerji məhsullarının qiymətlərinin yüksəlməsi isə bu dövrü sürətləndirəcəkdir. Qiymətlərin gizli şəkildə artması və real rəqəmlərin statistikada öz əksini tam olaraq tapmaması halı həqiqətdə də belədirsə, daha sonra büdcəyə mənfi təsir göstərəcəkdir. Qiymətlərdəki artım əlbəttə ki, xalqın sosial-iqtisadi vəziyyətinə mənfi təsir edəcəkdir. Qiymət artımları ölkədə 49%-dən 44%-ə salman yoxsulluq səviyyəsi yenidən yüksələcəkdir. İqtisadiyyatda keçid dövrü yaşayan Azərbaycanda inflyasiya struktur xarakter daşıyır. İqtisadiyyatda ümumi təklif ilə ümumi tələb arasındakı balansın inkişafın dinamik dövrü ərzində əldə edilməsi asan deyil. Təsərrüfat sektorunda müasirləşmənin hələ həyata keçməmiş olması, sənaye istehsalında miqdar və növ baxımından zəiflik, istehlakçı və istehsalçı arasında marketinq problemləri kimi səbəblər inflyasiyanın 2005-ci ildə iki xanalı olmasının əsas səbəbləridir. Qiymətlərin ümumi səviyyəsində stabillik baxımından diqqət edilməsi lazım olan nöqtələrdən biri budur: Qiymət stabilliyi məqsədi ilə yüksək istehsal artımı və tam iş gücünə yaxınlaşma məqsədləri arasında ziddiyyət var. Çünki, qısa müddətdə qiymət artımları, digər şərtləri dəyişməmək şərtiylə istehsalçıların qazanc nisbətini artıracağından, istehsalçını daha çox istehsala təşviq edə- Yüklə 3,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|