91
Е.я. ЫЫЫ-ЫЫ минилликлярдя тцрк xалгларынын улу бабалары, йаxуд протоалтайлар Шимал-Шярг истигамятиндя
щярякят едиб Мяркязи Асийайа йайылмыш вя бурада бир сыра дювлятляр гурмушлар: Туран вя йа Сак, Алтай
империйалары барядя тариxи мянбялярдя эениш мялуматлара раст эялирик.
Язиз tələbələr! Тариxини даща йаxшы билдийимиз тцрк дювлятляриндян бири дя Щун дювляти, йаxуд
империйасыдыр ки, е.я. I миниллийин орталарындан бизим еранын В ясриня гядяр мювъуд олмушдур. Щун
империйасынын сярщядляри мцяййян дюврлярдя Алтайдан Авропанын шяргинядяк узаныб эедирди.
Тцрк xалглары тариxинин гядим дюврцнц тядгигатчылар о гядяр дя дяриндян юйрянмямишляр, бу да бир сыра
мясялялярин бу эцн там айдынлыьы иля шярщиня имкан вермир, анъаг биз фяxр едя билярик ки, бизим улу бабаларымыз
тариxдя чоx бюйцк рол ойнамыш, дцнйа мядяниййятинин инкишафында мцщцм ишляр эюрмцшляр.
■Тапшырыг. Бу нитги натиглийин щансы нювцня аид етмяк олар?
Натиглик сянятинин мцщцм шяртляриндян бири ял-гол щярякятляриндян - "жестлярдян" нитгин интонасийасына,
ритминя уйьун шякилдя истифадя етмякдир. Жестляр нитгин тясирлилийини артырыр, она емосионал эцъ верир.
Анъаг ял-гол щярякятляриндян чоx истифадя етмяк йери эялди-эялмяди ял-гол атмаг, нятиъя етибариля нитгин
тясирлилийини артырмаг явязиня, азалда биляр. Она эюря дя эюркямли нытг усталары щяр бир жести юлчцб-бичир вя
онлардан йерли-йериндя истифадя етмяйя чалышырлар.
Бцтцн натиглярин ейни жест системиндян файдаланмасы мцмкцн дейил. Адятян, щяр бир эюркямли натигин
юзцнямяxсус жест цслубу олур.
■Тапшырыг. Асаьыдакы нитг мятнини мцвафиг жестлярля мцшайият етмякля уъадан оxуйун.
Ъянаблар! Мян Сизын нязяринизя чалдырырам ки, Азярбайъан гядим мядяниййят юлкясидир, Азярбайъан xалгы
ися йцксяк мядяниййятя малик бир xалгдыр. Биз гоншу дювлятлярля мцасир бейнялxалг тялябляря уйьун ялагяляр
гурмаг тяряфдарыйыг, щеч кимин торпаьында эюзцмцз йоxдур. Анъаг юз торпаьымызм бир гарышыны да щеч бир
гясбкара эцзяштя эетмяк фикриндя дейилик.
92
Ъянаблар! Мян эцман едирям ки, Бирляшмиш Миллятляр Тяшкилаты юз бюйцк сийаси нцфузундан истифадя едиб,
Азярбайъана вя Азярбайъан xалгына гаршы гейри-сивилизасийалы, щятта бирбаша агрессив мцнасибятя сон
гойулмасына чалышаъагдыр.
Диггятинизя эюря тяшяккцр едирям!
■Тапшырыг. Шеири уъадан оxуйун, поетик интонасiйанын тялябляриндян иряли эялян жестляр един.
Няби Xязри
Шушанын йоллары
Щяр йанда бир мяълис гурулуб эедир,
Буз кими булаглар дурулуб эедир,
Даьларын дюшцйля бурулуб ьедир,
Эюр неъя говушур йоллара йоллар,
Сиз ня эюзялсиниз, йоллар, а йоллар.
Даьын ятяйиня гядям гойунъа,
Гаргар уьулдайыр дяря бойунъа,
Дуруб щцснцнцзя баxым дойунъа,
Баxым щейран-щейран мян сизя, йоллар.
лк дяфя эялмишик цз-цзя, йоллар,
Сярин булаглардан елляр су ичмиш,
Достуну дцшмяндян йаxшыъа сечмиш,
Бурдан Вагиф ютмцш, Видади кечмиш,
Эяряк ки, онлары таныйа йоллар.
Онларын изляри щаны, а йоллар?
93
Севирям чешмяли, сулу даьлары,
Вцгарлы даьлары, улу даьлары,
Дюйся дя гар, йаьыш, долу даьлары,
Доланыб апарыр даьлара йоллар,
Баьчалара йоллар, баьлара йоллар.
Даьларын зирвяси аьа бцрцнцр,
Йашыл гузейлярдян думан сцрцнцр,
Гялбимдян бу йеря йоллар эюрцнцр,
Эюр неъя говушур, йоллара йоллар,
Сиз ня эюзялсиниз, йоллар, а йоллар!
■Тапшырыг. Тясдиг, инкар, тяяъъцб, разылыг вя с. билдирян жестляр един, сонра щямин жестлярин тясвирини (шифащи,
йаxуд йазылы) верин.
■Tapş
ırıq. Mətni nitq mədəniyyətinin tələbləri baxımından: a/düzgünlüyünə; b/ dəqiqliyinə; c/ ifadəliyinə
görə redaktə edin.
Azərbaycan mənşəli coğrafi adlar istər aran və istərsə də dağl
ıq ərazinin bütün qurşaqlarında öz əksini
tapm
ışdır. Ancaq son yarım əsr ərzində Ermənistanda olan Azərbaycan mənşəli uydurma adlarla əvəz
edilmişdir. Bu cəhdlər sağlam k
öklər üzərində deyil, millətçilik hissləri özülündə edilmişdir. Coğrafi adlar
yerin yaddaş
ıdır. Bu adları ona insanlar zaman və məkan daxilində vermişlər. Deməli, coğrafi adlar torpağa
hopmuş, xəritələrə həkk olunmuş, yaz
ılarda daşlaşmışdır, sinələrdə bəslənmişdir. Biz azərbaycanlıların
birinci m
üqəddəs borcu həmin coğrafi adları yaşatmaqdır. Buna görə coğrafi adlar toplanmalı və onlar
ümumiləşdirilib nəşr edilməlidir.
94
Əgər biz bu g
ün coğrafi adlarla məşğul olmasaq, gələcək nəsil ana yurdunu indi tərk etmişləri heç vaxt
bağ
ışlamayacaqdır. Coğrafi adların tədqiqinin sabaha qalması bizim üçün bağışlanılmayacaqdır. Bu, bizim
üçün bağışlanılmaz səhvlərdən biri və mən deyərdim ki, ən böyüyü olardı.
■Тапшырыг. Азярбайъанын эюркямли сийаси xадимляриндян биринин телевизийа чыxышыны йадыныза салын, онун
юзцнямяxсус (даща чоx истифадя етдийи) жестлярини гейд един.
■Тапшырыг. Xошунуза эялян артистлярин йадынызда галмыш жестлярини эюстярмяйя вя щямин жестлярин мянасыны
изащ етмяйя чалышын.
Нитг просесиндя цз язяляляринин мяналы щярякяти (тяяъъцб, наразылыг, ещтирам, севинъ вя с. мцxтялиф
емосийалар ифадя етмяси) мимика адланыр. Ня ися данышыб цзц щярякятсиз (мянасыз, ифадясиз вя с.) саxламаг
мцмкцн дейил вя тябии ки, мимика нитгин анлашылмасында, мясялян, сюзцн ъидди, йаxуд иронийа иля дейилмясини
баша дцшмякдя мцщцм рол ойнайыр.
Мимика васитясиля натиг нитгиня мцяййян емосионаллыг, сюзля ифадяси мцмкцн олмайан чаларлар эятирир.
Жестля мимика мцкяммял нитгдя бир-бирини тамамлайыр вя ващид псиxоложи акт кими чыxыш едир. Шифащи ядяби
дил бунларсыз мцмкцн дейил.
Dostları ilə paylaş: |