Microsoft Word Azerbaycan dili haqqinda doc

 
104
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
QRAMMAT K NORMA 
Qrammatik norma sözlər və cümlələr arasındakı əlaqələrin istər şifahi, istərsə də yazılı nitqdə düzgün 
quruluşunu tələb edir. 
2.
  Miqdar sayından sonra gələn 
isimlər  
  təkdə işlədilir. 
         Məsələn: beş tələbə  
3. Fel kökünə sıra ilə təsirlik, qrammatik  
  məna növü, sadə şəkillərin morfoloji  
  əlaməti və şəxs (xəbərlik) şəkilçiləri  
  artırılır: yaz-ış-aq 
5. Cümlədə söz sırası gözlənilir.  
  Mübtəda – təyin – tamamlıq- zərflik – 
xəbər. 
   Təyin ya əvvəldə, ya da təyin olunanın  
   yanında gəlir.  
2. Adlara (isim, sifət, say və s.) sıra ilə  
   cəm, mənsubiyyət, hal və xəbərlik  
   şəkilçiləri artırılır. 
   universitet-lər-imiz-də-dir 
4. Mübtəda ilə xəbər şəxsə və kəmiyyətə  
    görə (III şəxsin cəmi istisnadır) görə  
    uzlaşır.  
    Mən oxuyuram. Onlar gəlir (lər) 
6. Yuxarıda qeyd olunan 5 qaydaya əməl  
   edilmədikdə, sözlərin qrammatik cəhətdən 
bir- 
   biri ilə əlaqələnməsində səhvə yol verildikdə  
   qrammatik norma pozulur.  
7. Ədəbi dilin normaları uzun müddər dəyişməz, sabit qalır. Leksik  
   normada zaman keçdikcə müəyyən dəyişiklik baş verir. Fonetik və  
   qrammatik normalarda isə dəyişmə nisbətən gec olur.  

---

 
105
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
NAT QL K SƏNƏT  
Natiqlik müəyyən peşəkarlıq tələb edən qədim sənətdir. Əsas növləri: 
1. Bəddi natiqlik 
3. Siyasi natiqlik 
2. Akademik natiqlik 
4.  nzibati-idarə natiqliyi 
5.  şgüzar natiqlik 

---

 
106
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Nitqi ədəbi normalara uyğun, düzgün, dəqiq və gözəl (ifadəli) olan adamlar natiq adlanır. 
Ə
sas tələbləri: 
 
1. Düzgün, dəqiq və gözəl (ifadəli) 
danışmaq
. 
 
2. Dinləyicilərin (auditoriya) səviyyəsini 
nəzərə almaq, onlar üçün anlaşıqlı bir dildə 
danışmaq.  
 
3. Nitqin intonasiyasına, ritminə fikir 
vermək və ona uyğun əl-qol, baş və 
bədən hərəkətləri etmək. 
 
4. Mövzu haqqında yığcam danışmaq, 
mətləbdən kənara çıxmamaq 
 
5. Nitqə əvvəlcədən hazırlaşmaq və 
sonra təhlil edib konkret nəticələr 
çıxarmaq. 

---

 
107
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
N TQ ET KETLƏR  
Ünsiyyət zamanı müraciət, görüşmə, 
ayrılma, təbrik və s. formalarına 
(ifadələrinə) nitq etiketləri, yaxud 
nitq yarlıqları deyilir. 
Nitq etiketləri xalqın milli mədəniyyətinə, təfəkkürünə uyğun 
olur və nitq mədəniyyətinin mühüm bir göstəricisi sayılır. Nitq 
etiketlərinin aşağıdakı növləri var.  
Bəzi nitq etiketləri minilliklər boyu 
sabit qalır, bəziləri müəyyən 
dövrdə işlənib sonra ünsiyyətdən 
çıxır. Məsələn: yoldaş, vətəndaş 
1. Müraciət etiketləri: Özündən yaşca 
böyüyə “Siz” deyə müraciət 
edilməlidir.  
3. Ayrılma etiketləri: 
Xudahafiz! Əlvida, Sağ ol! 
5. Alqışlar (xeyir dualar): 
 Allah köməyiniz olsun! 
2. Görüşmə etiketləri: 
Salam! Salaməleyküm! Xoş gördük!  və 
s.  
4. Təbrik etiketləri: 
Mübarəkdir! Təbrik edirəm! Gözünüz aydın! 
6. Qarğışlar (bəd dualar) 
Allahg cəzanı versin! 
7. Söyüşlər: 

---

 
108
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ÜSLUB YYAT 
Üslubları öyrənən dilçilik bölməsi üslubiyyat adlanır. 
1. Üslub-dil vasitələrindən məqsədyönlü 
şə
kildə istifadə üsuludur. Üslublar həm 
ümumi, ictimai baxımdan, həm də xüsusi, 
fərdi baxımdan özünü göstərir.  
a) Üslublar ümumi, ictamai məzmun 
daşıdıqda funksional üslublar ortaya çıxır. 
Onlar bütövlükdə ədəbi dili təşkil edir.  
2. Üslubiyyatla müqayisədə üslub anlayışı 
daha geniş məzmun daşıyır. Üslubiyyat ancaq 
dilçilik anlayışıdır, üslub ədəbiyyat və 
incəsənət sahələrinə aiddir: romantik üslub, 
M.Ə.Sabir üslubu 
b) Fərdi üslub xüsusi səciyyə daşıyır və 
ə
sasən, görkəmli şair və yazıçılara aiddir.  
AZƏRBAYCAN D L N N FUNKS ONAL ÜSLUBLARI 
(milli təfəkkürün müxtəlif sahələrini əhatə etdiyi üçün bir neçə növə bölünür) 
3. Publisistik 
üslub 
2. Elmi üslub 
1. Bədii üslub 
4. Məişət üslubu 
5.Rəsmi-işgüzar 
üslub 
2. Bu üslublar bir-birindən nə 
qədər fərqlənsə də, onların 
hamısı ədəbi dilin üslublarıdır.  
Bədii üslubların hər birinin  
özünəməxsus 
xüsusiyyətləri vardır.  
3. Üslubların hər biri ədəbi 
dilimizi fonetik, leksik və 
qrammatik normalarına tabe 
olur.  

---