115
MÜƏLL F N D L (TƏHK YƏ) VƏ T P N D L
1. Bədii üslubda müəllifin dili
(təhkiyə) yazıçının öz üslubudur.
3. Tipin dili dedikdə əsərdəki surətlərin
danışıq tərzi nəzərdə tutulur.
5. Hər tipin özünəməxsus fərqli cəhətləri
olur. Məsələn: C.Məmmədquluzadənin
“Ölülər” əsərində skəndərin danışıq tərzi
Ş
eyx Nəsrullahın danışıq tərzindən fərqlənir.
2. Müəllifin dilində hadisələrin təsviri
ə
sas yer tutur.
4. Adətən tipin dili müəllifin dilindən
fərqlənir.
6. Tipin dilində bir çox hallarda
dialektizmlərə, loru sözlərə, varvarizmlərə rast
gəlinir. Məsələn: “Danabaş kəndinin
ə
hvalatları” əsərində Xudayar bəyin dilində
söyüşlər işlənir.
116
ELM ÜSLUB
1. Elmi üslub milli elmi təfəkkürün
ifadəsidir.
3. Elmi üslubun əsas xüsusiyyəti məntiqilik,
dəqiqlik, ardıcıllıq və konkretlikdir.
5. Elmi üslubun əsas səciyyəvi
xüsusiyyətlərindən biri onda ixtisas sözlərinin –
terminlərin bol-bol işlənməsidir.
7. Elmi üslubda mürəkkəb cümlələr, modal sözlər
çox işlənir.
8. Söz və ifadələr müəyyən elmi anlayışları birmənalı
şə
kildə, birbaşa ifadə edir.
2. Elmi üslub müxtəlif elmi sahələrin
dilidir.
4. Bədii üslubun əsas göstəriciləri olan
obrazlılığa, emosionallığa elmi üslubda, demək
olar ki, təsadüf edilmir.
6. Hər bir elm sahəsinin özünəməxsus terminləri
vardır ki, onlar yalnız mütəxəssislər üçün tam və
dəqiq şəkildə anlaşıqlı olur.
9. Fikrin daha dəqiq və yığcam şəkildə ifadəsi üçün çox
vaxt müxtəlif sxem və qrafiklərdən, şərti işarələrdən
istifadə edilir
.
10. Fikrin müxtəlif cür anlaşılmasına, mətnaltı mənaya və
ya çoxmənalılığa yol verilmir.
117
SÖZÜN TERM NOLOJ FUNKS YASI (TERM N)
Sözün elmi üslubdakı əsas vəzifəsinə onun terminoloji funksiyası deyilir.
1. Mətndə birbaşa terminoloji funksiya
daşıyan söz və ya ifadə termin adlanır.
3.Termin ilk növbədə ayrı-ayrı elm sahəsinə
aid olan və yanız həmin elm sahəsində
işləyən mütəxəssislər üçün anlaşıqlı olur.
5. Başqa dillərdə olduğu kimi, bizim dilimizdə də
alınma terminologiya – beynəlmiləl səciyyə daşıyan
ixtisas sözləri çoxdur.
2. Başqa üslublar üçün səciyyəvi
olmayan terminlər elmi üslubun əsas
göstəriciləridir.
4. Terminin xüsusiyyəti təkmənalı olması,
yəni bir anlamı ifadə etməsidir.
6. Elmi üslub get-gedə daha çox formullara, sxemlərə
meyilli olur.
ELM ÜSLUBUN MÜXTƏL F ELM SAHƏLƏR ÜZRƏ TƏZAHÜRÜ
1.
Humanitar elmlər
Fəlsəfə, tarix, filologiya,
psixologiya və s.
Daha çox milli səciyyə
daşıyır.
2. Təbiət elmləri:
Biologiya, coğrafiya, tibb və s.
Daha çox beynəlmiləl səciyyə daşıyır.
3. Texniki elmlər:
Riyaziyyat, fizika, kimya
118
PUBL S ST K ÜSLUB
1. Publisistik üslub-milli ictimai
təfəkkürün ifadəsidir.
3. Publisistik üslubun şifahi forması:
radio və televiziysa dili
5. Publisistik üslubun hər iki formasının əsas
xüsusiyyəti fikrin hamı tərəfindən
anlaşıqlı,
aydın və təsirli şəkildə ifadə olunmasıdır.
2. Bu üslub mətbuatın, radio-
televiziyanın dilidir.
4. Publisistik üslubun yazı forması: qəzet
və jurnalların dili
6. Publisistik üslub adı danışıq dilinə çox yaxındır,
ümumişlək sözlərlə zəngindir.
PUBL S ST K ÜSLUBUN D GƏR FUNKS ONAL ÜSLUBLARLA
1. Bədii-publisistik üslub
2. Elmi-publisistik üslub
3. Rəsmi-publisistik üslub
Qəzet dilidir. Bu üslub növündə
publisistik üslubun əsas xüsusiyyətləri
gözlənilməklə yanaşı, yeri gəldikcə
obrazlılığa, bədiililiyə də yer verilir.
Publisistik üslubun bu qolu oçerk və
felyeton adları ilə tanınır.
Elmi-kütləvi jurnal və kitabların
dili nəzərdə tutulur. Müxtəlif elm
sahələrinə (siyasətə, dinə və s.) aid
publisistik məqalə və ya kitabların
dili elmi-publisistik dildədir.
Elmi-publisistik dilə elmi-kütləvi
dil də deyilir.
Publisistik məzmunlu rəsmi yaxud
işgüzar sənədin dilidir. Publisistik
üslub XIX əsrin II yarısında milli
qəzetlərin nəşrə başlaması ilə
formalaşmışdır.
119
MƏ ŞƏT ÜSLUBU
1. Gündəlik həyatda insanların
bir-biri ilə ünsiyyət saxladığı
dildir.
3. Ədəbi dil ən geniş yayılmış
üslubdur.
5. Sözlər orfoepik normalara uyğun şəkildə
tələffüz olunur, cümlələr də quruluşuna görə
yazılı ədəbi dildəki ilə müqayisədə fərqlənir.
7. ntonasiya ilə jest hərəkətləri mühüm rol oynayır.
Yarımçıq cümlələr çox işlənir.
2. Ədəbi dilin gündəlik davranışında
işlənən sərbəst və şifahi nitq formasıdır.
4. Fonetik, leksisk, qrammatik xüsusiyyətlərinə
görə yazılı ədəbi dildən fərlənir.
6. Əsas səciyyəvi xüsusiyyəti sərbəstliyi və
yığcamlığıdır.
8.Bir çox şair və yazıçılar əsərlərində məişət üslubundan –
canlıdanışıq dilindən uğurla bəhrələnir.
Dostları ilə paylaş: |