Microsoft Word Azerbaycan dili haqqinda doc

 
120
 
RƏSM - ŞGÜZAR ÜSLUB 
1. Rəsmi-işgüzar sənədlərin  
    dilidir. 
3. Obrazlı ifadələrə, fərdi nitq  
    xüsusiyyətlərinə rast gəlinmir.  
5. Lüğət tərkibi yığcam, sintaksisi məhduddur.  
2. Fikir müəyyən qəlbə düşmüş 
(standart) formada və yığcam şəkildə 
verilir. 
4. Milli-rəsmi üslub başqa gunksional  
    üslublara nisbətən gec formalaşıbdır.  
 6. Bu üslubda bir sıra arxaik sözlər və köhnlmiş  
   sintaktik qəliblər uzun müddət qorunub saxlanılır.  
RƏSM - ŞGÜZAR ÜSLUB  K  YERƏ AYRILIR: 
I
. Rəsmi sənədlərin dili
 
II.  şgüzar sənədlərin dili 
1. Dövlət hökumət 
təşkiloatlarının tərtib 
etdiyi rəsmi qaydada 
təsdiq olunan sənəddir.  
2 Konstitusiya, prezident 
fərmanı, hökumət 
sərəncamları və s. 
Dilin mükəmməlliyi 
Fikrin aydınlığı 
Dilin yığcamlığı 
Fikrin hüquqi cəhətdən 
ə
saslılığı 
Hamı üçün eyni olan 
standart formalarda 
hazırlanır. Ayrı-ayrı 
vətəndaşlara aid olur.  
Ə
rizə, tərcümeyi-hal, akt, 
xasiyyətnamə, bildiriş, 
reklam, izahat, etiket, 
pritikol, arayiş və s.  

---

 
121
 
FƏRD  ÜSLUB 
1. Bu və ya başqa bir görkəmli 
sənətkarlara məxsus şifahi, yaxud 
yazılı nitq xüsusiyyətləri fərdi üslub 
adlanır.  
3. Fərdi üslub ayrı-ayrı sənətkrların ümumi  
   dünyagörüşü, təfəkkürü ilə sıx bağlıdır.  
5. Fərdi üslubi ictimai-tarixi şərait yetişdirir.  
2. Fərdi üslub bədii üslublardan daha  
    qabarıq şəkildə özünü göstərir.  
4. Ədəbi dilimizin tarixində Nəsimi üslubu,  
    Füzuli üslubu, Sabir üslubu. 
      
6. Rəsmi-işgüzar üslubdan başqa digər üslubəarda da  
     nitq fərdililiyi olur.  

---

 
122
 
D LÇ L Y N BÖLMƏLƏR  
Fonetika 
Orfoqrafiya 
Orfoepiya 
Leksikologiya 
Söz yaradıcılığı 
Leksikologiy
4. 
A
h
ən
g q
an
un
u 
3. 
H
ec
a 
2. 
V
ur
ğu
 
1. 
D
an
ışı
q s
əsl
əri 
Sö
zl
ərin
 d
üz
gü
n 
tə
lə
ffü
z q
ay
da
sı 
Sö
zl
ərin
 d
üz
gü
n 
tə
lə
ffü
z q
ay
da
sı 
D
ilin
 lü
ğ
ət t
ərk
ib
i 
Sö
zd
üz
əltm
ən
in
 ü
su
l 
v
ə v
as
it
əl
əri 
L
ü
ğ
ətl
ər, 
on
la
rın
 
tə
rti
bi 
pr
in
sip
i 
Qrammatika 
Morfologiya 
Sintaksis 
Etimologiya 
Dialektologiya 
Üslubiyyat 
Nitq 
mədəniyyəti 
Onomastika 
Nitq  hissələri, 
onların 
dəyişməsi 
Söz birləşməsi, 
cümlə, mətn 
Sözlərin 
mənşəyi 
Dialekt və 
ş
ivələr 
Dilin üslublar 
sistemi 
Ə
dəbi dil 
normaları 
Xüsusi 
adlar 

---

 
123
N TQ MƏDƏN YYƏT NƏ VER LƏN TƏLƏBLƏR 
N TQ N ƏSAS KEYF YYƏTLƏR  
 
N TQ N  DÜZGÜNLÜYÜ.  Nitqin  düzgünlüyü  eyni  dərəcədə  onun  forması  və  məzmununa  hesablanmış 
anlayışdır, yəni formaca və məzmunca düzgün qurulmuş nitqdir. Düzgün nitqə yiyələnmək üçün təkcə qrammatik 
qaydalara riayət etmək azdır, ədəbi dilin digər normaları da nəzərdə saxlanılmalıdır.  lk növbədə cümlələr məntiqi 
cəhətdən düzgün qurulmalı, dilin fonetik, leksik və qrammatik normaları pozulmamalıdır.  
Düzgün nitq qarşılıqlı anlamanın açarıdır. Nitqin düzgünlüyü onun qarşılıqlı anlaşılmasını, birliyini təmin 
edir. Nitqin bu keyfiyyəti olmasa, nitq ünsiyyətinin dəqiqlik, məntiqlilik, uyarlıq kimi kommunikativ keyfiyyətləri 
pozular. Düzgün nitq həmişə ədəbi dil normaları çərçivəsində fəaliyyət göstərir. Nitqin düzgünlüyü nitq-dil əlaqəsi 
ə
sasında anlaşılır. 
Düzgünlük kommunikativ keyfiyyətdir. Nitqin düzgünlüyü onun qarşılıqlı anlaşılmasını, birliyini təmin edir. 
Düzgünlük nitqin struktur təşkilini müəyyən edir. Onun komponentlərinə təkrarlanma. yerləşdirilmə, birləşdirilmə 
və dəyişdirilmə daxildir. 
Düzgünlük cəhətdən nitq iki formadadır: düzgün nitq və qeyri-düzgün nitq. Düzgün nitq gerçəklik haqqında 
məlumatın daha düzgün formasıdır. Düzgün olmayan nitq mətni anlamaq işini çətinləşdirə və ya strukturda ciddi 
pozulma yarada bilər, onun gerçəklik haqqında verdiyi məlumat dəqiq olmaz. Yanlışlıq qeyri-dəqiqlik törədir. 
Düzgün nitqin məzmunu qaydalı formalaşdığı və ifadə olunduğu üçün əlverişli sayılır, çünki hərəkidir. 
Nitq mədəniyyəti qrammatik cəhətdən cümlələrin düzgün qurulması, sözlərin düzgün işlədilməsi, düzgün 
tələffüz edilməsi, fikrin aydın, dəqiq və məntiqi ardıcıllıqla ədəbi tələffüz normalarına uyqun ifadə etməyi 
bacarmaq deməkdir. N.Q.Çernışevskinin sözləri ilə desək,  “ifadənin qeyri-dəqiqliyi və dolaşıqlığı, əlbəttə, fikrin 
dolaşıqlığına təsir göstərir. Dil şüurun ifadə formasıdır; dil düzgün deyildirsə, deməli, şüur da qüsurludur. Əgər dil 
(nitq) səliqəsiz və anlaşılmazdırsa, deməli, orada fikrin özü də qeyri-dəqiqdir». 
Nitqin bu keyfiyyətindən bəhs olunarkən çox zaman göstərilir ki, düzgünlük həm yazılı, həm də şifahi nitqdə 
qrammatik qaydalara əməl etməkdir. Lakin nitqin düzgünlüyü üçün təkcə qrammatik qaydaları gözləmək kifayət 
deyildir. Qrammatikanı yaxşı bilən adamlardan elələrinə təsadüf edilir ki, onların nə yazdıqlarını oxumaq, nə də 

---