45
Azərbaycan ərazisində valyuta nizamlaşdırıcı əsas organ Mərkəzi Bankdır.
Mərkəzi Bank respublika ərazisində xarici valyutanın, xarici valyutada olan qiymətli
kağızların tədavülü sferası və qaydalarını müəyyən edir, bütün növ valyuta
əməliyyatlarını həyata keçirir, rezident və qeyri-rezidentlərin xarici valyuta və xarici
valyutada olan qiymətli kağızlarla əməliyyatların aparılma qaydalarını müəyyən edir.
Kommersiya bankları xarici valyutada əməliyyatlar aparmaq üçün Mərkəzi
Bankdan lisenziya almalıdır. Bunun üçün o qanunçuluqla müəyyən olunan sənədləri
Mərkəzi Banka təqdim etməlidir.
Ölkə
də
daimi
yaş
ayan
fiziki şə
xslə
r
Qanunvericiliklə
yaradılan hüquqi
şə
xslər
Qanunçuluqla
yaradılan hüquqi
şə
xs olmayan
müə
ssisə
və
təş
kilatlar
Dövlə
tdə
n
kə
narda olan
diplomatik və
digə
r rə
smi
nümayə
ndə
liklə
r
Dövlə
tdə
n kə
nar da
olan rezidentlə
rin
filial və
nümayə
ndə
liklə
ri
Rezident
Qeyri-rezidentlə
r
Daimi yaş
ayış
yeri xarici
dövlə
t olan
fiziki şə
xslə
r
Xaricdə
yaş
ayan
və
hə
min dövlə
tin
qanunları ilə
yaradılan hüquqi
şə
xslər
Xarici ölkə
nin
qanunları ilə
yaradılan hüquqi
şə
xs olmayan
müə
ssisə
və
təş
kilat
Dövlə
tin
ə
razisndə olan
xarici diplomatik
nümayə
ndə
liklə
r
Qeyri
rezidentlə
rin
ölkə
də
olan
filialı
46
MÖVZU 9. BANKLARIN PUL VƏ
KAP TAL BAZARINDA FƏ
AL YYƏ
T
Azərbaycan Respublikasının “Qiymətli kağızlar haqqında” 14 iyul 1998-ci il
tarixli qanununda qiymətli kağız “öz sahibinin əmlak və qeyri əmlak hüquqlarını və bu
hüquqların verilməsi imkanı müəyyən edilmiş formaya və məcburi rekvizitlərə riayət
etməklə təsdiqləyən sənəd” kimi tərifləndirilir.
Qiymətli kağızlar bazarında bankların fəaliyyətini dörd növə ayırmaq olar.
Bankın emitent kimi fəaliyyəti dedikdə bankın özünün xüsusi qiymətli
kağızlarının buraxması və onların ilkin yerləşdirilməsi əməliyyatları başa düşülür.
Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsinə əsasən “Qiymətli kağız
müəyyənləşdirilmiş formaya malik olmaqla hər hansı hüququ təsdiqləyən elə bir
sənəddir ki, həmin hüquq bu sənəd olmadan nə həyata keçirilə bilər, nə də başqa şəxsə
verilə bilər. Qiymətli kağız başqasına verildikdə onun təsdiqlədiyi bütün hüquqlar da o
tərəfə keçir”.
Dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində qiymətli kağızların əsas hissəsi nağdsız
şəkildə buraxılır ki, bu zaman kağızın (blankın) özü hazırlanmır. Belə qiymətli
kağızların buraxılışı, uçotu və investorlar arasında hərəkəti ixtisaslaşmış və bankların
hesabları üzrə mühasibat (kompyuter) qeydləri şəkilində baş verir.
Bazar iqtisadiyyatında qiymətli kağızlar xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki onlar
əmtəə və pul tədavülünə xidmət etməklə sərbəst pul vəsaitlərinin səfərbər edilərək
sosial-iqtisadi inkişafa yönəldilir. Qiymətli kağızlar vasitəsi ilə cəlb olunmuş vəsaitlər
hesabına istehsal genişlənir, yeni texnologiyaların tətbiqi həyata keçirilir.
Bankların qiymə
tli kağ
ızlar bazarında fə
aliyyə
ti
Bankın emitent
kimi fə
aliyyə
ti
Bankın investor
kimi fə
aliyyə
ti
Qiymə
tli kağ
ızlar
bazarının peşə
kar
iş
tirakçısı
Qiymə
tli kağ
ızlar
bazarında xidmə
tlə
ə
laqədar bankın
ə
nənəvi əməliyyatı
Qiymətli kağızların fundamental keyfiyyətləri
Tədavül etmək
Likvidlilik
Risklik