42
S
üm
-kapital qoyuluşunun ümumi səmərəliliyi
G
- illik gəlirin məbləği
Kq
- kapital qoyuluşunun məbləği
Kapital qoyuluşunun ümumi səmərəliliyi ilə yanaşı vəsaitin geri qaytarılma
müddəti də müəyygn edilir.
və il ilə müəyyən edilir.
kq
T
kq
=
G
43
MÖVZU 8. KOMMERS YA BANKLARININ VALYUTA Ə
MƏ
L YYATLARI
Dünya təsərüfatının vacib elementlərindən bir valyuta bazarıdır. Valyuta bazarı
rəsmi maliyyə mərkəzidir. Burada xarici valyutada valyutaların və qiymətli kağızların
alışı və satışı aparılır, tələb və təklif əsasında xarici valyutanın həmin ölkənin
valyutasına nisbətdə məzənnəsi müəyyən edilir. Lakin digər bazarlardan fərqli olaraq
valyuta bazarın öz xüsusiyyətlərinə malikdir.
Birinci qrup iştirakçılar həm özlərinin həm də müştərilərinin mənafeyinə uyğun
valyuta əməliyyatı aparırlar.
kinci qrupa ixtisaslaşmış broker və diler təşkilatları daxildir ki, onlar xüsusi
valyuta əməliyyatlarını yerinə yetirməklə informasiya və vasitəçilik funksiyalarını da
həyata keçrirlər.
Üçüncü qrupa fiziki və hüquqi şəxslər, qeyri – bank maliyyə təşkilarları daxildir.
Onlar şəxsən valyuta əməliyyatları ilə məşğul olmur. Lakin bankın xidmətlərindən
istifadə edirlər.
Valyuta bazarı çoxlu milli valyuta bazarından ibarət olub bu və ya digər
dərəcədə birləşirlər.
Valyuta bazarı dedikdə əsasən banklararası bazar başa düşülür. Xarici
valyutaların banklararası bazarı iki əsas sektora bölünür:
-
birjalı
-
birjadan kənar
Valyuta bazarının xüsusiyyə
tlə
ri
Onun də
qiq coğ
rafi
sə
rhə
ddi və
müə
yyə
n
yeri yoxdur
Bazar
bütün
sutka
ə
rzində
fə
aliyyə
tdə
dir
Onun iş
tirakıçıları
mə
hdudlaş
dırılmır
Yüksə
k
sə
viyyə
də
likvidlidir
Valyuta bazarının ə
sas iş
tirakçıları
Banklar və
digə
r
maliyyə
təş
kilatları
Broker və
broker
firmaları
Digə
r iş
tirakçılar
44
Birja sektorunda valyuta əməliyyatları valyuta birjası vasitəsi ilə aparılır.
Valyuta birjası qeyri kommersiya müəssisəsi olub, birjanın nizamnaməsi əsasında
fəaliyyət göstərir. Valyuta birjasının əsas funksiyası xarici valyutaların alqı – satqısı
vasitəsi ilə müvvəqəti sərbəst pul və valyuta vəsaitlərini səfərbər etmək və valyuta
kursunu müəyyənləşdirməkdir.
Birjadan kənar valyuta bazarında xarici valyutaların alınıb satılması ilə əlaqədar
sövdələşmələr bilavasitə banklar arasında eləcə də banklar ilə müştərilər arasında
valyuta birjasından kənar aparılır.
Valyuta bazarında ənənəvi əməliyyatlarla yanaşı yeni sövdələşmələr: fyuçerslər
və oppsionlar meydana çıxmışdır.
Valyuta fyuçersləri valyuta vəsaitlərinin satılıb–alınmasına müddətli kontraktdır.
Bu kontrakta əsasən kontraktın bağlanılma tarixinə qeyd olunası kurs ilə sövdələşmə
kursu arasındakı kurs faizini (marja) ödəmək tələbi və öhdəliyi meydana çıxır.
Opsion, kantraqentə razılaşdırılmış kursla bir valyuta məbləğini digərinə
gələcəkdə müəyyən olunan tarixdə alıb – satmaq hüququ verir.
Opsion kontraktları ilə həm birjada, həm də birjadan kənar bazarda alqı – satdı
aparılır.
Banklar valyuta bazarında geniş əməliyyat və sövdələşmələr həyata keçirirlər:
müştərilərin valyuta hesablarını aparır, valyuta kreditləri verir, banklararası bazarda
valyutaların alınıb satılmasına sövdələşmələr təşkil edir, dövlət valyuta nəzarəti agenti
kimi çıxış edirlər.
Xarici valyuta dedikdə:
-
müəyyən xarici dövlətin və ya dövlətlər qrupunun dövriyyəsində olan
banknot, xəzinə biletləri, sikkələr, mübadilə olunası pul nişanları;
-
hesablarda olan xarici dövlətlərin pul vahidləri də beynəlxalq pul və ya
hesablaşma vahidləri başa düşülür.
-
Valyuta qiymətliləri daha geniş məvhumdur.
Valyuta qiymə
tlilə
ri
Xarici
valyuta
Xarici valyutada olan
qiymə
tli kağ
ızlar,
hesablaş
ma sə
nə
dlə
ri,
fond qiymə
tlilə
ri, borc
öhdə
liklə
ri
Qiymə
tli metallar,
qızıl, qümüş
, platina,
platin qrupuna daxil
olan metallar
Xam və
iş
lə
nmiş
tə
bii qiymə
tli
daş
lar, almaz,
rubin, zümrüd,
sapfir, aleksandrit
mirvari