71
Riskin növlə
ri Riskin zonası
Kredit riski
Borc alanın kredit qabliyyətinin aşağı düşməsi. kredit
portfelinin keyfiyyətinin pisləşməsi, əsas borcun və faiz
ödənişlərinin vaxtında aparılmaması.
Problemli ssudaların meydana çıxılması.
şgüzar risk faktorunun meydana çıxması.
Borcun ödəniş mənbələrinin etibarsız olması
Balanslaşdırılm
amış likvidlik
riski
Qısa müddətli resurslardan uzun müddətli aktivlərin
örtülməsində istifadə, ötəri resurslarla aşağı likvidli
aktivlərin örtülməsi.
Faiz riskləri
•Bankın aktivləri və passivlərinin həcmi və müddətlərinin
uyğunsuzluğu.
•Faiz marjının aşağı düşməsinə səbəb olan aktiv və passiv
əməliyyatlar üzrə faiz dərəcələrinin dəyişilməsi.
•Bankın ayrı ayrı əməliyyatları üzrə faiz marjının aşağı
düşməsi.
Gəlirliliyin
itirilməsi riski
Resursların real dəyərinin artması.
Resursların stabil və ya nisbətən uzun müddətli hissəsinin
yüksək likvidli aktivlərin ödənilməsinə istifadə.
şləməyən aktivlərin payı.
Əməliyyat riski
Bank işçilərinin yerinə yetirdikləri yeni əməliyyat üzrə
kifayət qədər peşakarlığa malik olmaması.
Bankın fəaliyyətinin ayrı-ayrı istiqamətlərinin proqram
təminatının kifayət qədər işlənməməsi.
Bankən fəaliyyət dairəsi kifayət qədər ixtisaslaşmış kadrlarla
təmin olunmaması.
Risk səviyyəsinin qiymətləndirilməsi üçün keyfiyyət və kəmiyyət göstəricilərin
dən istifadə olunur.
Keyfiyyət göstəricisi dedikdə risk mənbələri və potensial zonalarının təhlili başa
düşülür.
Kəmiyyət təhlilinin məqsədi risk səviyyəsini miqdar səviyyədə təhlil etməkdir.
Bank fəaliyyətinin vacib növlərindən biri kredit əməliyyatıdır.
72
Kredit riski dedikdə kredit təşkilatı qarşısında üçüncü tərəfin kredit öhdəliklərinin
yerinə yetrilməsidir. Bu risk adətən balansda əks olunan ssuda və ona bərabər tutlan
əməliyyatların yerinə yetriliməsi ilə əlaqədar meydana çıxır.
Bu əməliyyatlara daxildir:
-verilmiş və alınmış kreditlər;
-yerləşdirilmiş və cəlb olunmuş depozitlər;
-sair cəlb olunmuş vəsaitlər (borc qiymətli ksğızları səhmlər, veksəllər);
-bank zəmanətləri üzrə benefisiara ödənişlər;
-faktorinq üzrə kredit təşkilatının pul tələbi;
-ödənilmiş akkreditlər üzrə kredit təşkilatının ödəyicilərə tələbləri və s.
Kredit riskinin səviyyəsi bir sıra amillərdən asılıdır:
-ölkədə və regionda iqtisadi və siyasi vəziyyət;
-borc alanların kredit qabliyyəti, mövqei və tipləri;
-borc alanın müflisləşməsi;
-maliyyə cətinliyi çəkən müştərilərə kreditlərin və digər bank kontraktlarının
xüsusi çəkisinin yüksək olması;
-yeni və yenicə cəlb edilmiş müştərilərin xüsusi çəkisi;
-verilmiş kreditlərin növü, forması və onların təminatı və s.
Kredit riskinin amilləri onun təsnifləşdirilməsinin əsas meyarıdır. Amillərin təsir
dairəsindən asılı olaraq: daxili və xarici kredit riskini; amillərin bank fəaliyyəti ilə
əlaqəsi dərəcəsindən – bank fəaliyyətindən asılı və asılı olmayan kredit riskini
fərqləndirmək lazımdır.
Bank fəaliyyətindən asılı olan kredit riskləri: fundamental; kommersiya; fərdi və
məcmu risklərə bölünür.
Fundamental bank risklərinə: qızıl marjası standartları ilə bank standartlarına
cavab verməyən borc alanlara suda verilməsi haqqında qərar qəbul etmık ilə əlaqədar
risklər daxildir.
Kommersiya riskləri xırda biznes, iri və orta müştərilərlə bankın kredit
fəaliyyətinin ayrı-ayrı istiqamətləri ilə əlaqədardır.
Fərdi kredit risklərinə: kredit məhsullarının, xidmətlərin, sövdələşmələrin eləcədə
borc alanın riski və s. daxildir.
Mcmu risk və ya kredit portfeli riski öz xüsusiyyətlərinə malikdir.
Məcmu risk- kommersiya banklarının kredit portfelinin riskidir.Bu risk ilə
əlaqədar mübahisə problemi kimi çıxış edir:
-kredit portfeli anlayışı
-onun quruluşu
-kredit portfelinin keyfiyyət anlayışı
73
-onun keyfiyyətinin qiymətləndirmə metodu.
Kredit portfelinin mahiyyətinin açılması üçün ona iki səviyyədə: kateqoriya və
tətbiqi səviyyəsində yanaşılmalıdır.
Birinci səviyyədə kredit portfeli: dəyərlərin qaytarılma hərəkəti üzrə bank ilə
onun kontraqentləri arasındakı münasibətdir.
kinci aspektdə kredit portfeli: ssuda, veksellər, banklar arası kredit, depozit,
kredit xarekterli digər tələblərin məcmu kimi qəbul edilir.
Kredit portfelinin keyfiyyəti dedikdə kredit riskinin və bank likvidliyinin icazə
verilən səviyyəsində maksimum gəlirliliyi təmin edən kredit portfelinin quruluşu başa
düşülür.
Faiz riski bank fəaliyyətində qaçılmaz risk növlərinə daxil olan riskdir. Bu riskin
səviyyəsinin ölçülməsi, təhlili və idarə edilməsinə görə məsuliyyəti bank menecmenti
daşıyır.
Faiz riskinin kredit təşkilatının maliyyə vəziyyətinə, onun gəlirləri və kapital
bazasına neqativ təsiri bank menecmentinin bu sahəyə diqqətinin yüksək olmasını
tələb edir.
Faiz riski
Gə
lirlilik ə
yrisinin
də
yiş
ilmə
riski
Bazis
riski
Aktiv və
passivlə
rin
qiymə
tinin də
yiş
ilmə
si
Opsion
riski
Qeyd olunmuş
faiz
də
rə
cə
lə
ri olduqda
Üzə
n faiz
də
rə
cə
lə
ri olduqda