Microsoft Word ?Bdurr?Him mhm doc

 

61 

 

ya  ekoloci  cəhətdən  təmiz  mətbəə  boyasının  istehsalçılarına  üstünlük  verir. 

Alıcılardan  biri  deyir:  «əmtəənin  texniki  ekspertizasını  tələb  etməklə,  biz 

təchizatçıları daha çox sosial məsuliyyətlilik nümayiş etdirməyə vadar edirik».  

    Təşkilati  amillər

.  Tədarükatı  həyata  keçirən  təşkilatlar    bir-birilərindən 

özünəməxsus  məqsədlərinə,  siyasətlərinə,  prosedurlarına,  struktur  və  sistemlərinə 

görə  fərqlənirlər.  stehsal  təyinatlı  əmtəələrin  təchizatçıları  bu  təşkilati  amillər  və 

onların inkişaf tendensiyaları haqqında tam təsəvvürə malik olmalıdırlar.  

     Tədarükat  üzrə  bölmələrin  statusunun  yüksəldilməsi

.  Son  dövrlər  rəqabət 

mübarizəsi  bir  çox  firmaları  tədarükat  bölmələrinin  statusunu  yüksəltməyə  vadar 

edir,  onların  rəhbərləri  isə,  adətən  kompaniyanın  vitse-prezidenti  vəzifəsini  alırlar. 

Bir sıra  beynəlxalq  kompaniyalar  tədarükat bölməsinin statusunu  «strateci təchizat 

departamentinədək»  yüksəldirlər.  Caterpillar  kompaniyasında  xammal  və  dəstləş-

dirici  materialların  alınması,  anbar  ehtiyatlarının  idarə  edilməsi,  məhsul 

buraxılışının  planlaşdırılması  və  daşınmaların  təşkil  edilməsi  bir  bölmə  üzrə 

mərkəzləşmişdir.  Bölmələrin  statuslarının  yüksəldilməsi  onu  ifadə  edir  ki, 

malgöndərən  kompaniyalar,  alıcıların  daha  yükskək  təlabatlarına  cavab  vermək 

üçün ticarət nümayəndələri komandalarının fəaliyyətlərini təkmilləşdirməlidirlər.  

     Tədarükatın  mərkəzləşdirilməsi.  Çoxlu  sayda  struktur  bölmələrinə  malik  olan 

kompaniyalarda tədarükat onların hər biri üçün ayrıca təşkil edilir. Lakin, bununla 

bərabər, təchizat proseslərinin  mərkəzləşməsi  tendensiyası da  müşahidə  edilir.  Baş 

idarələrin  (ofislərin)  rəhbərləri  bu  və  ya  digər  bölmələr  üçün  hansı  materialların 

lazım  olduğunu  müəyyən  edir,  daha  sonra  isə  mərkəzləşmiş  tədarükatı  həyata 

keçirirlər  ki,  bu  da  alıcı  kompaniyanın  malgöndərənlərə  təsirini  gücləndirir.  Ayrı-

ayrı  bölmələr  gəlirli  müqavilə  bağlaya  bildikləri  təqdirdə  onlara,  sərbəst  olaraq 

tədarükatla  bağlı  işləri  görmək  qadağan  edilmir,  amma,  ümumi  halda 

mərkəzləşdirilmiş tədarükat əhəmiyyətli dərəcədə qənaət etməyə imkan verir. Bu o 

deməkdir ki, təşkilati satıcılara daha yüksək səviyyəyə malik nisbətən az sayda alıcı 

kompaniyalarla iş görmək lazım gəlir. 

nternet  vasitəsilə  tədarükat

.  Hazırki  dövrdə  istehsal  təyinatlı  əmtəələrin  nternet 

vasitəsilə  tədarükatının  sürətli  artımı  müşahidə  olunur.  Ekstranet  vasitəsilə  həyata 

---

 

62 

 

keçirilən  tədarükatların  əksəriyyətini  XT   (xidmət,  təmir  və  istismar  avadanlıqları) 

ə

mtəələri təşkil edir. Getdikcə kompaniyalar, o cümlədən, General Electric kompa-

niyası, bütün xammal və avadanlıq alışlarını  nternet vasitəsilə həyata keçirir ki, bu 

da  əməliyyat  və  əmək  məsrəflərinin  azalmasına,  sifariş  və  çatdırılma  arasındakı 

müddətin ixtisarına və tədarükatın qruplaşdırılmasına imkan verir.  nternet vasitəsilə 

alışlar  malgöndərənlər  və  alıcılar  arasında  daha  sıx  münasibətlərin  qurulmasına, 

həmçinin  iri  və  və  kiçik  malgöndərənlərin  imkanlarının  (şanslarının) 

tarazlaşdırılmasına  kömək  edir.  Eyni  zamanda,  alıcının  malgöndərənə  bağlılığı 

zəifləməyə və son nəticədə tədarükat prosesinin stabilliyinə təhlükə yarada bilər.  

      Fərdi  amillər

.    şgüzar  tədarükat  prosesinin  hər  bir  iştirakçısı  öz  yaşına, 

vəzifəsinə, şəxsiyyət tipinə, mədəniyyət səviyyəsinə, risk etməyə meylliliyinə uyğun 

olaraq,  müəyyən arzu, tərcih (istək) və qavrayışa malikdir. Bundan başqa, tədarükat 

üzrə hər bir mütəxəssis fərdi iş tərzinə malik olur. Məsələn, tədarükat üzrə bir sıra 

ali  təhsilli,  gənc  mütəxəssis  malgöndərəni  seçməzdən  əvvəl  rəqabət  aparan  bütün 

istehsalçıların  kompyuter  təhlilini  aparır.  Tez-tez  öz  malgöndərənlərini  bir-birilə 

qarışdıran mətanətli, sərt oğlanlara da rast gəlmək olar. Bunu başa düşərək, satıcılar 

tədarükat  mərkəzlərinin  müxtəlif  üzvləri  ilə  əməkdaşlığa  hərtərəfli  hazır 

olmalıdırlar.  

      Mədəni  amillər.  Uzaqgörən  satıcılar  kompaniyanın  məhsulunun  satışını  təşkil 

etməyi  planlaşdırdıqları  hər  bir  ölkə  və  ya  regionun  mədəniyyət  və  adətlərini 

öyrənir,  təşkilati  alıcılara  və  onların  nümayəndələrinə  təsir  göstərən  mədəniyyət 

amillərini  daha  yaxşı  başa  düşməyə  çalışırlar.  Xarici  partnyorlarla  işləyən  satıcılar 

mədəniyyət  adətlərini  bilməlidirlər,  çünki  ikitərəfli  əməkdaşlıq  başdan–başa  bu 

ə

nənələrlə bağlıdır.  

     Bu  günün  qlobal  bazar  şəraitində  marketinq  üzrə  mütəxəssislər  təkcə  dil 

müxtəlifliyini deyil, həm də bu və ya digər mədəniyyətlər arasındakı oxşarlıq təsdiq-

lənməyənə qədər davam edən müxtəlif adət, etiqad, tərcih (istək) və dəyərləri nəzərə 

almalıdırlar.  Belə  ki,  bir  çox  mədəniyyətlər  satıcı  ilə  alıcı  arasındakı  xoş 

münasibətləri,  əmtəənin  təklifinin  qiymət  və  başqa  aspektlərindən  daha  yüksək 

qiymətləndirirlər.  Marketinq  üzrə  mütəxəssislərin  başqa  mədəniyyətlərdəki 

---

 

63 

 

görüşmək  və  hörmətli  rəftar  formalarını  bilməsi  (və  təcrübədə  tətbiq  etməsi), 

həmçinin  mədəniyyətdəki  müxtəlifliklərə  əsaslanan  mühakimələrindən  uzaq 

olmaları  da  çox  mühümdür.  Bundan  başqa,  marketinq  üzrə  mütəxəssislər  işgüzar 

insanların  başqa  mədəniyyətlərdə  hansı  ünsiyyətə  üstünlük  verdiklərini,  onların 

vaxtı  necə  qavradıqlarını,  necə  qərar  qəbul  etdiklərini,    tədarükat  mərkəzinin  işinə 

təsir göstərə bilən başqa müxtəlifliklər haqqında bilməlidirlər.  

      şgüzar istehlakçıların davranışının modelləşdirilməsi  

ş

güzar  istehlakçılara  istehsalçı  müəssisələr  aid  edilir.  Bu  istehlakçılar  məhsulları 

şə

xsi  is-tehlakları  üçün  yox,  yeni  məhsulların  istehsalı  prosesində  istifadə  etmək 

məqsədilə  alırlar.  Son  istehlakçılara  nisbətən  işgüzar  istehlakçılarının  sayının  az 

olmasına baxmayaraq əmtəə dövriyyəsinin əksəriyyət hissəsi onların payına düşür. 

Həm  də  satınalma  prosesində  satıcı  ilə  alıcının  şəxsi  kontaktı  zəruri  olduğundan 

sənaye məhsulları marketinqi daha böyük məbləğdə xərclər tələb edir. 

Son istehlakçılarla işgüzar istehlakçıların davranışları arasında bir sıra oxşar cəhətlər 

vardır.  Onların  da  davranışlarına  marketinq  amilləri:  məhsul,  qiymət,  bölüşdürmə, 

satışın hə-vəsləndirilməsi və reklam təsir edir. Bundan başqa, aparılmış tədqiqatların 

nəticələri  göstərir  ki,  işgüzar  istehlakçılar  da  satınalmalara  dair  qərarlar  qəbul 

edərkən  emosiyaların  təsirinə  məruz  qalırlar,  ətalətlidirlər  və  şəxsiyyətlərarası 

münasibətləri nəzərə alırlar.  stehlakçı müəssisədə tədarükatı həyata keçirən şəxsin 

məhsulgöndərən  müəssisəyə  və  ya  onun  ticarət  nümayəndəsinə  simpatiyası  və  ya 

antipatiyası  ola  bilər  və  bu  rəqib  məhsullar  bir-birindən  fərq-lənmədiyi 

situasiyalarda məhsulgöndərənlərin seçilməsinə ciddi təsir edə bilər.  

Lakin,  işgüzar  istehlakçıların  davranışı  ilə  son  istehlakçıların  davranışları  arasında 

bir sıra ciddi fərqlər mövcuddur. Bu fərqlər, birinci növbədə, işgüzar istehlakçıların 

tələbatlarının xarakteri  ilə  müəyyən  edilir.  Belə  ki,  işgüzar istehlakçıların  müxtəlif 

məhsullara  tələbatları  konkret  və  məqsədli  xarakterə  malikdir.  Satın  alınan 

məhsulun  texniki-istismar  parametrlərinə  tələb  onlardan  hazırlanacaq  məhsulların 

xüsusiyyətləri  ilə  müəyyənləşdirilir.  Bu  həmin  is-tehlakçıların  satınalmalarda  ma-

nevr etmə imkanlarını, tələb edilən material resurslarının baş-qa növ material resurs-

ları  ilə  əvəz  edilmə  imkanlarını  həddən  artıq  məhdudlaşdırır.  Həm  də  is-tehsalçı 

---