Microsoft Word Beynelxalq munasibetler doc

 
112 
 
və  nəzəri  baxımdan  rəsmi  sənədlərdə  (məsələn,  qurumların 
əsasnamələrində)  əks  etdirir.  Vəzifələrə  uyğun  olaraq 
funksiyalar müəyyən olunur.  
Beynəlxalq  münasibətlərin  vəzifəsi  dövlətlərin  xarici 
siyasətlərinin  vəzifələrindən  formalaşır.  Eyni  zamanda  xarici 
siyasətin  vəzifələrinin  istiqamətlərinin formalaşmasına da  təsir 
göstərir.  Vəzifələr  tərkib  etibarilə  özlərində  məqsədləri, 
müəyyən  məqsədlərə  çatmanı  daşıyır.  Beynəlxalq  münasi-
bətlərin  vəzifəsi  özündə  xarici  siyasətin  baza  vəzifələrini 
birləşdirməklə  bərabər,  bir  qədər  qlobal  və  geniş  əhəmiyyətə 
malikdir.  Beynəlxalq  münasibətlərin  vəzifəsi  beynəlxalq 
münasibətlərdə  qarşıya  qoyulan  məqsədlərə  çatmaq  yollarını 
tapmaqdan,  müəyyən  etməkdən  ibarətdir.  Regional  və  qlobal 
formalı  və  məzmunlu  beynəlxaq  münasibətlərin  vəzifəsi  ilk 
növbədə  regionlarda  və  regionların  birləşmələrində  əhatə 
olunan məkanların sabitliyini təmin etmək, sülhə nail olmaq və 
sülh  şəraitində  maraqları  təmin  etmək  yollarını  axtarmaqdan 
ibarətdir.  Bu,  prinsip  olaraq  universal  və  baza  məzmunu  kəsb 
edir.  (Qeyd:  beynəlxalq  münasibətlərin  vəzifəsində  həm  də 
dövlətlərin  gizli maraqlarını  təmin  etmək funksiyası dayanır. 
Dövlətlər  özlərinin  beynəlxalq  münasibətlərdə  olan  vəzifə-
lərindən,  səlahiyyət  və  hüquqlarından  istifadə  edərək 
beynəlxalq  münasibətlərdən  öz  maraqları  naminə  istifadə 
edirlər.  Beynəlxalq  münasibətlər  burada  bir  istifadə 
məkanına  da  çevrilir.  Beynəlxalq  münasibətlər  dövlətlərin 
geosiyasi  məkanlar  üzrə  sistemləşmiş  mənafelərini  ortaya 
çıxarır.  Beynəlxalq  münasibətlərin  vəzifələri  öz-özlüyündə 
pozitivdir  və  müsbətdir, faydalıdır.  Bununla bərabər, həm də 
razılaşmaları özlərində əks etdirəndir. Beynəlxalq sistemlərin 
tərkib  ünsürünə  çevrilmək  onun  dalğasında  iştirak  etmək  və 
dalğasının 
axarınca 
getməkdən 
ibarətdir. 
Beynəlxalq 
münasibətlərin mənfi tərəfləri isə ondan ibarətdir ki, dövlətlər 
özləri  bir-birilərinə  bağlanırlar  və  bu  bağlılıq  da  gücün 
(güclü tərəfin) ortaya çıxmasını və gücün gücsüzlər üzərində 

---

 
113 
 
təsirlərini  formalaşdırır.  Ümumiyyətlə,  istənilən  bir  sistemin 
faydalılığına  müsbət,  mənfi  və  bu  iki  vəziyyət  arasında 
keçiciliyi  və  dəyişkənliyi  yaradan  vəziyyətlər  prizmasından 
yanaşmaq  lazımdır.  Bu  keçiciliyin  özü  də  mütləqliklər 
cəmindən,  mütləq  vəziyyətlərin  bir-birini  əvəzləməsindən 
ortaya  çıxır.  Beynəlxalq  münasibətlər  sistemində  dövlətlərin 
sürətlə  (burada  hakimiyyətləri)  hərəkət  etmələri  onların 
zəifləməsinə  də  təsir  göstərə  bilər.  Dövlət,  əgər,  öz  resurs-
larından  tez-tez  istifadə  edərək  xarici  məkana  dağıdarsa,  bu 
anda  nüvə  zəifləyər,  yəni  dövlətin  öz  “çəkisi,  kütləsi”  azalar. 
Çəkiisi azaldıqca cazibə qüvvəsi də azalır).  
 Beynəlxalq  münasibətlərin  vəzifəsi  dövlətləri  bir  aktorlar 
kimi  beynəlxalq  birliyin  qurulmasında  iştirak  yollarını 
müəyyən  etməkdən  ibarətdir.  Beynəlxalq  münasibətlərin 
inkişaf  yollarının  tapılması  və  dövlətlər  arasında  güc  fərqinə 
baxmayaraq  vahid  qaydaların  yaradılması  və  onlara  əməl 
edilməsi beynəlxalq münasibətlərin əsas vəzifəsi kimi müəyyən 
olunmalıdır.  Beynəlxalq  münasibətlərin  vəzifəsinə  həm  də 
ayrı-ayrı  regionlarda  yaşayan  xalqların  mədəni  birliyinə  nail 
olmaq  üçün  fəaliyyətinin  həyata  keçirilməsini  təmin  etmək 
aiddir.  Beynəlxalq  münasibətlərin  vəzifəsinə  bir  tərəfdən 
dövlətlərin  bu  sahədə  iştirak  yollarının  axtarılıb  tapılmasını 
təmin  etmək,  digər  tərəfdən  isə  ümumi  olaraq  beynəlxalq 
münasibətlər  sferalarının  təhlükəsizliyini  təmin  etmək  aid 
olunmalıdır.  Beynəlxalq  münasibətlərin  vəzifəsi  həm  də  lokal 
məzmun  kəsb  etmir  və  ümumi  beynəlxalq ictimai birliyin fəal 
üzvünə  çevrilmək  əsas  şərtdir.  Dövlətlər  çalışırlar  ki, 
beynəlxalq  münasibətlərdə  iştirak  etməklə  öz  ətraflarında 
təhlükəsizlik  qurşaqları  yaratsınlar.  (Hərbi-siyasi  ittifaqların 
yaradılması  da  məhz  buna  sübutdur).  Bu  təhlükəsizlik 
qurşaqlarını  onlar  pilləli  və  bir-birini  əhatə  edən  qurşaqlar 
formasında  təşkl  etsinlər.  Beynəlxalq  münasibətlərdə  iştirak 
böyük  dövlətlərə  imkan  verir  ki,  beynəlxalq  hüquq 
normalarının 
özündən 
istifadə 
etməklə 
öz 
geosiyasi 

---

 
114 
 
şəbəkələrini  genişləndirsinlər.  Məsələn,  beynəlxalq  hüquqa 
görə,  dövlətlər  öz  aralarında  iqtisadi  və  hərbi  sahədə,  o 
cümlədən müxtəlif sahələrdə, digər tərəflərin maraqlarına zərər 
vurmadan əlaqələr yarada bilərlər. Bu anda böyük dövlətlər öz 
resurslarını  digər  böyük  və  kiçik  gücə  malik  olan  dövlətlərə 
göndərirlər,  eləcə  də  həmin  dövlətlərin  resurslarını  qəbul 
edirlər.  Böyük  dövlətlərin  transmilli  korporasiyaları  kiçik 
dövlətlərin  iqtisadiyyatında  iştirak  edirlər  və  onların  makro 
iqtisadi  mühitlərini  formalaşdırırlar.  Böyük  dövlətlər  kiçik 
dövlətlərdə  hərbi  bazalar  yerləşdirirlər  və  bununla  da 
geostrateji  üstünlük  qazanırlar.  Bu  qarşılıqlı  vəziyyətlərdən 
güclü  dövlətlərin  üstünlükləri  amili  ortaya  çıxır.  Beynəlxalq 
münasibətlərin  sistemləşməsi  beynəlxalq  aləmdə  güclərin 
təsnifatını ortaya çıxarır.  
Beynəlxalq  münasibətlərin  sistemləşdirilməsinin  özü  elə 
beynəlxalq  münasibətlərin  vəzifələrinə  aid  olur.  Xarici 
siyasətin  vəzifəsi  ilə  beynəlxalq  münasibətlərin  vəzifəsi 
uzlaşmış  formanı  meydana  gətirir.  Əslində  elə  xarici  siyasətin 
vəzifələri  özləri  ilə  beynəlxalq  münasibətlərin  vəzifələrini 
formalaşdırmış  olur.  Beynəlxalq  münasibətlər  öz  qarşısına 
fərqli gücə malik olan dövlətlərin vahid birliyini yaratmaq kimi 
qlobal  vəzifəni  də  qoyur.  Beynəlxalq  münasibətlərin  vəzifəsi: 
regional  və  qlobal  miqyasda  müdafiə  olunmaq,  bu  baxı-
mından  hərbi  təcavüzlərin  və  hərbi  işğalların  qarşısını 
almaq;  transmilli  cinayətkarlığın  qarşısını  kəsmək;  bu  kimi 
cinayətkarlığın  dövlətlərdən-dövlətlərə  keçməsinin  qarşısını 
almaq;  beynəlxalq  epidemik  xəstəliklərdən  birgə  qorunmaq; 
dünya  resurslarından  birgə  istifadə  etmək  üçün  hərəkətləri 
birləşdirmək;  hərəkətlər  üçün  normalar  yaratmaq;  beynəl-
xalq  birliyin  təmin  olunması  istiqamətində  dövlətlərarası 
münasibətləri  və  əlaqələri  təmin  etmək  və  vahid  trayektoriya 
yaratmaq üçün beynəlxalq yığıncaqlar təşkil etmək; ikitərəfli 
və  çoxtərəfli  sənədlər  hazırlamaq  və  onu  qəbul  etdirmək; 
iqtisadi  əlaqələri  təşkil  etmək,  bu  baxımdan  beynəlxalq 

---