Microsoft Word broca'nin beyn\335- carl sagan 05 02 2014. doc
Yüklə 307,73 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SATÜRN’ÜN G ZEML UYDUSU T TAN
- GEZEGENLERDE KL M
11
www.ozetkitap.com
rastlayamadılar. Ay’dan dört yüz kiloya yakın örnek toplandı ve dünya laboratuarlarında titizlikle incelendi. Hiçbir hayvancık, mikrop hemen hemen hiçbir organik kimyasal, hatta su bile bulunamadı. Ay’da hayat olmadığını düşünüyorduk ve göründüğü kadarıyla da yok. Güneş’e en yakın gezegen olan Merkür de Ay’ı andırıyor. Atmosferi son derece ince ve yaşamı desteklemesi çok uzak bir ihtimal. Bazı gezegenlerde ise ılımlı bir atmosfer var. Dünya bunun en bildik örneği. Burada hayat, atmosferimizin yapısını belirlemede önemli bir rol oynamış durumda. Oksijen,elbette yeşil bitkilerin fotosenteziyle üretiliyor ama nitrojenin bile bazı bakterilerce yapıldığı düşünülüyor. Mars’taki toplam basınç yaklaşık olarak Dünya’nın yüzde birinin yarısı kadar,ama ortadaki atmosfer büyük oranda karbondioksitten oluşuyor. Düşük miktarlarda oksijen, su buharı, nitrojen ve başka gazlar içeriyor. Mars atmosferinin biyolojik bir dönüşüm geçirmediği açık, ama Mars’ı orada hayat olmadığını varsayacak kadar iyi tanımıyoruz. Ilımlı atmosfere sahip yerlere üçüncü ve daha az bilinen bir örnek, Satürn’ün en büyük uydusu olan Titan. Titan’daki atmosfer yoğunluğu göründüğü kadarıyla Mars ve Dünya arasında. Ancak bu atmosfer çoğunlukla hidrojen ve metandan oluşuyor ve –muhtemelen karmaşık organik moleküllerden yapılma- yekpare katmanlı kırmızımsı bulutlarla kaplı. Çok yoğun atmosferi olan gezegenler özel bir problem teşkil ediyor. Bunların atmosferleri Dünya’daki gibi yukarılarda soğuk, aşağılarda ise daha sıcak, Ancak atmosferin çok yoğun olması durumunda tabandaki sıcaklıklar biyolojik ortam için aşırı derecede sıcak. Örnek olarak Venüs’te yüzey sıcaklıkları yaklaşık 480 derece, Jüpiter yakınındaki gezegenlerde ise binlerce derece. Yüksek sıcaklıklar yüzünden bunların yüzeyinde yaşam olması uzak bir ihtimal. Başka gezegenlerde hayat olup olmadığı konusundaki müthiş cehaletimiz bu yüzyıl içinde son bulabilir.
Titan sadece Satürn’ün değil, yaklaşık 5800 kilometrelik çapıyla güneş sisteminin de en büyük uydusu. Merkür’den daha büyük ve neredeyse Mars kadar. Ama sonuçta işte orada, Satürn’ün etrafındaki bir yörüngede. Titan, Güneş sistemi içinde Dünya ile en benzer atmosferik basınca sahip. Titan’da bol miktarda organik bileşik olduğuna dair güçlü kanıtlar olduğunu düşünüyoruz; bu bileşikler hem atmosferde basit gazlar hem de bulutlarda ve yüzeyde daha karmaşık organik maddeler halinde bulunuyorlar. Titan’ın yoğunluğu o kadar düşüktür ki, iç kısımları neredeyse tamamen buzul yapısında olmalıdır. Titanı metan, amonyak ve su buzullarından oluşan dev bir kuyrukluyıldıza benzetebiliriz. Bozunurken etrafı ısıtacak az miktarda radyoaktif elementler de olmalıdır. Titan, etrafında yapılacak uçuşlarla küresel parametrelerinin kabaca belirlenmesine ve bulutlarının arasında açıklıklar araştırılmasına; keşif gemileriyle kırmızı bulut ve yabancı atmosfer örnekleri elde edilmesine ve neye benzediğini hiç bilmediğimiz yüzeyini incelemek için araç indirmeye elverişli olduğunu birden bire fark ettiğimiz şaşırtıcı, hoş ve öğretici bir dünya. Ayrıca Dünya’da yaşamın ortaya çıkmasını sağlamış olabilecek organik kimya türlerini incelemek için de müthiş bir fırsat. Titan’ın yüzey jeolojisi bütün güneş sistemi içerisinde tek olabilir. Titan keşfedilmeyi bekliyor. GEZEGENLERDE KL M 10 LA 30 M LYON yıl önce yeryüzündeki sıcaklıkların yavaş yavaş düşerek birkaç derece azaldığı düşünülüyor. Ancak birçok bitki ve hayvan türü yaşam döngülerini iklime adapte etti ve devasa ormanlar azalarak daha tropikal enlemlere doğru çekildi. Ormanların çekilmesiyle, geniş dallara sahip ağaçlarda barınan sadece birkaç kilo ağırlığında ve her iki gözünü de kullanabilen kürklü yaratıkların yaşam alanları ortadan kalktı. Ormanlar yok olunca ortada sadece, çimenlik savanalarda yaşamını sürdürebilen tüylü yaratıklar kaldı.
12
www.ozetkitap.com
Birkaç on milyon yıl sonra ise geriye bu yaratıkların sonundan gelen iki grup kaldı: Birisi babunların bulunduğu, diğeri de insan adını verdiğimiz grup. Varoluşumuzu tamamen ortalaması birkaç dereceye denk gelen bir iklim değişikliğine borçlu olabiliriz. Böylesi eğişimler bazı türlerin oluşmasını sağlamış, bazılarının ise yok olmasına yol açmıştır. Geçmişteki iklimsel dalgalanma standartlarına göre biz şu anda bir buzul çağının ortasındayız. Dünya tarihinin büyük bir bölümünde, bugün Kuzey Kutbu ve Antartika’da olduğu gibi sürekli buzullar olmamıştı. Henüz sebebini açıklayamadığımız birtakım küçük iklimsel değişiklikler son birkaç yüzyıl içinde bizim buz çağından kısmen çıkmamıza sebep oldu ve jeolojik zamanın muazzam penceresinden görüldüğü gibi çağımıza özgü düşük küresel ısıların yaşandığı o dönemlere geri dönebileceğimizi gösteren bazı işaretler var. ki milyon yıl önce Chicago kentinin bir mil derinliğinde bir buz tabakası altında gömülü olması insanı sarsan bir gerçek. Uydularda doğrudan, Ay’ın karanlık yüzeyinden yansıyan Dünya ışığının ise dolaylı ölçümüne göre, Dünya’nın yansıtıcılığı veya beyazlık derecesi yaklaşık yüzde otuz beştir. Kalan yüzde altmış beşlik güneş ışığı enerjisi Dünya’nın kendisini ısıtmak için kullandığı ve kolayca hesaplayabileceğimiz ısı enerjisine dönüştürülür. Deniz suyunun donma noktasını altındaki bu ısı yaklaşık –18 derecedir ve bu da Dünya’da ölçülen ortalama sıcaklık değerinden 30 derece daha soğuktur. Ölçülenle olması gereken sıcaklık değerleri arasındaki bu uyuşmazlığın nedeni, bu hesaplamanın sera etkisini göz önüne almamasıdır. Yeryüzü sıcaklığı bölgelere bağlı olarak değişkendir. Kutuplar ekvator bölgesinden daha soğuktur, çünkü güneş ışığı genelde ekvatora doğrudan düşerken kutuplara eğimli ulaşır. Ekvator ile kutuplar arasındaki aşırı sıcaklık farkı eğilimini dengeleyen şey atmosferik sirkülasyondur. Sıcak hava ekvatorda yukarı çıkar ve yüksek irtifalarda kutuplara doğru hareketlenip orada tekrar yüzeye iner, sonra geldiği yolu izleyerek, ama bu kez düşük irtifada seyredip kutuptan ekvatora geri döner. Dünya’nın dönüşü, topografyası ve suyun değişim evrelerinin karmaşıklaştırdığı bu genel hareket hava durumunu oluşturur. Bugün Dünya üzerinde gözlemlenen yaklaşık 15 o C’lik ortalama sıcaklığı, gözlemlenen güneş ışığının yoğunluğu, küresel albedo, dönüş eksenindeki eğim ve sera etkileriyle kolayca açıklayabiliriz. Dünya’daki iklimsel değişiklikler için neredeyse yüze yakın farklı teori ortaya atılmıştır ve bugün bile konu üzerinde görüş birliğine varıldığını söylemek oldukça zordur. Bunun nedeni elbette iklim bilimcilerin cahil veya ihtilafçı yapıda olmaları değil, konunun aşırı derecede karmaşık olmasıdır. Küresel sıcaklık eğilimindeki bazı bulgulara göre, Sanayi Devriminin başlangıcından yaklaşık 1940’a uzanan zaman diliminde çok yavaş bir ısı artışı ve hemen ardından küresel sıcaklıkta ürkütücü derecede dik bir düşüş söz konusu. Bu tablo fosil yakıtların kullanılmasına bağlanıyor. Fosil yakıt yakmanın iki sonucu var: Sera gazı olan karbondioksitin açığa çıkarak atmosfere karışması ile tam anlamıyla yanmayan yakıttan atmosfere yayılan parçacıklar. Karbondioksit Dünya’yı ısıtır; parçacıklar ise yüksek albedolarıyla soğumaya neden olur. Belki 1940’a kadar sera etkisi kazanıyordu, ondan sonra ise yüksek albedo etkin olmaya başladı. Göründüğü kadarıyla bugün Mars’ta sıvı su olması imkansız. Basınçlar buna izin vermeyecek kadar alçak. Karbondioksit Dünya’da hem katı hem de gaz haliyle bilinir ama – yüksek basınçlı depolama tanklarında bulunması haricinde- asla sıvı halde bilinmez. Aynı ş ekilde Mars’ta su katı halde (buz yahut kar şeklinde) veya buhar halinde bulunabilir ama sıvı halde var olamaz. Bu yüzden bazı jeologlar bu kanallarda belli bir dönemde sıvı su olabileceği teorisini kabul etmeye pek gönüllü değiller. Öyle görülüyor ki karşılaştırmalı gezegensel klimatoloji, büyük bir entelektüel ilgi ve pratik uygulamalar içeren, henüz doğum aşamasındaki bir bilim dalıdır. Yüklə 307,73 Kb. Dostları ilə paylaş:
|