Microsoft Word c5s1 dergi cýktýya son doc
Yüklə 301,35 Kb. Pdf görüntüsü
|
Vecihi SÖNMEZ
236 akıl ve doğru haberin bilgi kaynağı olarak değerlendirildiği görülmek- tedir.
36
Böyle bir gayretin içine girilmesinde temel faktörlerden birisinin Kur’ân olduğunu burada vurgulamamız gerekir. Çünkü Kur’ân’ın kendisi, inanması için insana sunduğu inanç prensipleri için aklî gerekçeler sunmaktadır. Kur'ân, bu gerekçeleri kendi anlam düzeni içerisinde oluşturduğu fonksiyonel bir akıl üzerinde temellendirmektedir. Nitekim aktiviteden uzak, atıl, işlev görememe- ye işaret edebilecek isim ya da mastar kipinde akıl kavramını Kur'ân'ın hiç kullanmaması, 37 buna karşın kendi epistemik sistemi içerisinde müspet açıdan devamlı faal olan, çalışan, fonksiyon icra eden eylem kipinde fonksiyonel bir akıl kavramını kullanması, bunu açıkça göstermektedir. Bu bakımdan Kur'ân'ın, aklını kullanma, an- lama, düşünme, ibret alma ile ilgili olarak sürekli eylem kipini kul- lanması çok önemlidir. 38
Bu açıdan Kur'ân perspektifinden değerlendirildiğinde, inanç esaslarının aklî dayanaklarının bulunduğu ve bunlara inanmakla sorumlu tutulan insanın, en azından inanmasını sağlayacak rasyo- nel yeteneğinin olduğu anlaşılmaktadır. Dolayısıyla Kur'ân'ın inanıl-
Hicâzî es-Sekâ), Dâru’l-Kiâbi’l-’Ârabî, Beyût, 1987, 71 vd.; Taftazânî, Şerhu’l- Mekâsıd, I, 262 vd.; Kemaluddin Ahmed el-Beyâdî, İşârâtu’l-Merâm min ‘İbârâti’l- Îmâm, 1949, İst., 75 vd.; Nitekim Nazzâm’ın, bilgiyi tanımlarken, kalb-vicdan ve itikad, Bakıllânî’nin de bilgi-marifet-iman arasında ilişki kurduğu anlaşılmaktadır. Nesefî, Tebsıratu’l-Edille, I, 12, 13; krş Cuveynî, İrşâd, 33; Îcî, Mevâkıf, 10; Sâbûnî,
36 Mâturîdî, Kitâbu’t-Tevhîd, 4-11; Cuveynî, İrşâd, 25 vd.; Nesefî, Tebsıratu’l-Edille, I, 13; Sabûnî, el-Bidâye fî Usûli’d-Dîn, 16 vd.; Fahreddîn Râzî, Muhassal, :Kelâm'a Giriş, (Çev.: Hüseyin Atay), A.Ü.İ.F. Yay., Ankara, 1978, 16. 37 Kur'ân'da isim ya da mastar kipinde akıl sözcüğünün kullanılmadığı konusunda bkz. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, el-Mu'cemu'l-Mufehras Li Elfazi'l-Kur'âni'l-Kerîm, Çağrı Yay. İstanbul, 1986, 468-469. 38 Bkz. Bakara, 2/44, 73, 75, 242; Âl-i İmrân, 3/65, 118; En'âm, 6/32, 151; A'râf, 7/169, Yûnus, 10/16; Yûsuf, 12/2, 109; Enbiyâ, 21/10, 67; Müminûn, 23/80; Nûr, 24/61; Şu'arâ, 26/28; vd. Böyle bir aklın ontik anlamda bir varlığı olsa bile, henüz hiç işlenmemiş heyula halinde düşünmek mümkündür. Bu aklı, en zayıf bir ışığın bulunmadığı bir ortamda ve herhangi bir varlıkla karşı karşıya gelmemiş bir göz gibi düşünmek mümkündür. İşlevsellik bakımından böyle bir gözün olması ile olmaması arasında bir fark bulunmadığı gibi, düşünme ve anlamaya yönelik olarak varlık hakkında hiçbir faaliyette bulunmamış bir aklın varlığı ile yokluğu arasında da bir fark bulunmamaktadır. Aslında pratik hayatta normal insanlar için böyle bir şeyin olması pek muhtemel değildir. Dolayısıyla insanın varlık üzerinde hiç düşünme ve anlama faaliyetinde bulunmaması normal bir durum değildir. İşte Kur’ân’ın sürekli eylem kipinde akıl kavramına yer vermiş olması, insanın kendisi, tabiat ve bütün kâinata karşı hem ontik hem de epistemik açıdan tamamen bağımsız, objektif bir akla sahip olmadığını, aksine sahip olduğu bu aklın varlığa bakış açısına göre şekillendiğini, dolayısıyla henüz entelektüel faaliyete geçmemiş, işlevsiz nötr haldeki heyulânî bir aklın adeta yok hükmünde olduğunu düşündürmektedir. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi V (2005), Sayı: 1
237 masını istediği her konu makuldur, aklın temel prensipleriyle çelişme durumunda değildir, aksine küfür ve şirk irrasyoneldir. Nitekim Kur'ân, şirki büyük bir cehalet, beyinsizlik, akılsızlık ve zulüm olarak nitelemekte, iman mantığını kavrayamayanları, duyularını kullana- mayan hayvanlardan daha şaşkın yaratıklar diye yermektedir. 39 Bu- na karşın, inanç prensiplerini kabul edenleri aklını çalıştıran, ibret alan, ahlâklı, üstün meziyetli kişiler olarak değerlendirmektedir. Bu açıdan Kur'ânın iman esasları üzerinde önemle durduğu, açıklama- lar getirerek konuyu aklî açıdan temellendirdiği, dolayısıyla inanç esaslarını açıkça aklî tartışmaya açtığı bir gerçektir. 40
Bu tartışmada her biri kendi çapında bir alem olan insan, enfü- sî/özvarlığı ve âfâk/dışvarlık hakkında düşünmeye, gözlem yapma- ya, bu amaçla seyahat yapmaya, akıl yürütmeye, bilgi üretmeye, bu- nunla inancını aklî bilgi ile temellendirmeye ve güçlendirmeye sık-sık davet edilmektedir. 41 Kur'ân'ın bu yaklaşımı, bilgi ile iman arasında çok sıkı bir ilişkinin olduğunu, inancın bilgiyle anlaşılabilir bir teme- linin olduğunu ortaya koymaktadır. Bu bağlamda Kur'ân'ın önerdiği enfüsî ve âfâkî verinin 42 başta isbat-ı vâcib ve ahirete iman olmak üzere, inanç esaslarının haklı ve makûl sebeplerinin olduğu konu- sunda tefsir ve kelâm kitaplarında değerlendirilmiş olması, iman- bilgi ilişkisinin her zaman önemsendiğini göstermektedir. 43
39 Bkz. Bakara, 2/44; Nisâ, 4/135; Enfâl, 8/22, 121; Yûnus, 10/36, 43, 66; Tâhâ, 20/16; Enbiyâ, 21/66-67; Furkân, 25/43-44; Kasas, 28/50, 60; Sâd, 38/26; Zümer, 39/17-18; Câsiye, 45/23; vd. 40 Mehmet S. Aydın, Din Felsefesi, Selçuk Yay. 3. bs., Ankara, 1992, 235-236; bkz. Fâtıma İsmail Muhammed İsmail, el-Kur'ân ve'n-Nazaru'l-'Aklî, el-Me'hedu'l-'Âlemî li'l-Fikri'l-İslâmî, Virjinya, 1981, 198. 41 Yukarıda geçen aklını kullanma/ta'akkul kipinden başka Kur'ân, daha değişik kip ve ifadeler kullanarak ısrarla insan, evren, toplum ve olaylar üzerinde düşünmeye, akıl yürütmeye çeşitli şekillerde teşvik etmektedir: 1-İbret alma, ders çıkarma, itibara alma/ibret konusunda bkz. Âl-i İmrân, 3/13; Yusûf, 12/111; Nûr, 24/44; Haşr, 59/2; Nâzi'ât, 79/26. 2-Gözlem yapıp doğru sonuç çıkarma amacıyla bakma/nazar konusunda bkz. En'âm, 6/11.
3-Basiretle bakma, eşya ve olayların arka planını görme/tabassur konusunda bkz. A'râf, 7/179; Yûnus, 10/43; Zâriyât, 51/20-21. 4-Varlık ve olaylar hakkında derin düşünme ve tedbir alma/tedebbür için bkz. Nisâ, 4/82; Müminûn, 23/68; Muhammed, 47/24; Sâd, 38/29. 5-İnce düşünce ve anlayışa sahip olma/tefekkuh konusunda bkz. Tevbe, 9/81. 6-Derin düşünme/tefekkür konusunda bkz. Bakara, 2/266; Âl-i İmrân, 3/191; A'râf, 7/176; Yûnus, 10/24; Ra'd, 13/3; Rûm, 30/8; Sebe, 34/46. 7-Ders çıkarma, akılda tutma, hatırlama, sonuca bağlama/tezekkür konusunda bkz. Bakara, 2/269; En'âm, 6/26; Ra'd, 13/19; Nahl, 16/13; İsrâ, 17/41; Müminûn, 23/85; Zümer, 39/27. 42 Rûm, 30/21; Fussilet, 41/53; Şûrâ, 42/11; Zâriyât, 51/21. 43 Söz gelimi bkz. Ebi'l-Muzaffer el-İsferâyînî; et-Tebsîr fi'd-Dîn, (Tah.: Kemâl Yûsuf el- Hût), 'Alemu'l-Kütüb, 1. bs., Beyrût, 1983/1403, 153 vd; Ebu’l-Mu’în en- Nesefî,
Yüklə 301,35 Kb. Dostları ilə paylaş:
|