Microsoft Word c5s1 dergi cýktýya son doc
Yüklə 301,35 Kb. Pdf görüntüsü
|
Vecihi SÖNMEZ
238 Kur'ân'a dayanan bu yaklaşıma göre, iman gerçeklerini tek ba- şına ve her yönüyle kavrayacak güçte olmasa bile aklın, ciddi ve dik- katli bir çaba ile iman gerçeklerinin anlaşılır bir hâle gelmesini sağ- layabilecek bir gücü olduğu anlaşılmaktadır. 44 Bu bakımdan iman esaslarının insan tarafından kabul edilişini; birinci aşamada İslam’ın kendi iç epistemolojisine uygun olarak teşekkül eden akıl ve bu akıl sonucu değer kazanan bilgi ve bilişim sonucunda gaybe doğru ger- çekleşen bir yol buluş, bir hidayet 45 , ikinci aşamada bu esasları iç- selleştirilme, tahkike yükselme şeklinde değerlendirmek mümkün- dür. Dolayısıyla salt taklit bir kenara bırakılacak olursa, Kur'ân açı- sından İslâm inanç esaslarının kesinlikle rasyonel bir boyutunun olduğu ve bu rasyonalite içerisinde bu konuların tam anlamıyla kav- ranılır olmasa bile, anlaşılabilir olma özelliğinin bulunduğu ortaya çıkmaktadır. Burada Kur'ân'ın önerdiği inanç esaslarının rasyonelli- ğinden maksat felsefe tarihinde pek çok nüansları bulunun rasyona- lizmin öngördüğü bir rasyonalite değil; bu esasların fıtrata uygun düşen makûl sebeplere dayanması, insan aklının anlayabileceği ge- rekçelerinin olmasıdır. Bir dinin doğruluğu, zorunlu akıl ve mantık ilkelerinin yanında şehadet aleminin kesin verileriyle ters düşmeme- sine bağlıdır. Zira bunlara rağmen entelektüel faaliyette bulunmak, düşünce üretmek imkansızdır. Eğer akla ve kesin mantıkî verilerine güvenilmeyecekse, bu, vahiy bilgisine de güvenmemeyi gerektirecek- tir. Böyle bir durumda Gazzâlî'nin de belirttiği gibi, "Yalancı şahidin
46
Buna göre Kur’ân’ın aklî açıklamalara yer vermesi, inanç esasla- rına düşünsel açıdan yeni bir takım boyutlar getirmesi, iman esasla- rının aklî dayanaklarının olduğunu, bu bakımdan rasyonellik açısın- dan daha açık bir hâle getirdiğini, dolayısıyla inanç esaslarının rasyonaliteye ters düşmediğini, aksine salih amel yanında insanın bilgi ve bilişimle de imanını takviye etmesinin doğru olduğunu gös- termektedir. Zira her bilgi tasdiki ve her bilgisizlik de inkarı gerek- tirmemekle birlikte, genellikle bilgi tasdik etmeye, cehalet ise yalan- lamaya sürükleyen önemli bir faktördür. 47 Bu nedenle istidlâl yoluyla imanın temellendirilmesi vacip kabul edilirken, Mutezile ve Matüridîler peygamber gönderilmese de aklen Allah’a inanmanın zo-
vd.; Bekir Topaşoğlu, Allah'ın Varlığı, D.İ.B. Yay., 6. bs., Ankara, 1992; İbrahim Agâh Çubukçu, İslam Felsefesinde Allah'ın Varlığının Delilleri, A.Ü.İ.F. Yay., 3. bs., Ankara,
44 Mâturîdî, Kitâbu’t-Tevhîd, 4 vd.; Hasan Katipoğlu, "Malebranche'ın Felsefesinde Din- Akıl İlişkisi",O.M. Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 7, Samsun, 1993, 16. 45 Bakara, 2/3. 46 Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed el-Gazzâlî, "Kanûnu't-Te'vîl", el-Mecmû'âtu Resâili'l-İmâm el-Ğazzâlî, (Tah.: Ahmed Şemseddîn), Dâru'l-Kütübi'l-'İlmiyye, Beyrût, 1986/1406, VII, 127. 47 Maturidi, age, 381 Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi V (2005), Sayı: 1
239 runluluğunu savunmuşlardır. Buna göre yerin ve göğün, kendi nef- sinin ve başkalarının yaratılışını gözlemlediğinde, aklı olan herkes, bir akıl yürütme sürecinden geçtikten sonra, muhakkak surette Ya- ratıcı’nın mevcudiyetinden haberdar olmak zorundadır. 48
leri vardır. Bu nedenle birbirlerinden etkilenmekte, çoğu kere ayrılmaz bir birlikteliğe sahip olmaktadırlar. Bu bakımdan birer in- san eylemi olan iman ve bilgi, birbirini besleyen iki kaynak konu- mundadır. Zira çoğu kere insan inanmak için bilgiye, bilgiye ulaş- mak için de imana ihtiyaç duyar. Çünkü hakkında hiçbir bilgiye sa- hip olmadığımız bir şeye inanmamız söz konusu olmadığı gibi, henüz bir ön kabul aşamasına gelmemiş bir problemi araştırıp bilgilenme ihtiyacı içinde olmak da söz konusu değildir. Öte yandan iman ger- çeği olmaktan çıkmış ve bilgisel gerçekler haline gelmiş bilgilerimizi genel imana dayalı bilgi üstü prensiplere bağlamamızda yine inanç prensiplerinin önemli bir rol oynadığını görmekteyiz. Görülüyor ki akıl ile iman gerçeklerinin aynı kaynaktan beslen- diğini kabul etmek gerekir. Dolayısıyla, aklın gücünü aşkın alana yöneltmek, vahiy denilen zengin ve verimli alana ulaşmasını ve ora- dan beslenmesini sağlamak en doğru yaklaşım biçimi olacaktır. Çünkü iman ve akıl, birbiri için gerekli biri diğerine destek verebile- cek iki temel güçtür. Biri olmadan diğerinin güçlü olması imkânsız görünmektedir. Bu bağlamda Gazâlî'nin “Kim aklı yalanlarsa, dini yalanlamıştır; zira dinin doğruluğu akıl ile ancak bilinmektedir."... "Din ancak akıl ile sabit olmuşken akıl, din ile nasıl yalanlanabilir?" 49 şek- lindeki ifadelerinde akıl ve nakli bir bütün olarak değerlendirmesi çok yerinde bir tespittir. Bu anlamda akıl ve inanç esaslarının birbirlerine olan konumla- rını ve birbirini bütünleyici özelliklerini kavrayamamış bir bilimsellik anlayışının yanlışlığı gibi, bilime rağmen bir imanın da sakat oldu- ğunu vurgulamak gerekir. Bu iki zıt tutum akıl ve dinin çatışmasına, bunun sonucunda oluşan kaos ortamında insanın doğal dengesini kaybetmesine, giderek selim fıtratın bozulmasına, sonuçta aşkın a- lanla ilişkisini tamamen kaybetmesine ve zihinsel bölünmüşlüğe se- bep olacaktır. Böylesi bir kaos ortamında insanın her yönüyle bir bü- tün olarak kâinatı ve bu kâinattaki konumunu doğru olarak değer- lendirmesi, kendisini gerçekleştirmesi ve kemale ermesi beklenemez.
48 Taftazânî, Şerhu’l-Mekâsıd, I, 262; Curcânî, Şerhu’l-Mevâkıf, I, 251 vd.; Beyâdî, İşârât, 82-83; İzutsu, age, 145. Bu düşünce Kur’an’ın, “Biz size düşünebilenlerin düşünmesine yetecek kadar uzun bir ömür bahşetmedik mi?” Fatır, 35/37. ayetine dayandırılır. 49 Gazzâlî, "Kanûnu't-Te'vîl", VII, 126. Yüklə 301,35 Kb. Dostları ilə paylaş:
|