Microsoft Word c5s1 dergi cýktýya son doc
Yüklə 301,35 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- C- Aklın Bilgi Değeri
Vecihi SÖNMEZ
234 beri tasdik etmek, tebliğ ettiği konularda onu doğrulamak, itimat e- dip teslim olmak söz konusudur. Konunun amacını aştığından, artma, eksilme, imanın pratik de- ğeri, kalb fiilleriyle olan ilişkisi, etik boyutu gibi bilgi dışında kalan imanla ilgili problemlere girmek istemiyoruz. Ancak kelâmi açıdan tarihi köklerini araştırdığımızda, iman-bilgi ilişkisini en çok vurgula- yan kişinin Cehm b. Safvân olduğu görülmektedir. Ona göre iman, Allah’ın, peygamberleri ve onlardan gelenleri bilmek (marifet), küfür ise bunu bilmemekten (cehl) ibarettir. 25 Bu görüşe ilişkin kaydedile- cek en önemli nokta iman tanımında marifete/içsel bilgiye yapılan vurgudur. 26
tasdik ve dinin esasları ile amel etmek şeklinde tarif etmişlerdir. İ- mam Şafii de imanı bu şekilde tarif eder. İmam-ı Azam Ebû Hanife(ö. 150/865) ise, bilgi boyutunu tasdik ile tahsis ederek imânı, kalb ile tasdik, dil ile ikrar olarak tanımlamıştır. 27
varsa bunlar hususunda ayrıntılı bir bilgiyi ve bir emniyet hissi ile mutlak bir kanaatin yanında kalbi ve bedeni amelleri de içerir. 28 Bu-
25 Ebu’l-Hasan Ali b. İsmâil el-Eş’ârî, Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn, (Thk.: Hellmut Ritter), Wiesbaden, 1980, 132; Abdulkâhir b. Tâhir el-Bağdâdî, el- Farku beyne’l-Firak, (Thk.:Muhammed Muhyiddîn Abdulhamid), Beyrût, ts., 211; Ğassân el-Kûfî, Ebû Sevbân, Ebû Mu’âz et-Tûmenî ve Sâlih b. ‘Amr es-Sâlihî, imanın bilmekten ibaret olduğu konusunda Cehm ile benzer görüştedirler. Bkz. Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdulkerîm b. Ahmed eş-Şehristânî, el-Milel ve’n-Nihal, (Thk.Muhammed Seyyîd Kîlânî), Beyrût, ts.,141, 142, 144, 145. İzutsu, Cehm b. Safvân’ın imanla özdeşleştirdiği marifet kavramının Arapça’da mistik tür bilgi için kullanıldığını, buna karşın analitik tür bilginin ilim kavramı ile ifade edildiğini vurgular. Bununla birlikte mürcilerin iman tanımlarında genellikle marifet sözcüğünü kullanmayı tercih etmeleri ve bunu yaparken ona ilm anlamını vermelerini son derece kayda değer olarak değerlendirir. Ancak mürciler sistematik filozoflar olmadıkları için bu tür bir analizi fazla ileri götürmeyi tehlikeli görür. Fakat rahatlıkla onların bilgi anlayışının özcü türde, yani genellikle aklın faaliyeti ile elde olunabilecek bir tür bilgi olduğunun söylenebileceğini belirtir. Bkz. Toshihiko İzutsu, İslâm Düşüncesinde İman Kavramı, (Çev. Selahaddin Ayaz, Pınar Yay., İstanbul, 1984, 133-4. 26 İzutsu, age, 120. İzutsu, Cehm b. Safvân’ın iman-bilgi ilişkisinde imanı bilgi ile tamamen özdeşleştirdiği, dolayısıyla imanın marifet dışında hiçbir şey olmadığı şeklindeki değerlendirmesini “hiç kuşkusuz tam bir entelektüel rasyonel tavır” olarak değerlendirir. Bkz. İzutsu, age, 130 27 Bkz., el- Cürcani, et-Ta’rifat, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrut, ts.,s.40; Ebû Hanife, “el-‘Álim ve’l-Muteallim”, İmam Azam’ın Beş Eseri, (Arapça metinleri ile birlikte basılı), (Çev.: Mustafa Öz), Arapça metin, 18; “el-Fıkhu’l-Ekber”, Arapça Metin, 74; krş. Eş’ârî, Makâlâtu’l-İslâmiyyîn, 138; Şehristânî, el-Milel,141; İmam Mâturîdî de benzer görüştedir bkz. Ebû Mansûr Muhammed el- Mâturîdî, Kitâbu’t- Tevhîd, (Thk.: Fethullah Huleyf), İstanbul, 1979, 380. 28 İbn Teymiye, Kitâbu’l-İman, (Mecme’u’l-Fetâvâ içinde) Suudi Arabistan, ts., VII, 5- 52; İzutsu, age, 100 Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi V (2005), Sayı: 1
235 na göre bir kavram olarak iman, Peygamber tarafından getirildiği, zorunlu bir bilgi ile bilinen hususların icmâlen ve tafsîlen doğrulu- ğunu kabul ve tasdik etmektir. 29
Zeccac, (ö.311/923) ise Hz. Peygamberin getirdiği bütün husus- ları kalp ile tasdik edip inanarak şeriata boyun eğmektir. 30
muştur; Yaratılıştan olan iman, makbul iman, masum iman, mevkuf (şartlı)iman ve merdut iman. Yaratılıştan olan iman; meleklerin ima- nı, makbul iman, müminlerin imanı, masum iman, peygamberlerin imanı; mevkuf iman, bidatçıların imanı; merdut iman ise, münafıkla- rın imanıdır, demektedir. 31
Zemahşeri (ö.538/1143) de, imanın kalbin güven ve itminanıyla gerçekleşen tasdik olduğunu ifade etmiştir. Kalbin tasdikine uygun olarak, dilin ikrar etmesi iman, kalpde iman olmadığı halde dilin ik- rar etmesi ise, iman değil belki İslam olur. 32 Şeklinde tarif etmiştir. Genelde İslam alimleri İmanı dil ile ikrar, kalp ile tasdik şeklinde yorumlamış işin amel yönüne ise farklı yorumlar getirmişlerdir. C- Aklın Bilgi Değeri: İman kavramına ilişkin bu kısa açıklamadan sonra, bilgi kavra- mının açıklanması önem kazanır. Klasik kelâm kitaplarının çoğunda
ğine sahiptir. 33 Bu bağlamda iman ve bilgi, ilk dönemden itibaren birbirleriyle ilişkilendirilen iki önemli problem olagelmiştir. Nitekim bilgiye ilişkin yapılan ilk tanımlarda bilginin itikatla tanımlandığı 34 ,
beraber değerlendirildiği, imanın bilgisel bir gerekçesinin olduğu, ö- zellikle Allah’ın varlığına inanmanın istidlale dayanan bilgisel temeli- nin işlendiği 35 , iman esaslarını anlama ve anlaşılır kılmada beş duyu, 29 Taftazânî, Şerhu’l-Mekâsıdi V, 176; Curcânî, Şerhu’l-Mevâkıf, VIII, 323. 30 İbn Manzur, a.g.e., XIII, 22. 31 Cürcani, et-Ta’rifat, s.40. 32 ez-Zamehşeri, Ebu’l-Kasım, Carullah Mahmud b. Ömer, el- Keşşaf an Hekaik’l- Tenzilve Uyunu’l-EkavilFi Vucuhu’t-Te’vil, Daru’l-Fikr, y.b.d, ts., III, 569. 33 Fazlur Rahman, İslâm, (Çev.: Mehmet Dağ-Mehmet Aydın), Selçuk Yay., İst., 1993, 135. 34 Bu bağlamda Ebu'l-Kâsım el-Belhî el-Ka'bî (ö.319/931)'nin bilgiyi, " objeye/maluma olduğu gibi inanma", Ebu’l-Mu’în en-Nesefî, Tebsıratu’l-Edille, (Tah.: Hüseyin Atay), D.İ.B. Yay., Ankara, 1993, I, 9. Ebû Hâşim’in, “Kalben mutmain olarak objeye olduğu gibi inanma”, Nesefi, age, I, 9; Taftazânî, age, I, 193; İmamu'l-Harameyn el- Cuveynî, Kitâbu'l-İrşâd, (Tah.: Es'ad Temîm), Muessesetu'l-Kutubi's-Sakâfiyye, 2. bs., Beyrût, 1992, 34; George F. Hourani, Islamic Rationalism, Oxford, 1971, 17-2;
'Adudu'd-Dîn el-Îcî, el-Mevâkıf, 'Âlemu'l-Kütüb, Beyrût, ts., 10. 35 Geniş bilgi için bkz. Nesefî, Tebsıratu’l-Edille, I, 12, 13, 34 vd.; Mâturîdî, Kitâbu’t- Yüklə 301,35 Kb. Dostları ilə paylaş:
|