Microsoft Word Calal Abdullayev ?s?rl?ri doc
Yüklə 2,29 Mb.
|
29 vüqarı və şərəfidir.Onun yaradıcılığı Azərbaycan bədii fikirinin in- kişafında bütün bir dövr təşkil edir. Füzuli Azərbaycan ədəbi dilinin həqiqi yaradıcısı, bütün «Şərq şeirinin günəşidir» (Gibb). Füzulinin lirikası böyük bir qəlbin məhəbbətindən, həsrətindən, bəşəri ehtirasından yaranmışdır.Öz dövrünün oğlu olan Füzuli zə- manəsində baş verən ictimai silsilə hadisələrə biganə qala bilməzdi. Odur ki, şairin bütün yaradıcılığından qırmızı bir xətt kimi keçən ic- timai kədər motivi hər şeydən əvvəl şairin yaşadığı mühitlə əlaqə- dardır.Məlum olduğu kimi, Füzulinin dövrü siyasi sarsıntılar, qanlı müharibələr, feodal çəkişmələri, mənsəb və şöhrət düşkünü olan hökmdarların taxt -tac uğrunda bir-birini didişdirməsi dövrüdür. Cəhənnəm ağızlı müharibələrin labüd nəticəsi aclıq, yoxsulluq, vəba xəstəlikləri, hakimlərin zülmü həssas şairi hər zaman düşün- dürmüşdür.Füzuli ömrü boyu maddi sıxıntılar içərisində yaşadığına baxmayaraq dövrünün hakimlərinə, saraylara baş əyməmişdir.Onun şeirlərindəki dərin hüzn bizə ona görə yaxındır ki, bu kədər tək bir şairin deyil, bütün bir xalqın, bir millətin dərdidir.Füzulinin şah əsəri olan «Leyli və Məcnun» əsərinin qəhrəmanlarının ah-naləsi bütün feodal şərqinin ah-naləsi, ictimai bəlası idi. Lakin demək lazımdır ki, şairdəki qüssə və kədər oxucunu fəaliy- yətdən qoymur, onu düşündürür, öz haqqı uğrunda mübarizəyə dəvət edir.Füzuli şeirinin yazıldığı vaxtdan 400 ildən artıq bir dövrün keç- məsinə baxmayraq bu gün belə bizə bədii zövq verməsinin başlıca səbəblərindən biri də ondakı fikir dərinliyi, bədii mükəmməllik və poetik fəlsəfi ümumiləşdirmədir. Dövrünün bütün elmlərini dərindən bilməsi böyük şairə ifadə etmək istədiyi fikrin daha məntiqi, daha mənalı çıxmasına kömək edirdi.Ərəb, fars və Azərbaycan dillərini yaxşı bilən Füzuli bu dillərin köməyilə zəmanəsində mövcud olan bütün elm sahələrinə bələd idi. Ona görə də müasir füzulişünaslar onu çox haqlı olaraq şair-filosof, mütəfəkkir sənətkar adlandırırlar. Füzuli öz doğma dilində olduğu kimi ərəb və fars dillərində də kamil bədii əsərlər yaratmışdır.Lakin, ona ümumdünya şöhrəti qa- zandıran heç şübhəsiz, Azərbaycan dilində yaratdığı əsərlərdir. Ədəbiyyatın bütün dövrlərində ən geniş yayılmış məhəbbət möv- zusunun Füzuli poeziyasında misilsiz yüksəkliyə qalxmasında emo- sional şeir qədər incə, lirik nəğmə kimi məlahətli olan zəngin Azər- baycan dilinin rolu olduqca böyükdür. Füzulinin əsərləri, xüsusən «Leyli və Məcnun» poeması bədii
30 dilimizin ən gözəl abidəsidir: Hər surətə əks kimi baxma, Hər tərəfə su kimi axma.
Yaxud: Mən gövhərəm, özgələr xiridar, Məndə deyil, ixtiyari-bazar. Dövran ki, məni məzada saldı Biməm kim idi satan, kim aldı. Olsa idi mənim bir ixtiyarım, Olmaz idi səndən özgə yarım,
- kimi misraların dörd əsr bundan qabaq yazılmağına indi çətin inanmaq olur. Füzulinin boyüklüyünü məhz bunda axtarmaq lazımdır. Hər bir millətin şöhrəti ilk növbədə onun dilidir. Füzuli dilimizin şöhrətini bütün dünya qarşısında sübut etmişdir.Bu nöqteyi-nəzərdən «Leyli və Məcnun» kimi epik bir poemanın yaranması Azərbaycan ədəbi dilinin ən böyük təntənəsi sayılmalıdır.Füzuli bu əsəri yara- darkən boyük çətinliklərlə qarşılaşmışdır.Bu çətinliklər bir tərəfdən geniş əbədi şöhrətə malik olan görkəmli yazıçılarla bəhsə girişməklə izah olunursa, digər tərəfdən isə Azərbaycan dilində epik səpgidə yazılmış az- çox bədii nümunə sayıla biləcək əsərlərin olmamasından irəli gəlirdi.Bütün bu çətinliklərə baxmayaraq dahi yazıçı öz qocaman rəqiblərini arxada buraxmış və elə bir sənət nümunəsi yaratmışdır ki, bu gün də öz təzəliyi və təravətilə ən yaxşı sənətkarın ilham mənbəyi olaraq qalmaqdadır.Füzuli «Leyli və Məcnun» poemasını o qədər həssaslıqla, sənətkarlıqla işləmişdir ki, əsərin təkcə bədii xüsusiyyət- lərinə dair onlarca elmi-tədqiqat əsəri yazmaq olar. Təsadüfi deyildir ki, sevimli bəstəkarımız Üzeyir Hacıbəyov Azərbaycan milli musiqisinin nadir incilərindən olan məşhur «Leyli
və Məcnun» operasını Füzuli mətni əsasında yaratmışdır. «Leyli və Məcnun» «Füzuli şeirinin bəstəkar qardaşı» (S.Vurğun) –Üzeyirin məlahətli musiqisində gözəl məhəbbət himni kimi səslənir. «Leyli və Məcnun» operasının 50 ildən artıq Azərbaycan səhnəsinin bəzəyi olaraq qalmasının başlıca səbəblərindən biri Üzeyir Hacıbəyovun musiqisidirsə, digəri Füzuli şeiridir. Füzuli ən böyük hümanist şairdir.O, daim insanın xoşbəxt olma- 31 sını, həyatın insan üçün cəhənnəmə deyil, cənnətə cevrilməsini arzu- lamışdır. Şair sırf aşiqanə qəzəllərindən tutmuş iri həcmli əsərlərinə qədər həmişə öz xalqının dərdlərindən danışmışdır. O, yaşadığı döv- rün feodal-ruhani quruluşunun mənfiliklərinə qarşı çıxaraq onun ictimai mahiyyətinin kəskin şəkildə ifşasını vermişdir. Bu nöqteyi-nəzərdən «Şikayətnamə» əsəri daha cox diqqəti cəlb edir. Bu əsər Azərbaycan klassik ədəbiyyatında nəsrlə ilk dəfə həm ic- timai satiranın gözəl nümunəsi olmaq etibarilə, həm də Xaqanidən sonra bədii nəsrimizin inkişafı cəhətindən xeyli maraqlıdır. Füzuli yaradıcılığında «Şikayətnamə»dən başqa «Hədiqətüs-süəda», «Qazi Əlaəddinə məktub» və «Azərbaycan divanı»na yazdığı müqəddəmə kimi nəsr nümunələri vardır. «Şikayətnamə»nin əsl adı «Məktub və nişançı Paşa»dır.Türkiyənin mövcud ictimai quruluşuna qarşı kəskin ittihamnamə kimi səslənən bu əsərin yaranması təsadüfi, təkcə şairin fərdi şeirlərinin ifadəsi sayıla bilməz. Bu əsər o zamankı real mühitin, şəraitin təsiri nəticəsidir. Əlbəttə, təqaüd məsələsi burada sadəcə bəhanə rolunu oynayır. Şair bu məsələdən ədəbi üsul kimi istifadə edərək sultan hakimiyyətinin eybəcərliklərini, idarələrdəki süründürməçiliyi, dövlət məmurlarının simasızlığını, cəhalət, qılınc gücünə davam edən hərbi feodal aparatını şiddətli satira atəşinə tutur. Əsərin bədii üslubu cox maraqlıdır.Kədər, gülüş, lirika, təsvir, tərənnüm, dinamika, lakonik dialoq, kəskin sarkazm, canlı bədii lövhə və sair bir-birini tamamlayır, biri digəri ücün şərt olur.Əsərin möhkəm süjeti mehvərində hərəkət edən haşiyələr əsl hadisələrlə bağlı olaraq fikrin kədərliliyini daha da artırır. Füzuli islam dininin ən cox hökm sürdüyü bir dövrdə yaşayırdı, din xadimləri – şeyxlər, ruhani atalar, vaiz və başqaları dini ayinləri xalqın beyninə zorla yeridərək onun azadlıq meyllərini zəncirləyirdi. Dini təbliğat bəzən o dərəcə ifrata varırdı ki, tamamilə «tərki-dünyalıq» astetik bir şəkil alırdı. Böyük Füzuli saf məhəbbəti, təmiz arzuları dindən qat-qat üstün tuturdu. Füzuli xalqı məscidə, namaza cağıran, cənnət, cəhənnəm kimi boş və mənasız xülyalarla adamların zehnini korlayan ruhaniləri qırmaclayaraq yazırdı:
Məscidlərə girdiyim deyil rəğbətdən, Sərməstliyimdən eylərəm rahi-qələt. Yüklə 2,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|