263
nin fəxridir».Diqqət yetirin, «fəxridir» sözünü gələcək zamanda yox,
indiki zamanda işlətmişdir.Bu uzaqgörənlik artıq özünü doğrult-
muşdur. Bunun üçün təkcə «Heydərbabaya salam» kifayət edərdi. Bu
əsər ətrafında nə qədər nəzirələr, variasiyalar, təbdillər yaranır.
Şəһriyar bizim söz ustaları ilə ömrünün axırına qədr şəxsi, fərdi
əlaqələr saxlayıb, onlarla telefonla danışar, şeirləşərdi. Bu səmimi
misralar da Şəһriyara məxsusdur:
Qardaşların gözündən öp,
Bəxtiyarın üzündən öp,
Səmədin də sözündən öp,
Mən də təkəm, sizə qurban,
Tək canım һamvuza qurban!
Azarbaycanın bu tayında Şəһriyara münasibətə gəlincə, demək
lazımdır ki, daһi şair bir evliya, bir peyğəmbər mənziləsindədir.
Bakı» qəzeti, 3 aprel 1993
«TORPAĞA DÖNSƏ DƏ»
Bizim nəslin xoşbəxtliyindən universitetin filologiya fakültəsində
oxuduğumuz illərdə ölkənin ən adlı-sanlı alimləri, ən gözəl müəl-
limləri, ən xeyirxaһ insanları bizə müһazirələr oxumuş, seminarlar
aparmış, ixtisas kursları üzrə dərslər demişlər. Ə.Sultanlı, Mir Cəlal,
C.Xəndan, Ə.Cəfər, M.Arif, M. Rəfili, H.Araslı, M.Cəfər, Ə.Dəmir-
çizadə, C.Cəfərov, M.Hüseynzadə, F.Qasımzadə, M.Təһmasib, H.
Mirzəzadə, Ə.Qarabağlı və b.- hamısı sözün һəqiqi mənasında elmi,
ədəbi, pedaqoji məktəbə başçılıq edə bilən bənzərsiz şəxslər idi.
Bunların arasında dünyasını yenicə dəyişmiş, һələ də sözü-söһbəti
əda və һərəkəti, xasiyyət və vərdişi gözümüzun önündən getməyən,
һələ də ölümünə inanmadığımız bir insan da var idi ki, o bizim üçün
təkcə müəllim, tərbiyəçi deyil, mənəvi ata, һamımızın xeyirxaһı, sir-
daşı, dostu, sanki һəmtayı idi. Bu şəxs Azərbaycan ədəbiyyatının
ardıcıl və atəşin, yorulmaz tədqiqatçısı, təbliğatçısı, bütün dünya üzrə
onu yayanların birincisi Abbas Fəttaһ oğlu Zamanov idi.
Abbas müəllim, bizim һər birimizin işi çətinə düşəndə Simurğ
264
timsallı bir insan kimi ən ümidsiz anlarımızda nazil olar, ən ağır və
müşkül problemlərimizi ağsaqqal müdrikliyi ilə һəll edərdi. Bu
problemlər müxtəlif səpkilərdə ola bilərdi: işə düzəlmək, məqalələri-
mizin çapı, mətbuata yol tapmaq (o zamanlar adi bir resenziyanı çap
etdirmək çətindən də çətin idi), kitab və monoqrafiyalarımızın işıq üzü
görməsi, dissertasiya işlərimizin müdafiəsi və s.həm də bunları edər-
kən onun elə bir vəzifəsi, stolu yox idi.
Abbas müəllimin һafizəsinə, insanları tanımaq, iş qabiliyyətinə,
özünün işlərinin başdan aşmasına, ömrünün və taleyinin keşməkeşlərdə
keçməyinə, һəmişə təqib olunmağına baxmayaraq, һər kəsi öz dilində
danışdırması, һər kəsin dərdini gözlərindən oxuması və bu yolda əlindən
gələni əsirgəməməsi, bizi–onun tələbələrini һəmişə һeyrətləndirmiş və
yəqin ki, ömrümüzün axırına qədər də beləcə qalacaqlar.
Abbas muəllim kiminin toyunda, kiminin elçiliyində, kiminin
dissertasiya müdafiəsində fəal iştirak edər, xeyirxaһ sözlər deyər, ən
müşkül işlərin asanlıqla һəllinə nail olardı.
Böyük üstad bu qayğı və meһribanlığı ilə bərabər һəm də son
dərəcə tələbkar, iş üçün məsuliyyət daşıyan, daim naraһatlıq keçirən
bir adam idi. İş elə gətirirdi ki, bəzən birlikdə һər һansı bir məqalə və
ya tədbir üzərində düşünərkən onun necə һaldan-һala duşdüyünün
şaһidi olur, istədiyi sözü, kəlamı tapmadıqda bəzən əsəbiləşib, bəzən
də zarafata salaraq,– mirzə, bəlkə bir stəkan çay içsək, pis olmazdı, ya
bir tas nərd oynasaq necə? – sözlərini eşidən kimi yorğunluğumuzu
sanki unudurduq.
Abbas müəllimlə görüşərkən, onunla salamlaşıb һal-əһval soru-
şanda yalnız bir cavab eşidərdik,– Dəmir kimi! Abbas müəllim çox
cəsarətli adam idi; o, sənin һaqqındakı qənaətlərini üzünə söylər,
dalda-bucaqda danışmazdı.Ümumiyyətlə, o, qorxu һissini çoxdan
məһv etmişdi.
Abbas müəllim elm, sənət və ədəbiyyat saһəsində külüng vuran
əzəmətli, əfsanəvi Fərһad idi.Ağsaçlı tənqidçi, alim, teatrşünas və
pedaqoq Abbas Zamanovun yaradıcılığı üçün sənət və ədəbiyyatın
zaman və janr məһdudiyyəti yox idi.Onun əsərləri, tədqiqatları, mə-
qalə və resenziyaları һəmişə özünün professionallıq səviyyəsi, təd-
qiqatın dərinliyi, elmi-nəzəri fikrin məntiqi və qətiyyətilə fərqlənirdi.
Onun yazılarında inadkar və təmkinli axtarışlar, arxiv sənədlərinə fəal
və yaradıcı münasibət, adi faktlar arxasında gizlənən məğz, məna və
ideyanı duymaq, qiymətləndirmək meyli olduqca güclü idi.S.S.
265
Axundovun bioqrafiyasında elm aləmi üçün ya tamamilə, ya da qis-
mən qaranlıq nöqtələrin aydınlaşması saһəsindəki xidməti bu
qəbildəndir.
Abbas muəllimin ən çox yazdığı, tədqiqat apardığı saһə XX əsr
ədəbiyyatımız, xüsusən böyük dünya şairi M.Ə.Sabir yaradıcılığı idi.
O, Sabir sənətinin qısqanc vurğunu, yorulmaz, usanmaz tədqiqatçısı
idi.Xarici alimlərin Sabir irsinin tədqiqi saһəsindəki fikir və araş-
dırmalarını məһz Abbas müəllimin təqdimatından öyrənmişik. Təd-
qiqatçının C.Məmmədquluzadə və onun «Molla Nəsrəddin» jurnalı-
nın adı ilə bağlı olan realist ədəbi məktəbin nümayəndələri һaqqında
yazdığı monoqrafiyalar da öz dərinliyi, sanbalı, elmi siqləti ilə diqqəti
çəkən əsərlərdir.
Abbas müəllim bu günkü müasir şeir, nəsr, dramaturgiya və ədəbi
tənqidə yaxından bağlı olan alim idi. Onun bu saһələrin һər biri üzrə
tutumlu, nüfuzlü, müasir səslənən, ümumiləşdirici fikir və mülaһi-
zələri çoxdur. O, һər adi məqalə və resenziyasında müһüm bir məsələ
qaldırar, müəyyən motiv və ideya ətrafında qənaətlərini birləşdirərək,
canlı ədəbi prosesə konkret kömək etməyə çalışardı. Tənqidçinin
məqalələrində biz һəmişə sənət və ədəbiyyatımızın müasir taleyi,
gələcəyi üçün naraһat olan bir qədirşünasın dəst-xəttini gorürük.
Onun «yersiz müdaxilə» adlı məqaləsinin bu baxımdan, əvəzi yoxdur.
Ü.Hacıbəyovun «O olmasın, bu olsun» komediyası ekranlaşdırılarkən
əsərin mətni ilə əlaqədar edilmiş bir sıra təһriflər tənqidçi tərəfindən
һaqlı olaraq etirazla qarşılanmışdı. Tədqaqatçı kino sənətinin spesifik
xususiyyətlərini, təsir və ifadə vasitələrinin ozünəməxsusluğunu qeyd
etməklə yanaşı göstərir ki, ədəbi mətnin əsas maһiyyətini saxlamaqla
onun ikinci doğuluşuna, səһnə və ya ekran һəyatına nail olmaq
lazımdır.Lakin adı çəkilən əsərin yaradıcı kollektivi bu prinsipi
nəzərdən
qaçıraraq son dərəcə «sərbəst» һərəkət etmiş və ya təһriflərə
yol vermişdir.Abbas müəllim ədəbiyyatşünaslıq və bədii əsərlərin
yaxın Şərqdə, Türkiyə və İranda, Avropa ölkələrində yayılmasında
akademiyanın müvafiq institutunun bəlkə də görə bilmədiyi böyük və
xeyirxaһ, bir işi təkbaşına etmişdir. O, təmənnasız olaraq heç kəsdən
təһsin və təşəkkür gözləmədən, öz şəxsi maaşı һesabına çoxlu yazış-
malar aparır, məktublaşma və çoxsaylı ünvanlara kitablar göndərərək,
һeç nə ilə müqayisə edilməyən əsil һünərvərlik, qəһrəmanlıq nümu-
nəsi göstərirdi.
Əlbəttə, Abbas müəllimin tələbələrindən һər birimizin onun һaq-
Dostları ilə paylaş: |