Microsoft Word cap 6 02 2012. doc
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Aydın Dadaşov
- Rejissorluğun üslub problemləri
Aydın Dadaşov 126 kitab oxumaqla intiligentliyi üzə çıxan, panklara məxsus uzunsaç oğlanın başını qırxması ilə başlanan hadisəlilik, günahsız özününkünün döyülməsi ilə qızışaraq xüsusi avtomaşınlarında gəzənlərin cəzalandırılması ilə sonuclanır. “Hakimiyyət güclülərindir” prinsipi ilə yaşayan “Cana- varlar”ın onların qaydalarını qəbul edən, Nikita Şimanovun “Şaraqa” adlı daha qüvvətlilər dəstəsi tərəfindən cəzalan- dırılmaları, Arlekinonun sevgilisinin Lukino Viskontinin “Rokko və onun qardaşları” filmində olduğu kimi gözü qarşısında zorlanması, Cənnət Səlimovanın peşəkar üslubun- da fransız dramaturqu, ssenariçisi, aktyoru və ən əsası nəzəriyyəçisi Antonen Artonun həqiqi mənəvi dəyərləri, hiss olunmadan başlanaraq sürəkli davam etsə də, tarixin sınağından keçməyən təsadüfi formaların dağıldığı dövrlərdə də axtaran “amansızlıq teatrı” metodunun tətbiqini doğruldur. Belə ki, Antonen Artonun ölü teatr mexanizminin canlı məişət müstəvisində deyil, özünə və ətrafdakılara gü- zəştə getmədən, amansızlığın informasiya fasiləsizliyini çölünə deyil, içinə yıxılan kəslərin daimi nəfəsi, daxili mü- vazinəti hesabına yaranan “amansızlıq teatrı” metodu atletik rituallar hesabına yerinə yetirilir. Antonen Artonun: “Tamaşa əvvəldən sona qədər elə şifrələnməlidir ki, bir dənə də olsun nahaq, itirilmiş hərəkətə yol verilməməsi hesabına bütün fəaliyyət bir ritmə tabe olunsun” 122 tövsiyyəsi demək olar ki, yerinə yetirilir. Bununla belə, publisistik dəyəri yüksək olsa da, mövzu-problem əlaqələri, strukturun tərkib hissələri, üslub və janr prinsipləri yüksək olmayan pyes əsasında qurulan tamaşa əsl sənət səviyyəsinə qalxa bilmir. 122 Антуан Арто. Театр и его двойник. М., 2009. с. 18. Rejissorluğun üslub problemləri 127 *** Yusif Səmədoğlunun “Qətl günü” romanının 1989-cu ildə Cənnət Səlimova tərəfindən “mövzu ətrafında fantazi- ya” kimi işlənməsi səhnələşdirmənin müəllifi və quruluşçu rejissor kimi ona tam sərbəstlik verdi. Quruluşçu rəssam V.Koltsun səhnə məkanını keçmişlə bu gün arasında bölüş- dürməsi mövzu-xatirə ilə reallıq arasında dolaşıqlıq yaranmasının qarşısına sədd çəkirdi. Romanda olduğu kimi tamaşada da, ötən əsrin otuzuncu illərində sənətkarla istibda- dın qarşılaşdırıldığı strukturda mövzunun açılışı Xəstənin (H.A.Yegizarov) uzun dövrdən sonrakı xatirələri, Sədi Əfəndinin qızı Səlimənin ona verdiyi dəftərdəki hadisələrin canlanması ilə haqq-ədalətin qələbəsi reallaşdı. Romanın və tamaşanın mərkəzində dayanmaqla Hüseyn Cavidin prototipinə çevrilən Sədi Əfəndi rolundakı Məlik Dadaşov rejissor yozumunun dəqiqliyi sayəsində personajının dərin psixoloji dünyasını aça bildi. 23 aprel 1989-cu ildə çıxan “Vışka” qəzetindəki “Qətl günü və ya qiyamət günü” məqaləsində: “Tamaşada insaniliyin səslənməsini Sədi Əfəndi kimi ciddi və məsuliyyətli rol yaradan Məlik Dadaşov öz üzərinə götü- rür. Təkcə səhnə materialının dolğunluğu deyil, əsasən obrazın mənəvi məzmunu baxımından son dərəcə ziyalı, mehriban, həssas insan olmaqla cəsarətindən, qətiyyətin- dən çəkinməyən Sədi Əfəndi Məlik Dadaşovun təqdima- tında ən yüksək kürsüyə qalxır” 123 yazan teatrşünas Veta Nadirova aktyorun ifasını yüksək dəyərləndirir. Salahov və Kərimli rollarında çıxış edən V.P.Kovtun qoyulan problemin açılışına yönələn hadisələrdə müstəsna rol oynayır. Tamaşada Xəstənin yuxusuna gələn mifik 123 В.Г.Надирова. День казни или судный день. г. Вышка. 23-04-89. Aydın Dadaşov 128 Ölüm (N.Baliyev), adam kimi danışa bilən siçovul Kirlikir (B.D.Lukinski) kimi alleqorik personaj strukturun real- lığını fantasmoqorik istiqamətə yönəltsə də, irreal mühit yarana bilsə də, finalda Sədi Əfəndinin qızı Səlimənin (İ.A.Perlova) Sibirdən telefonla zəng edərək atasının romanının əlyazmasının tapıldığını bildirməsi xeyrin şər üzərində qələbəsini reallıqla səciyyələndirir. Tamaşada Boris Lukinskinin plastik həllini verməklə reallaşdırdığı, qara plaşları, şlyapaları, bərəlmiş gözləri ilə repressiya mexanizmini reallaşdırmaqla xof yaradan, insan talelərinin sındırıldığı iclaslarda susmaqla şərə rəvac verən manikenlərə çevrilməklə biganəliyi təcəssüm etdirən, islah-əmək düşərgələrində ömürləri çürüdülən kütləni simvollaşdıran dəstənin plastikası zaman-məkan həllində müstəsna rol oynamaqla qara plaşlı, şlyapalı rejissor yozumuna birbaşa xidmət etdi. Paralel olaraq “Qətl günü” romanı əsasında “Gənc- lər” teatrında Hüseynağa Atakişiyevin quruluş verdiyi ta- maşa və “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında Gülbəniz Əzimzadənin müəllifin ssenarisi əsasında çəkdiyi film də ölkədə sosializmin artıq yaxınlaşan süqutuna teatr və kino- nun da reaksiyası idi. *** Bakını mitinq dalğasının bürüdüyü 1989-cu ildə Cə- nnət Səlimovanın Azərbaycan Dövlət Dram Teatrının səhnəsində fransız ssenariçisi, rejissoru, aktyoru Rober Tomanın 1958-ci ildən üzü bəri çoxsaylı teatr, radio, televiziya tamaşaları, kinofilm nümunələri mövcud olan “Tənha kişi üçün tələ” detektiv komediyası əsasında verdiyi quruluş əslində kassa marağına xidmət etdi. Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|