Microsoft Word Cavid Veliyev kitap sonn doc

İREVAN ŞEHRİ 
 
241 
türbesi  dışında  başka  mezar  taşı  anıtına  rastlamadıklarını
yazıyor.
291
Meşedihanım  Nimet,  Emir  Seed  türbesini  bu  bölgenin
tarihi hakkında bilgi veren tek tarihi anıt ve sanat eseri olarak
tanımlıyor.

Yerel  halkın  verdikleri  bilgiye  göre,    türbenin  kubbesi
inşa edilirken onun en üst kısmında altın konulduğu söylenti‐
si yayılmıştır. Hatta şöyle bir deyimde kullanılıyordu: "Deler‐
sen kafatasını, bulursun altın yuvasını". Yüzyıllar boyunca bu
söylenti  nesillerden  nesillere  iletilmişti.  XX.  yüzyılın  ortala‐
rında altını bulmak için Ermeniler vinç getirerek onun kubbe‐
sini delmişlerdir. Oradan altın bulduklarını kimse görmemiş.
Ancak  türbenin  kubbesinin  delik  olduğunu  birçok  kişi  gör‐
müştür.  Ermenistan  hükümeti  kendi  sınırları  içinde  olan
Azerbaycan  tarihi  eserlerini  ve  yapılarını  Fars,  Moğol,  Türk‐
men  (Türkmenistan)  eserleri  ve  yapıları  olarak  dünyaya  ta‐
nıtma  çabası  içindedirler.  Amaç  bu  toprakların  Azerbaycan
Türklerine ait olmadığını kanıtlamaktır.
Ermenistan`da değiştirilen Türk isimleri

Bölgenin Rusya Çarlığı yönetiminde olduğu 1827‐1918
yılları  arasında  şimdiki  Ermenistan  topraklarında  sadece  üç
Azerbaycan  yerleşim  biriminin  ismi  değiştirilmişti.  Rusya
işgalinden  sonra  İrevan  şehrinin  ismi  Erivan  olarak  değişti‐
rilmiştir. Rus Çarı I. Nikolay’ın 1837 yılında Gümrü’ye gelme‐
sinden sonra şehrin adı değiştirilerek çarın karısı Aleksandra
Feodorovna’nın şerefine Aleksandropol olmuştur. 1828‐1829
yılları  Rus‐Türk  savaşından  sonra  Ermeniler  toplu  şekilde
                                                            
291
 Мешадиханум  Неймат,Корпус  эпиграфических  памятников
Азербайджана.  Том  ІІІ.  Арабо‐персо‐тюркоязычные  надписи
Нахчыванской  Автономной  Республики  (XII  ‐  начала  XX  века)  (с
иллюстр.). Баку, XXI ‐ Yeni Nəşrlər Evi, 2001, с. 39.
NAZİM MUSTAFA 
 
242
Türkiye'nin Bayezid Paşalığı üzerinden getirilerek Göyce Gö‐
lü'nün  çevresinde  yerleştirilmiştir.  1850  yılında  Erivan
Guberniyası  oluşturulan  zaman  Kever  yerleşim  bölgesinin
ismi  Novo‐Bayazet  olarak  değiştirilmiş  ve  aynı  adlı  kazanın
merkezine  dönüşmüştür.  Bu  üç  yerleşim  biriminin  isimleri
hariç,  Çarlık  Rusyası  döneminde  hazırlanan  haritalarda  ve
istatistiksel  verilerde  yerleşim  birimlerinin  Türk  adları  ve
diğer yer adları olduğu gibi korunmuştur.
Ermenistan'da  Türk  toponimlerinin  toplu  şekilde  Er‐
menileştirmesine  Taşnak  hükümeti  zamanında  başlanmıştır.
1919 yılının Aralık ayında Ermenistan hükümetinin kararı ile
İçişleri Bakanlığı bünyesinde köylerin, kentlerin, nehirlerin ve
dağların isimlerinin değiştirilmesi için özel komisyon oluştu‐
rulmuştu.
292
1920  yılında  Ermenistan'da  Sovyet  hakimiyeti  kurul‐
duktan sonra da Türk kökenli toponimlerin Ermenileştirilme‐
si süreci devam ettirilmiştir. 30 Ağustos 1921.tarihinde Sov‐
yet Ermenistanı Halk Komiserleri Konseyi (Bakanlar Kurulu)
kararı  ile  İrevan  şehrinde  büyük  çoğunluğu  Türkçe  olan  32
sokağın ismi değiştirilmiştir.
293
1936`da ise 1828`den itibaren
Erivan  olan  İrevan  şehrinin  adı  yeniden  değiştirilerek
Yerevan olmuştur.
1935  yılına  kadar  Ermenistan'da  200'e  yakın  yerleşim
biriminin ismi değiştirilmiştir. 1935 yılından itibaren ise yer‐
leşim  birimlerinin  adlarının  değiştirilmesi  Ermenistan  SSC
Yüksek Sovyeti Yönetim Kurulu`nun aldığı kararlar temelinde
gerçekleştirilmiştir.
Sovyet döneminde Ermenistan SSC Yüksek Sovyeti Yö‐
netim  Kurulu  kararları  doğrultusunda  1935,  1938,  1939,
                                                            
292
 Azərbaycan  Respublikası  Dövlət  Arxivi,  fond  897,  siyahı  1,  iş  105;
«Slovo» gazetesi, (Tiflis), 30 dekabr 1919‐cu il, № 113.
293
 Тадевос Акопян, a.g.e., c. 471.

---

İREVAN ŞEHRİ 
 
243 
1940, 1946, 1947, 1948, 1949, 1950, 1957, 1962, 1968, 1969,
1977,  1978,  1980  yıllarında  ad  değiştirme  işlemleri  devam
etmiştir.  1988  yılının  Ağustos  ayına  kadar  şimdiki  Ermenis‐
tan  topraklarında  521  yerleşim  biriminin  ismi  Ermenileşti‐
rilmiştir.
Ermenistan'da Türk kökenli toponimlerin değiştirilme‐
si süreci birkaç Azerbaycan Türk köyünün birleştirilerek Er‐
menileştirilmesi  şeklinde  devam  etmiştir.  Örneğin,  Ermenis‐
tan SSC Yüksek Sovyeti Yönetim Kurulu 5 Şubat 1978 tarihli
kararı  ile  Aşağı  Kilise  (Kukark),  Ağtala  (Kamo  (Kever)),
Rehimabad  (Masis  (Zengibasar)),  Kamışlı  (Vardenis
(Basarkeçer))  köylerinin  isimleri  yerleşim  birimleri  listesin‐
den çıkarılmıştır.
Genellikle,  1918‐1987  yıllarında  şimdiki  Ermenistan
topraklarında  254  Azerbaycanlı  yerleşim  birimi  farklı  şekil‐
lerde  (nüfusun  soykırıma  maruz  kalmasıyla,  sınır  dışı  edil‐
mekle  vb.)  yok  edilmiştir.  Bu  köylerin  büyük  çoğunluğu  Er‐
menistan'da  Azerbaycanlılara  karşı  1918‐1920  yılları  soykı‐
rımı  ve  1948‐1953  yılları  sürgününden  sonra  harabe  olarak
kalmıştır.
Azerbaycan Türklerinin tarihi‐etnik topraklarındaki iz‐
lerini silmek amacını taşıyan toponimlerin değiştirilmesi aşa‐
ğıdaki şekilde gerçekleşmiştir:
1. Öncelikle Türklerin soy kökü, onun tarihi geçmişi ile
bağlı  yerleşim  bölgelerinin  adlarının  (etnonimler)  değiştiril‐
mesine özellikle dikkat edilmiştir. Örneğin, Aşağı Türkmenli ‐
Lusagyuğ  (Eçmiedzin),  Gorçulu‐Mrgaşad,  Serdarabad‐
Hoktember  (Hoktemberyan  (Serdarabad)),  Bayandur‐
Vağadur (Gorus), Şirvancıg ‐Lernakert (Artik) vb.
2. Birçok yerleşim bölgesinin isimleri Ermeniceye harfi
harfine  tercüme  edilmiştir.  Örneğin,  Armudlu‐Tandzut
(Hoktemberyan  (Serdarabad)),  Daşgala‐Karaberd  (Ani
NAZİM MUSTAFA 
 
244
(Ağin)),
Darekend‐Dzoragyuğ
(Kukark),
Dereçiçek‐
Tsahkadzor (Hrazdan (Ahta)), Göl ‐ Liçk (Martuni (Aşağı Ka‐
ranlık)), Güllübulag ‐ Vardahpuyr (Kukasyan (Kızılkoç)) vb.
3. Bazı yerleşim yerlerinin adları “beynelmilelcilik” adı
altında  değiştirilmiştir.  Örneğin,  Karakışlak  ‐  Dostluk  (Masis
(Zengibasar)),  Sultanabad‐Şurabad  (Amasiya  (Ağbaba)),
Cücekend  ‐  Kızılşafak  (Kalinino),  Aşağı  Necili  ‐  Sayat‐Nova
(Masis  (Zengibasar)),  Çanahçı  ‐  Sovetakert  (Ararat  (Vedi)  )
vb. Bu süreç bazı Ermeni yerleşim yerlerinin isimlerinin mo‐
dernleştirilmesi süreci ile birlikte yapılmıştır.
4.  Yerleşim  yerlerinin  isimlerinin  bir  kısmı  ise  küçük
değişiklikle, Ermenileştirilmiştir. Örneğin, Derabbas ‐ Darbas
(Sisyan), Deliler ‐ Dalar (Artaşat (Gemerli)), Eleyez ‐ Aragats
(Talın), Erevus ‐ Arevis (Sisyan), Gabud ‐ Kapuyt (Ezizbeyov),
Çırpılı ‐ Crapi (Ani (Ağin)) vb.
5. "Ermenistan SSC'nin idari yapısı" hakkında yayınlar‐
da adının önünde "Yukarı", "Aşağı", "Büyük", "Küçük" sözleri
gelen Türk kökenli yerleşim birimlerinin isimlerinde bu söz‐
ler  Ermenice  ‐  yani  sırasıyla  "Verin",  "Nerkin","Mets","Pokr"
şeklinde yazılması bu isimlerin Ermeni dilinde olduğu izleni‐
mini  yaratmayı  amaçlamıştır.  Bununla  değiştirilen  isimlerin
Ermeni kökenli olduğu izlenimi vermeye çalışmıştır. Örneğin,
Verin  Zağalı  ‐  Ahpradzor  (Vardenis  (Basarkeçer)),  Nerkin
Zeyve  ‐  Hartaşen  (Eçmiedzin),  Mets  Kepenekçi  ‐  Musaelyan
(Ahuryan (Düzkend)), Pokr Şiştepe ‐ Pokr Sepasar (Kukasyan
(Kızılkoç)) vb.
1935  yılına  kadar  Ermenistan'da  Türk  yerleşim  yerle‐
rinin isimleri Ermenistan SSC Yüksek Sovyeti Yönetim Kurulu
kararları olmadan, yani hükümetin belirli birimleri tarafından
değiştirilmiştir. ği için okuyuculara sunduğumuz listelerde bu
döneme  kadar  değiştirilmiş  toprak  birimlerinin  adlarının
karşısındaki  alan  boş  bırakılmıştır.  Örneğin,  Bebirli  ‐
Barsraşen  (Ani  (Ağin)),  Deymedağlı‐Şrvenans  (Kafan),

---