Microsoft Word Cografi Eko cavab az imtahan doc
Yüklə 308,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 9) Okeanların kimy
- 10) Yer kür
fərqlidir.Günəşin istiliyi, Yer kürəsinin hərəkəti,mürəkkəb hava axınları və dəniz cərayanları vasitəsi ilə elə bir rütubət yaranır ki,bununla nəinki okeanlarda, hətta atmosferin,materiklərin müxtəlif dərinliklərində güclü hava axınları hərəkətə gəlir.Həmin prosesin təsiri ilə regionlarda istiləşən və soyuqlaşan iqlim fərqləri yaranır.Ən sakit havada belə dəniz cərəyanları ləpələr vasitəsilə müxtəlif tərkibli qumları dənizdən sahilə çıxarır,yüksək olmayan temperaturda belə sular ionlaşaraq quruda və atmosferdə aerasiya mühiti yaradır.Ona görə də, dünya okeanı və dənizlərə yaxın ərazilərdə hava,hətta torpaq və bitki örtüyü çirklənmələrdən aerasiya nəticəsində nisbətən tez təmizlənir. Dünya okeanı enerji,mineral və kimyəvi ehtiyatlara malik olmaqla, mənbəyinə, istismar xüsusiyyətlərinə və başqa cəhətlərinə görə fərqlənir: - Dəniz dibinin zəngin ehtiyatlara malik olması və istifadəsi ilə; - Suların tərkibindəki mikroelementlər, qabarma çəkilmə,enerji ehtiyatları ilə; - Bioloji resursları ilə. Okeanların xüsusiyyətlərinə akvatoriyalar, onlara
daxil olan
qurunun,adaların xassələri təsir göstərir.Dünya okeanının ekoloji şəraitinə onun sualtı relyefi, landşaftı və morfostruktur şəraitləri də təsir göstərir.
Okean suları özlərinə məxsus yerli hidrometereoloji xüsusiyyətlərinə malik olmaqla yanaşı atmosferdə,hidrosferdə,litosferdə və s. gedən proseslərin təsiri nəticəsində daima dəyişir.Bu dünya okeanının nəinki axınlarına,temperaturuna,canlı aləminə,eyni zamanda
kimyəvi tərkibinin müxtəlifliyinə də təsir göstərir.Həmin proseslər dünya okeanının ekoloji şəraitini də formalaşdırır. stər quruda və istərsə də dünya okeanında vulkan püskürmələri və yerin təkindın daxil olan müxtəlif qazlar okeana da çökür,təbii reaksiyalara girərək suların tərkibini dəyişdirir. Dünya okeanı sularında 70-dən çox kimyəvi elementlər müəyyən edilmişdir.Mütəxəssislər hesablamışlar ki,okeanlarda həll olmuş halda 5·10 22 q.
duz vardır.Onların tərkibi aşağıdakılardan ibarətdir və ionlaşmış haldadır : Na + ,Mg 2+ ,K + ,Ca
2+ ,Cl və SO 4 2-
. Bunlar bütün duzların 99%-ni təşkil edirlər.Duzluluğu çox olan sularda ağır metallar azdır.Dünya okeanına müxtəlif qazlar da daxil olur.Ən çox O 2 və CO 2 -dir ki,bunlar da okeanın həyatında mühüm rol oynayır.
O 2 - okean suyunda maksimuma çatır (7-8 mq/l) , 100-150 m dərinlikdə çox olur . Dərinliyə getdikcə 3,0-0,5 mlq/l-ə qədər azalır.Okean sularında fitosintezin böyük rolu vardır və üzvi maddə əmələ gətirir.Nəticədə okeanda fotosintez yolu ilə ildə 10 17 q fitoplankton biokütlələri yaranır.Bununla yanaşı okean sularında qipoksiya prosesi baş verir.Alimlərin fikrinə görə, son 50 ildə oksigenin miqdarı 15% azalmışdır.Bu baxımdan ytropik zonalar düşən ərazilərdə 150-dək ölü zona ayrılmışdır ki,həmin əraziləri bütün canlılar tərk etmişlər.Məlumdur ki, sular istilədikcə oksigeni saxlamaq qabiliyyəti azalır. Ona görə də,iqlim dəyişkənliyi və antropogen proseslərin qlobal dəyişkənliyi nəzərə alınmalıdır.Müəyyən edilmişdir ki, oksigensiz ərazilər Xəzərdə və Qara dənizdə də vardır.
Yerin iqlimi atmosferdə formalaşır.Atmosferin qalınlığı 3 min km qəbul edilir və həmin hündürlükdə havanın sıxlığı eyni olur və yaxud da çox az dəyişir. Atmosfer daim hərəkətdədir.Bir çox təsirlər və əsasən də Günəşin təsiri ilə hərəkətə gəlir.Atmosfer yığcam təbəqə olmaqla yerin səthində cazibə qüvvəsinin təsirinə məruz qalır. Yerin qızması və mürəkkəb relyefə malik olması nəticəsində müxtəlif təzyiq sahələri yaranır.Müxtəlif səbəblərdən yaranan küləklər siklon,antisiklon və mussonlardır. Atmosferin aşağı qatları ilə Yerin torpaq səthi arasında buxarlanma yaranır bu ekoloji effekt yaradır. Atmosferi formalaşdıran hava axınları ərazilərin iqlimini səciyyələndirir.Eləcə də daima bir yer üçün səciyyəvi olan,ildən-ilə təkrar edilən havaya iqlim deyilir. B.Alisov dünya
üzrə 7 iqlim zonası ayırmışdır: ekvatorial,subekvatorial,tropik,subtropik,mülayim,arkrika və antarktika. qlimin tiplərindən,müxtəlif ərazilərdəki xüsusiyyətlərindən aydın olur ki, onun başlıca ünsürləri sənayedə,kənd təsərrüfatında,nəqliyyat və xidmət sahələrində, tikintilərdə müxtəlif təsirlərə malikdir. qlimin mövsümliyi,fəsillərarası strukturun tədricən dəyişməsi təsərrüfata və insana çox müsbət təsiri vardır. nsanlar iqlim tipləri və hava axınları qarşısında həlledici gücə malik deyillər.Ən yaxşı halda insan iqlimdən istifadə edir və qismən mühafizə oluna bilir. Antropogen təsirlə yaranan iqlim şəraiti mikroiqlim adlanır.Mikroiqlim formalaşdıran əsas təbii sistemlər,meşələr, su anbarları və süni göllər və s-dir. XIX əsrin əvvəllərindən başlayaraq urbanizasiyanın inkişafı ilə əlaqədar antropogen iqlimi, ekran effekti və yaxud "istixana" effekti anlayışları yaranmışdır. Müxtəlif müəssisələrdən havaya atılan karbon və kükürd qazları,bir Yüklə 308,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|