Microsoft Word Cografi Eko cavab az imtahan doc
Yüklə 308,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 27) Suların h
- Suların qlobal xass
qabığı və dünya okeanının suları tərəfindən udulur. Hətta bildirilir ki, bozalt qatdan qalxan qazların 3%-ə qədərinin suya çevrilməsi hidrosfer üçün kifayət edir. Dünya okeanı yaranandan suların tərkibi cod və düzlü olmuşdur. Yer-Günəş sisteminə daxil olan yeganə planetdir ki, burada hidrosfer yaranmış və görə də, Yer planetində canlı aləm formalaşmışdır.
Su həyatda ən qiymətli mineraldır. Hava və torpaqla birlikdə həyatın əsasını təşkile dir. Suyun 11,19%-i hidrogen, 88,81%-i oksicendən ibarət olub, sıxlığı optimal şəraitdə yəni 3,98 0 S
2 -dir. 0
0 S-də buza, 100 0 S-də süərtlə buxara çevrilir. Su, yerin geoloji mərhələlərinin inkişafında, həyatın yaranmasında ə vəz edilməz yer tutmaq, müasir həyatın davam etməsində rolu əvəzsizdir. nsan susuz 3-7 gündən artıq yaşaya bilməz. Orqanizmlərin 70%-ə qədəri sudur.
Suların təsərrüfat əhəmiyyəti, xüsusilə kənd təsərrüfatında, səhiyyə – sağlamlıq sahəsində, mürəkkəb istehsal texnologiyalarının həyata keçirilməsində səmərəli istifadə tələb edir. Alimlər suların xassələrini, həllolma xüsusiyyətini müəyyən etmişlər. Məlum olmuşdur ki, sularda əsasən dünya okeanında təbiətdə olan kimyəvi elementlərin hamısı vardır. qlimdən və təbii zonalardan asılı olaraq suya tələbat müxtəlif olur. Böyük şə hərlərdə suya olan tələbat norması stkada 300-350 l-dir. nsanların suya olan fizioloji tələbatı təbii-iqlim şəraitindən asılı olaraq 3-6 l müəyən edilmişdir. Suların həm ekoloji, həm də iqtisadi cəhətdən qiymətləndirilməsi, onlardan bütün şəraitlərdə və ekstremal hadisələr zamanı səmərəli istifadə edilməsi mümkün ə həmiyyət kəsb edir 28) Hidrosfer və atmosfer kütlələrinin qarşılıqlı təsiri Hidrosferin mantiyadan yaranmadığını nəzərə alsaq, deyə bilərik ki, həmin prosesdə geoloji mərhələəlrin də təsiri olmuşdur. Yer nüvəsində su kütləsinin hidrosferdə və Yer qabığında dəyişməsindən göründüyü kimi, su sferalar arasında hərəkət etmiş və bu proses indi də davam etməkdədir. Onlar aşağıdakılarla səciyyələnir: 1. Qazsız suyun mantiyadan ayrılması, 2. Hidrosferdəki suyun kütləsi, 3.Okean dibindəki qabıqla bağlı suyun hərəkəti. 4. Kontinentlə bağlı su kütləsinin hərəkəti. Dünya okeanının dib qabığı indiki vəziyyəti almış və onun həcmi genişlənmişdir. Okeanın həcminin genişlənməsi indi də davam edir. Okean və materiklər eyni vaxtda assimmetrik formalaşmışdır. Okean və materiklərin ə razilərinin nisbəti iqlimin kontinentallığı ilə əlaqədar olmuşdur. Ekoloji dövrlərdə kontinentallıq dərəcəsi dəyişmişdir. Ehtimal olunur ki, vulkan püskürmələri ilə atmosferə indi olduğundan daha çox qaz daxil olmuş, onun böyük hissəsi dünya okeanının təsiri hesabına yaranmışdır. Atmosferdə qazın çoxalması yer kürəsində iqlimin təkamülləşməsinə təsir göstərir. Atmosferin geokimyəvi inkişafı ilə təbiətdə su təmiz, şəffaf, iysiz və dadsız olur.
Dünyanın bütün su ehtiyatı 1954,3 mln.km 3 , şirin su ehtiyatı 4-5 mln.km 3 -dir.
çməli sular hidrosferə daxil olan suların 0,3-0,35%-ni təşkil edir. Çayların illik su axınını həcmi 37 min km 3 -ə çatır, çay yataqlarında eyni vaxtda su ehtiyatı 1.2 mln.km 3 -dir. Yer kürəsində suların yayılması olduqca mürəkkəbdir. Bu mürəkkəblik nəinki suların həcmində, həm də hidroenerji ehtiyatlarının paylanmasında da özünü göstərir. Suların məişətdə və təsərrüfatda istifadə edilməsi daima problemdir. Xüsusilə şəhərlərin yaranması, suvarma əkinçiliyinin inkişaf etdirilməsi suya olan tələbatı artırmışdır. Müəyyən edilmişdir ki, ekvatorial və mülayim zonalarda su ilə bağlı xüsusi tikintilərin tarixi olduqca qədimdir. Azərbaycanda da ilkin orta ə srlərdə yaradılan arxların, kəhrizlərin izləri indi də qalmaqdadır. Dünya ölkələrində əhalinin su təchizatı ilə əlaqədar çətin və mürəkkəb tikintilərin aparılması barədə maraqlı məlumat keçirilir. Məsələn, VI əsrə məxsus Novqorod ə razisində drenaj kəmərlərinin qalıqları aşkar edilmişdir. Los-Anjelos şəhərinə 1000 km-lik, Nyu-Yşrkda 550 km məsafədən su gətirilmişdir. Dünya ölkələrində su təminatı da müxtəlifdir. Bir sıra ölkələr hətta tullantı sularından istifadə edirlər və ona görə də əhali arasında ölüm səviyyəsi yüksək olur. Elə şəhərlər də var ki, hər bir nəfər sutkada 300-1000 d su işlədir. 30)
Sular kristall, maye, qaz halında və eləcə də ionlaşmış halda yerin səthində və dərinliklərdə, atmosferin aşağı və yuxarı qatlarında olur. Sular müxtəlif hallarda atmosferin temperaturunun, iqlimin xüsusiyyətindən asılı olaraq intensiv hərəkətlə məruz qalır. Günəş canlılara fotosintez vasitəsilə təsir edərkən həmin proses suyun təsiri ilə həyata keçirilir. Su buxarlanmağa, axmağa və reaksiyaya meyilli olduğundan daima hərəkətdədir. Həmin xassələr suların qlobal hərəkətinə də təsir göstərir. Suların qarışması və hərəkəti üç sferada keçirilir: yerdə – Litosferdə, dünya okeanında və atmosferdə sferalararası hərəkəti onun mühüm ekoloji amil kimi formalaşmasına da təsir göstərir. Suların atmosferdə buxar, bulud, damcı, qar, kristall halında olmaqla 13-15 min km 3
prosesdə yaranan enerji nəticədə itir, yəni bərabərlik yaranır. Bu proses müəyyən coğrafi şəraitdə və yaxud özünəməxsus ətraf mühitdə baş verir. Suların yayılma sistemi xarici təsirlər, müsöət və mənfi iş əmsalını formalaşdırır. Nəzərə almaq lazımdır ki, su rütubət və buxar və s. halda mühüm qlobal mahiyyət kəsb edir. Yəni su müxtəlif formalarda atmosfer və Yer münasibətlərinin formalaşmasında, yerin və onun ətraf mühitin inkişafında əvəzedilməz yer tutur. Yüklə 308,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|