Microsoft Word Cografi Eko cavab az imtahan doc
Yüklə 308,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 16) Yer qabı
- - üst zona-çökm ə; orta zona-bazalt əsaslı; d ərinlik zonası 17) Yer qabı
1930-cu illərdən sonra biosenozların yayılması və inkişaf qanunauyğunluqları, strukturu, canlıların ekomorfologiyaları və s. barədə məlumatların verilməsi ekologiyanın sintetik elm kimi formalaşmasına təsir göstərən əsas amillərdən biri idi.
Bitki və heyvanlar aləminin ekologiyası, onların ətraf mühitlə əlaqələri barədə elmi təhlillərin aparılması ümumi ekologiya elminin formalaşmasına təsir göstərmişdir. Artıq ekologiya elminin nəzəri və praktiki məsələləri, tədqiqat obyektləri barədə məlumatların genişlənməsi nəticəsində yeni elm sahəsi olan Populyasiya ekologiyası yaradılmışdır. Burada orqanizmlərin növdaxili xüsusiyyətləri və sayların dinamikasından da bəhs edilirdi. 1940-cı ildən başlayaraq müasir ekologiyanın əsasları yaradılmağa başlandı. Aparılan tədqiqatlar canlıların inkişafında kəmiyyət və keyfiyyət dəyişikliklərinin müəyyən edilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdir. Məhz ona görə də ekologiyanın dəqiq elmlər sırasına daxil edilməsi irəli sürülmüşdür. 15) Urbanizasiyanın yüksək inkişafı dövründə bioloji məhsuldarlığın öyrənilməsi XX əsrin ortalarında planetin əhalinin sürətlə artması ilə əlaqədar bioloji məhsuldarlığın öyrənilməsinə ehtiyac yaranmışdır. Bununla əlaqədar olaraq 1964- ci ildə Beynəlxalq Bioloji Proqram (BBP) tərtib edildi. Həmin proqramma uyğun olaraq Yer Kürəsi əhalisinin bioloji məhsula artan tələbatının öyrənilməsinə başlandı. Müəyyən edilmişdir ki, üzvi aləmin təbii təkrar istehsalına uyğun olaraq urbanizasiya prosesi və antropogen təsirlər optimallaşdırılmalıdır. Proqramma uyğun olaraq müəyyən edilmişdir ki, insanlar təbii məhsuldarlığın hər il 10%-dən çoxunu istifadə edirlər. Belə olduğu halda üzvü aləmin müvazinəti pozulur. Üzvü aləmin 1%-i istifadə edilərsə, təbii müvazinətin saxlanması mümkün olar. Təbiidir
ki, əhalinin dünya miqyasında təbii artımının ildə 1,5%-2,0%, əhalinin tələbatının 4-5% artdığı halda biosferdə üzvü aləmin təbii tarazlığını saxlamaq mümkün deyildir. Deyilənlərin həyata keçirilməsində beynəlxalq təşkilatların və qeyri-dövlət təşkilatlarınınrolu olduqca böyükdür. Onlardan ən nüfuzlu olanları: BMT-nin Ətraf mühiti mühafizə Proqramı (UNEP), Təbiəti Mühafizənin Ümumdünya ttifaqı ( QCN), Beynəlxalq Qeosfer – biosfer Proqramı ( CBP), BMT-nin Universiteti (U VU) və s.-dir Təşkilatların əsas araşdıdığı problemlər – «Demoqrafik partlayış», iqlim dəyişiklikləri və bununla əlaqədar yaranan ekoloji problemlərdir.
Litosfer yerin üst təbəqəsini əhatə etməklə əsasən bərk xassəlidir.Həmin təbəqə müxtəlif endogen və ekzogen proseslər nəticəsində mürəkkəb xassəyə və struktura malikdir.Litosfer milyon illər nəticəsində təkamülləşərək müxtəlif geokimyəvi,geofiziki inkişaf yolu keçmiş və qeyri-üzvi,üzvi birləşmələrdən ibarətdir.Belə formalaşma daima dəyişməklə Yerin inkişafının ümumi qanunauyğunluğuna tabedir.Yer qabığının -litosferin qalınlığı 35-40 km-dir.Onun üç hissədən ibarəty olduğu müəyyən edilmişdir: - çökmə süxurlardan ibarət,3-5 km qalınlığında olan üst qat; - əsasən qranitdən ibarət olan,16 km müəyyən edilən orta qat; - bazalt çöküntülərdən ibarət, 16-18 km qalınlığı olan aşağı qat. Bütün təbəqənin qalınlığı çox yerdə 35-40 km-ə çatmaqla materik tipli olduğu müəyyən edilmişdir.Yer qabığının yalniz üst qatı coğrafi təbəqə adlanır.Yer qabığı bəşəriyyətin inkişafı və formalaşmasında mühüm yer tutur.Onda həyat üçün ə sas olan qiymətli təbii sərvətlər toplanmışdır.Ekoloji vəziyyətin kəskinləşməsi də ə sasən təbii sərvətlərdən istifadə zamanı baş verir. XIX əsrdən sonra insan cəmiyyəti Yer qabığından geniş istifadə etməklə onun üzərində yeni texnosfera təbəqəsini yaratmışlar. Yer qabığının əsas elementləri oksigen və silisiumdur.Bu iki element bütün biosfer şəkisinin 74,8%-ni təşkil edir.Yer qabığını təşkil edən digər elementlər aliminium,dəmir,kalsium,natrium,kalium,maqnezium,karbon,fosfor,manqan,xrom, nikel,mis,sink.qurğuşun və s.-dir.Litosferdən ən çox yayılmış və təsərrüfatda xammal kimi istifadə edilən 30 kimyəvi element fərqlənir. Yer qabığı öz tərkibinə görə yekcins deyildir.Dərinliyə getdikcə kimyəvi tərkibin dəyişmə qanunauyğunluqları müşahidə olunur.Sxematik olaraq yer qabığı 3 şaquli zonaya bölünür və onların hər birində özünəməxsus proseslər gedir. - üst zona-çökmə; orta zona-bazalt əsaslı; dərinlik zonası 17) Yer qabığında insanın geokimyəvi qabiliyyətinin ekoloji nəticələri. nsanlar yer qabığının kimyəvi elementlərinin xassələrini öyrəndokcə onların təsərrüfatda və məişətdə istifadəsini genişləndirmişlər.V.Vernadski kimyəvi elementləri istifadə edilməsinəgörə tarixi dövrlərə bölmüşdür: - lk dövr; qədim insanlarbir çox elementlərdən primitiv olsa da.istifadə etmiş,sonralar tədricən istehsal xammalına çevrilmişdir. -XVIII əsrə qədərki dövrdə elementlərin sintetik emalı haqqında biliklərə yiyələnmişlər,nəticədə keyfiyyətcə yeni məlumatlar alınmışdır. - XIX əsrdə yeni,keyfiyyətcə yüksək birləşmələr istehsal olunmağa başlanmışdır. - XX əsrdə Mendeleyev cədvəlindəki bütün kimyəvi elementlər istehsalda iştirak etmişdir. Kimyəvi elementləri müasir dövrdə istifadəsinə görə 3 yerə böıürlər: - sənayedə və kənd təsərrüfatında əsaslı əhəmiyyəti olanlar; - müasir sənayenin əsas elementləri; - müasir sənayenin adi elementləri. Yerin geoloji tarixinə nisbətən az müddət işərisində insanlar nəhəng geokimyəvi işlər görürlər.Lakin insan fəaliyyəti ilə həyata keçirilən məsələlər kifayət dərəcədə təbiət qanunları ilə uzlaşdırılmır.Belə halda ekoloji proseslər bir çox halda təbiətən ziddinə çevrilir. Geniş təsərrüfat təyinatına görə faydalı qazıntılar bir neçə texniki-iqtisadi qruplara bölünür: Yüklə 308,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|