Microsoft Word Cografi Eko cavab az imtahan doc

yaranır.Məlum olmuşdur ki,sularda əsasən dünya okeanında təbiətdə olan kimyavi 

elementlərin hamısı vardır. 

           qlimdən və təbii zonalardan asılı olaraq suya tələbat müxtəlif olur. nsanların 

suya  olan  fizioloji  tələbatı  təbii-iqlim  şəraitindən  asılı  olaraq  3-6  l.  müəyyən 

edilmişdir. 

 

24) Hidrosfer və atmosfer kütlələrinin qarşılıqlı təsiri 

          Hidrosferin    mantiyadan    yarandığını  nəzərə  alaraq  deyə  bilərik  ki,  həmin 

prosesdə geoloji mərhələlərin də təsiri olmuşdur. 

          Yer  kürəsində  su  kütləsinin  hidrosferdə  və  yer  qabığında  dəyişməsindən 

göründüyü  kimi,  su  sferalar  arasında  hərəkət  etmişvə  bu  proses  indi  də  davam 

etməkdədir.Onlar aşağıdakılarla səciyyələnir: 

1. Qazsız suyun mantiyadan ayrılması 

2. Hidrosferdəki suyun kütləsi 

3. Okean dibindəki qabıqla bağlı suyun hərəkəti 

4. Kontinentlə bağlı su kütləsinin hərəkəti 

          Alimlərə görə bu vəziyyət 2,6 milyard il əvvəl olmuşdur. 

          A.Vinoqradova  görə  okean  və  materiklər  eyni  vaxtda  assimmetrik 

formalaşmışdır.Okean  və  materiklərin  ərazilərinin  nisbəti  iqlimin  kontinentallığı 

ilə  əlaqədar  olmuşdur.Suyun  təmiz,şəffaf,iysiz  və  dadsız  olması  atmosferin 

geokimyavi təkammülləşməsi ilə əlaqədardır. 

          Dünyanın bütün su ehtiyatı 1954,3 mln. km

3

 , şirin su ehtiyatı 4-5 mln.km

3 

-

dir.Müəyyən  edilmişdir  ki,içməli  sular  hidrosferə  daxil  olan  suların  0,3-0,35%-ni 

təşkil edir.Çayların illik su axınının həcmi 37 min km

3

-ə çatır.Suların istifadəsində 

çox zaman şirin sular su dövriyyəsindən çıxarılır. 

---

          Yer  kürəsində  suların  yayılması  olduqca  mürəkkəbdir.Suların  məişətdə  və 

təsərrüfatda 

istifadə 

edilməsi 

daima 

problemlidir.Xüsusilə 

şə

hərlərin 

yaranması,suvarma əkinçiliyinin inkişaf etdirilməsi suya olan tələbatı artırmışdır. 

          Sular kristal,maye,qaz halında və eləcə də ionlaşmış halda yerin səthində və 

dərinliklərində,atmosferin  aşağı  və  yuxarı  qatlarında  olur.Sular  müxtəlif  hallarda 

atmosferin  temperaturunun  ,ümumiyyətlə  iqlimin  xüsusiyyətində  asılı  olaraq 

intensiv  hərəkətlərə  sahib  olur.Suların  qarışması  və  hərəkəti  əsasən  üç  sferada 

həyata  keçirilir:  Yerdə-litosferdə,dünya  okeanında  və  atmosferdə  suyun  həm 

xassəsi həm sferalararası hərəkəti onun mühüm ekoloji amil kimi formalaşmasına 

da təsir göstərir. 

          Sular 

atmosferdə 

buxar,duman,bulud,damcı,qar,kristal 

halında 

olmaqlaatmosferdə 13-15 min km

3

-ə çatır. 

 

25) Suların qlobal xassələri. 

          Müəyyən  edilmişdir  ki,  təbii  şəraitdə  içməli  sular  H

2

O  tərkibli,  ionlaşdıqca 

HCO

3

,Ca

2+

 və Mg

2+

  tərkibli olur.Minerallaşmış sulardab SO

4

2-

, Cl

-

,Na

+

, K

+

  ionları 

artır.Dünya  okeanında  bütün  kimyavi  elementləriunəksəriyyəti  yayılmışdır.Eyni 

zamanda  universal  həlledici  olduğundan  ,zəif  elektrolitlidir.Mineral  suların  bir 

çoxu  suda  həll  olduqda  elektrik  cərəyanını  keçirir.Suyun  reaksiyaya  girmək 

qabiliyyəti  olduqca  yüksəkdir.Suyun  qlobal  xassələrindən  biri  də,  ətraf  mühiti  və 

ekəcə  də,  iqlimi  nizamlamaqdan  ibarətdir.Su  təmiz  olduqda  göstərilən  funksiya 

daha  yaxşı  səmərə  verir.Suların  kiçik  və  böyük  dövranı  termodinamik  qanunlara 

ə

saslanır.Həmin  qanun  dairəvi  prosesə  əsaslanmaqla  maye-buxar-qaz  halına 

keçməklə yenə əvvəlki vəziyyətinə qayıdır. 

          Termodinamik parametrlər aşağıdakılardan ibarətdir:temperatur, təzyiq, 

həcm,daxili enerji,entropiya və b. 

---

          Termodinamik  prosesin  əmələ  gətirdiyi  sistem  və  yaxud  proseslərin  baş 

verdiyi ərazinin sərhədləri dəqiqləşdirməsə də, onlar Yerin müəyyən fiziki coğrafi 

şə

raitinə  uyğun  gəlir.  Suların  yayılma  sistemi  xarici  təsirlər  və  proseslər 

nəticəsində  müsbət  və  mənfi  iş  əmsallarını  formalaşdırır.Suların  ən  ardıcıl,eyni 

zamanda  faza  halında  dəyişməsi  rütubət  dövranı  ilə  həmçinin  suyun 

buxarlanması,müxtəlif məsafələrə ötürülməsi,soyuması və dumana çevrilməsi,yerə 

hopması  və  yenidən  hidroqrafik  şəbəkəyə  qoşulması  ilə  əlaqədardır.  Su 

rütubət,buxar və s. halda mühüm qlobal mahiyyət kəsb edir. 

          Dünyanın  regionları,təbii  zonaları  və  bir  çox  ərazilərdə  yağıntılar  və 

buxarlanmalar  müxtəlifliyi  ilə  fərqlənir.Ona  görə  də,ekoloji  proseslər,ekoloji 

tutum,ekoloji optimallıq və s. göstəricilər müxtəlif olduğundan suların yayılması  -

nı,hidroqrafik şəbəkədən səmərəli istifadə elmi əsaslarla nizamlanmalıdır. 

26)  Hidrosferin  əmələ  gəlməsi,  ətraf  mühitin  və  ekoloji  proseslərin 

nizamlanmasında yeri 

Hidrosferin  yaranması,  yerin,  dünya  okeanının,  atmosferin  yaranması, 

qarşılıqlı  əlaqələrin  formalaşması  və  inkişafı  ilə  əlaqədardır.  Həmin  proseslərin 

kimyəvi, fiziki, geoloji və bioloji təsirləri təkcə hidrosferin deyil, bütün sferaların 

inkişafına  təsir  göstərmişdir.  Bəzi  alimlər  müəyyən  etmişlər  ki,  atmosfer  və 

hidrosfer yerin mantiyasından lava vasitəsilə səthə çıxan lavadan qazların ayrılması 

vasitəsilə əmələ gəlmişdir. Müasir dövrdə onları vulkan püskürmələri ilə müqayisə 

edərək  belə  nəticəyə  gəlinir  ki,  aramsız  əriyənlər  bozalt  əsaslı  olmaqla  təzyiqli 

sudan və uçucu qazlardan ibarət olmuşdur. 

Müəyyən edilmişdir ki, okeanda suların müəyyən hissəsi geriyə 

– mantiyaya 

qayıdır.  Bütün  hidrosferanın  ağırlığı  1,6  x  10

24

  tona  çatır.  Bu  Yer  qabığının  5,5-

6,5%-ni təşkil edir. Yer qabığı vulkanlardan əmələ gəlmişdirsə, onda atmosferə 2,5 

x  10

23

  m

3

  qaz  qalxmışdır.  Bu  müasir  atmosferdəkindən  50  dəfə  çoxdur.  Artıq 

qazların hara sərf olunmasına cavab olaraq A.Monin bildirir ki, həmin qazlar Yer 

---