Microsoft Word Design Glo Kongre doc
Yüklə 1,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
Caucasus and Central Asia in the Globalization Process 338 kurulan Đtera arasında yapılan anlaşma ile Türk- menrosgaz şirketinin kurulması ile atılmıştır. Bu anlaşmaya göre, Türmen-Özbek sınırında 42 do- lar karşılığında satın alınan Türkmen doğalga- zının diğer eski Sovyet Cumhuriyetleri’ne tekrar ihraç edilmesi kararlaştırılmıştır. 19 Ancak, zaman zaman iki ülke arasında çıkan politik ve ekonomik krizlere bağlı olarak, Gazp- rom’un ülkenin ihraç ettiği doğalgazın mikta- rında yaptığı kesintiler iki ülke arasında geri- limlere yol açmıştır. 20 Bu tür krizler, Türkmenistan’ı alternatif geçiş yolları yaratmaya itmiştir. Ancak, bu ça- balar bazen Gazprom tarafından engellenmiştir. Örneğin, büyük oranda Gazprom’dan doğalgaz ithal eden Doğu Avrupa ve BDT üyesi ülkelere yapılan doğalgaz ihracatı Gazprom tarafından sınırlandırılmaya çalışılmıştır. Ocak 1998’de dö- nemin başbakanı Çernomirdin’in Aşkabat’a yap- tığı ziyaret sırasında da iki yeni projede Gazprom’un %10’luk pay almasının Niyazov tarafından garanti edilmemesi durumunda, Türk- menistan’a hatların kullanımına ilişkin herhangi bir ayrıcalık tanınmayacağı ifade edilmiştir. Bu durum, 1999 sonunda Türkmenistan ile Gazprom arasında imzalanan Doğalgaz Alım Anlaşması ile değişmeye başlamıştır. Anlaşma ile birim fiyatı 36 dolar olmak üzere, yılda 20 milyar m 3 doğalgaz alımı yapılması, ödemelerin de %40’- ının nakit olması kararlaştırılmıştır. Ancak, bu anlaşma ile Gazprom ve Türkmenistan arasında yaşanan krizlerin sona erdirilmesi amacı hayata geçirilememiş; gelecekte yapılacak alımlarla ilgili görüşmelerde anlaşma sağlanamamıştır. 21 1990’lı yıllarda ürettiği doğalgazı dış pa- zarlara ulaştırmak için bazı projeler ortaya koyan Türkmenistan’ın 2000’li yıllarda Rusya ile yapı- lan anlaşmalarla ülkeye olan bağımlılıktan kurtu- lamadığı gibi Türkmen doğalgaz sektörü üzerin- deki Rusya, dolayısıyla doğalgaz tekeli Gaz- prom’un etkisinin arttığı gözlenmektedir. Gazprom’un artan bu etkisine karşılık, Türkme- nistan’ın Gazprom’a satılan doğalgazın fiyatını 19 Ottar Skagen, Caspian Gas, London, The Royal Institute of International Affairs, 1997, s. 9-10. 20 Örneğin, 1996 yılı yazında Gazprom’un tam kontrolünde olan hatlardan batılı pazarlara ulaşan doğalgaz mikta- rında kesinti yapılmıştır. Gazprom kaynakları tarafından, hatların kapasite sorunları nedeniyle kesinti yapıldığı bildirilse de, yapılan kesintinin temelinde, Gazprom’un batılı pazarlarda kendisine rakip olacak diğer üreticileri engellemek istemesi olduğu ileri sürülmüştür. Bkz.: Skagen, a.e., s.15. 21 George Breslauer, Josef Brada, Clifford G. Gaddy, Richard Ericson, Carol Saivetz, Victor Winston, “Russia at the End of Yel’tsin’s Presidency”, Post-Soviet Affairs, Vol.16, No.1, 2000, s. 27. arttırmak istemesi ve Orta Asya Merkez Hattı’- ndan geçen Türkmen doğalgazı miktarının arttı- rılması yönündeki çabaları iki ülke arasında krizlere yol açmaktadır. Ülkenin doğalgaz sektöründe Gazprom kontrolünü sağlayan koşullar 2003 baharında ya- ratılmıştır. Trans-Hazar Doğalgaz Boru Hattı Projesi askıya alındıktan sonra ve Trans-Afga- nistan Doğalgaz Boru Hattı Projesi görüşmeleri devam ederken, Rusya ile Türkmenistan arasında 2003 yılı Nisan ayında, Türkmen doğalgazının satışına ilişkin 25 yıllık bir anlaşma imzalan- mıştır. Böylece, Türkmenistan’ın ihraç ettiği doğalgazın %80’i Gazprom tarafından satın alı- nacaktır. Ancak, anlaşmada belirtildiği gibi, Türkmen doğalgazına uygulanan fiyatın dünya- daki doğalgaz fiyatları seviyesine çıkarılması konusunda iki ülke arasında problemler ortaya çıkmaktadır. 22 Özbekistan’da da 2000’li yıllardan itibaren, Gazprom’un ülkedeki doğalgaz alanlarının işle- tilmesi, doğalgaz hatlarının yenilenmesi projele- rinde yer alarak ülkenin doğalgaz sektöründeki etkisini arttırdığı gözlenmektedir. Gazprom’un Özbekistan doğalgaz sektöründeki etkisini arttır- masına olanak sağlayan koşulların temelleri 17 Aralık 2002 tarihinde Uztransgaz ve Gazprom arasında imzalanan Stratejik Đşbirliği Anlaşması 22 Türkmenistan ile Rusya arasında imzalanan bu anlaş- mayla, Rusya, Türkmenistan’dan 2004 yılında 6 milyar m 3 , 2006 yılına kadar yılda 10 milyar m 3 , 2009 yılına kadar da yılda 80 milyar m 3 , daha sonra da yılda 70–80 milyar m 3 doğalgaz alabilecektir. Anlaşmaya göre, Türkmen doğalgazının birim fiyatının, 2006 yılına kadar 44 dolar olması ve daha sonra, doğalgaz fiyatının dünyadaki doğalgaz fiyatları düzeyine çıkarılması öngö- rülmüştür. Ödemelerin ilk etapta %50’sinin mal mübade- lesi ile yapılması konusunda anlaşılmış, 2005 Nisan ayında ise tamamının nakit yapılması kararlaştırılmıştır. Bkz.: Aleksey Baliev, “Gazavoy Barter Zakonçilsa”, Rossiiskaya Gazeta, 26 Nisan 2005. Ocak 2006’da 1000 m 3 doğalgazın fiyatı 65 dolar olarak belirlenmiş, Haziran 2006’da Türkmenistan Enerji Bakanlığı tarafından doğalgazın birim fiyatının 100 dolara çıkarılacağı, Gaz- prom ile anlaşma sağlanmaması durumunda ise gönderi- len doğalgazda kesinti yapılacağı bildirilmiştir. “Turk- meniya Povıcila Tsenı na Zakupaemıy Rossiyey Gaz do 100 $”, Nezavisimaya Gazeta, 21 Haziran 2006, s.6. Bunlara ek olarak, Rusya’ya doğalgaz transferi için yeni bir boru hattının inşa edilmesi yolunda da çeşitli görüş- meler yapılmıştır. Hattın, Türkmenistan’ın Hazar sahil- lerinde bulunan Bektaş doğalgaz basınç istasyonundan, Kazakistan topraklarına oradan da, Rusya’nın Aleksandr Gay doğalgaz basınç istasyonuna ulaşacağı ve doğalgaz satışının, Türkmenistan-Kazakistan sınırında gerçekleşe- ceği ifade edilmiştir. Türkmenistan tarafından Türkmen- neftegaz Şirketi, Rusya Federasyonu tarafından, OAO Gazprom Şirketi, mevcut anlaşmayı uygulamakta yetkili kılınmıştır. Bkz.: Marina Kojuşko, “Gazovıy Braçnıy Soyuz”, Nezavisimaya Gazeta, 11 Nisan 2003, s.5. Yüklə 1,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|