Microsoft Word Design Hukuk Sempozyum last doc
Yüklə 3,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum
431 8. SU VE Ç EVRE HUKU KU Azerbaycan’ın su kaynakları sınırlıdır. Buna rağmen suyun paylaşılması ve kullanımı ve- rimsizdir. 1999 yılında 11.968 milyon metre küp su sanayi, tarım ve kentsel hizmetler için doğal kaynaklardan alınmıştır. Bu miktar 1990 yılından kullanım amacıyla alınan 16.176 mil- yon metre küp sudan azdır. Kişi başına su kullanımı 1990 yılında 2.241 metre küp olmuş- tur. 1999 yılında ise 1.493 metre küpe düşmüş- tür. 1990-1999 yılları arasında sanayide su kullanımı da 3.418 milyon metre küpten 2.473 milyon metre küpe inmiştir. Bu dönemde su- yun tarım amaçlı kullanımı 8.627 milyon metre küpten 3.697 milyon metre küpe inmiştir. La- kin sanayi ve tarımda su kullanımının azalması ülkede meydana gelen genel iktisadi düşüşün bir sonucudur, su kaynaklarının tasarruflu kul- lanımını sağlayan teknolojilerin kullanılması- nın değil. 64
Su denilince kara sahasında toplanmış, karanın rölyefi formasında veya yerin altında sınırları- na, hacmine ve su rejiminin belirtilerine sahip olan su objektleri anlaşılır. Su çevrede bulunan kimyasal bir element gibi hukuki düzenleme objekti değildir. (Azerbaycan Cumhuriyeti Su kanunu –Mecellesi- madde 1) Doğada yer almasına, fiziki-coğrafi, idari özel- liklerine göre ve diğer alametlerine göre Azer- baycan Cumhuriyeti’nin su kaynakları yerüstü, yer altı, sınır su objektlerinden ve Hazar De- nizinin (gölünün) Azerbaycan Cumhuriyetine ait olan bölümünden ibarettir. Bu kaynaklar devletin mülkiyetindedir. Bununla birlikte Su hukuku su kaynaklarının mülkiyetinin diğer biçimlerini de göz önünde bulundurur. Belediye mülkiyeti, özel ve tüzel kişilerin mül- kiyetinde su objektlerinin yani kapalı su depo- larının olmasına kanunla izin verilir. Azerbaycan Cumhuriyeti Su Kanununa göre su objektlerine üretim, tüketim ve kullanım atık ve artıklarının atılması yasaktır. Çevre korunması konusunda istenen ekolojik taleplerin yerine getirilmesini sağlayacak te- mizleyici (arıtma) sistemi olmayan üretim te- sislerinin planlanması, inşa edilmesi, kullanı-
leri,” II Beynəlxalq Simpozium, 8-10 Oktyabr 2002-ci il, s. 78
64 Birleşmiş Milletler Teşkilatı (BMT), Azerbaycan Res- publikasında Đnsan Đnkişafı Hakkında Hesabat-2000, s. 41
mıştır. Azerbaycan tatlı suya ihtiyacı olan ülkelerden birisidir. Nüf us artışı ve iktisadi sektörlerin geli- şimi bu problemi zamanla daha da artırmaktadır. Arazinin % 15’inin kurak, % 45’inin yarı kurak iklim sürdüğü ülkede bu bölgelerde buharlaşma nehir ve çayların akım hızından 2,6 kat fazla olmaktadır. Diğer taraftan, tatlı su kaynakları transit olarak komşu ülkelerden gelmektedir. Ül- keye gelen bu suların yıldan yıla azalması ve kalitesinin düşmesi ise, su kaynakları ve ihti- yatlarının korunma ve verimli kullanılmasını önemli bir problem olarak ele alınmasını gerek- tirmektedir. 9. HAYVANLAR VE Ç EVR E HUKUKU Azerbaycan’ın muhtelif çeşitleri barındıran hay- vanlar alemi vardır. Burada memeli hayvanların 99 türü, balıkların 123 türü, kuşların 360 türü, sürüngenlerin 54 türü, ve haşaratların 14.000 çeşidi kayda alınmıştır. Đnsanların faaliyeti sonu- cu onların çoğunun yaşadığı yerler bozulmuş veya dağıtılmıştır. Bu durum hayvanların sayısı- nın ve çeşitliliklerinin azalmasına sebep olmak- tadır. Bu eğilim bugün de devam etmektedir. Bugün esas olarak tarımda kullanılan toprakların sürekli genişlemesi ve şehirlerin gelişmesi neti- cesinde 14 çeşit memeli hayvan tehlike altın- dadır. Su kaynaklarının jeolojik, kimyevi ve bi- yolojik özelliklerinde meydana gelen değişik- likler ve su sahalarının azalması 35 çeşit kuş için tehlike yaratmaktadır. Bunların 23 çeşidi nadir veya tehlike altında olan çeşittir. 40 haşarat çeşi- dinin 10 sürüngen çeşidinin özel ilgiye ihtiyacı vardır.
65
Hayvanlar alemi hukuki düzenlemenin konusu olarak; Azerbaycan Cumhuriyeti’nin bütün ara- zisinde buna bağlı olarak Hazar Denizinin (gölü- nün) ülkeye mensup olan bölümünde, karada, suda, toprakta ve havada doğal olarak serbest, yarı-serbest, serbest olmayan şartlarda daimi, ge- çici ve göçmen olarak yaşayan vahşi (yabani) hayvan çeşitlerinin toplamıdır (Azerbaycan Cum- huriyeti Hayvanlar Alemi Kanunu madde:1) Ev hayvanları, kapalı ortamlarda bulundurulan yabani hayvanlar (hayvanat bahçesi ve akvar- yum vb. yerlerde) Çevre Kanunu hükümlerine göre hayvanlar aleminin objekti olmadığı için
65 BMT; Azerbaycan Respublikasında Đnsan Đnkişafı Hak- kında Hesabat-1998, s. 71-72
“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium
432 ekolojik hukukun değil, tarım hukuku, medeni hukuk ve diğer mevzuatla düzenlenir. Azerbaycan Cumhuriyetinde hayvanlar alemi devlet mülkiyetindedir. Doğal ortamda yaşa- yan vahşi hayvanlar herhangi bir hukuki ope- rasyonun konusu olamazlar. Hayvanlar Alemi Hakkında Kanun sadece hay- vanlar aleminden verimli yararlanmanın şartla- rını ve kurallarını belirlememekte ayrıca Hay- vanlar aleminin korunmasını da düzenlemekte- dir. Hayvanlar aleminin hukuki korunması anlayışını gerçekleştiren, kanunla belirlenmiş önlemler sistemi birkaç temel yönde uygulanır. Hayvanlar aleminin hukuki korunması doğru- dan hem hayvanların kendilerinin ve nüfus- larının hem de yaşadıkları muhitin korunma- sını ve geliştirilmesini gerçekleştirmeye hizmet eder. Azerbaycan Cumhuriyetinin Kırmızı Kitabına girmiş nadir ve nesli kesilmekte olan hayvan türleri özel olarak korunur. 10. ATMO SFER V E Ç EVR E HUKUKU Ekolojik dengenin bozulması bütün ülkelerde olduğu gibi Azerbaycan’da da kendini göster- mektedir. Ülkenin atmosfer havası önceki yıl- lara göre şimdi daha yüksek bir kirlenme dü- zeyine maruz kalmakta ve kendi temizliğini koruyamamaktadır. Bu tür güçlü kirlenme en fazla Sumgayıt, Gence, Ali Bayramlı, Minge- çevir, Qebele ve diğer şehir ve rayonlarda gözlenmektedir. 66
tiği bilinmektedir. Bu nedenle insanlar tabiatı daha fazla kirlemek tehlikesi ile karşı karşıya kalmaktadırlar. Ekolojik gereklere tam olarak uyulmadığı için bu tehlike daha keskin karak- ter taşıma özelliğine sahip olacaktır. Yapılan araştırmalar sonucu, ekolojik gereklere uyul- madığı için her yıl atmosfere 70 milyar ton karbon gazı, 250 milyon tondan fazla azot oksitleri, 300 milyon tona yakın kükürt gazı, 100 milyon tonlarca karbohidrojenler, 250 mil- yon tondan fazla katı ve gaz (toz, duman, partikül), milyonlarca ton sağlık için tehlikeli kimyevi maddeler dahil olmaktadır. Sonuç ola- rak atmosferde oksijenin miktarı bir yılda 10
66 R. Đ. Xelilov, T. N. Hüseynov, “ Atmosfer Havasının Çirklendirilmesi Və Birkilər,” Fövqələdə Hallarda Ekologiya ve Texnologiya Problemleri,” II Beynəlxalq Simpozium, 8-10 Oktyabr 2002-ci il, s. 73
milyar ton azalmaktadır. Bu nedenle ölüm ve hastalık hallerinin sayısı artmıştır. 67
Azerbaycan'da gaz şeklinde olan atıklar havayı çok fazla kirletmektedir. Özellikle Sumgayıt'ta organik klor üretimi yapılmaktadır, burada iklim çok sıcak olduğu için, güneşli günlerde organik klorun yanması sonucunda dioksin adı verilen çok zararlı bir madde ortaya çıkmaktadır. Bu ci- varda yaşayan insanlar sürekli bu havayı teneffüs etmektedir. 68
Cumhuriyetleri arasında en önde olanıdır. 1991'- de atmosfere 2 milyon 650 bin ton ya da kişi başına 380 kilo zararlı madde bırakılmıştır. Kentlerde hava kirliliği oranı daha da yüksektir. Bakü'de hava kirliliği oranı 800'dür. Bu sayı Sumgayıt'ta 480, Ali Bayramlı'da 200, Gence'de kişi başına 380'dir. Cumhuriyet topraklarının her kilometre karesi başına havayı kirleten tehlikeli madde miktarı normalden 300 ton daha fazladır. Havayı kirleten ana maddeler; karbon gazı, nit- rik asit ve diğer kimyasal maddelerdir. Kirlet- meye yol açanlar ise metalürji, petrol ve gaz, enerji ile petrol ve petro kimya tesisleridir. Kara- yolu taşımacılığının yarattığı kirlilik ise 1 mil- yon tondan daha fazladır. 69
Azerbaycan Cumhuriyeti Hidrometeoroloji Komi- tesi ve Bakü Şehir Hijyen ve Epidemiyoloji Merkezinin sürekli olarak yaptığı tespitlere göre, şehrin atmosferinde hidro karbonların miktarı, izin verilen miktarlardan 1,2-1,8 kat, karbon monoksit miktarı 3-6 kat, hidrojen sülfür miktarı 1,5-2 kat, azot oksitleri ise 1,5-2 kat daha yüksektir. 1992 yılının 10 ayı süresince yapılan 424 tespitten 252'sinde normalden fazla değerler müşahede edilmiştir. Yasal düzenlemeler atmosfer havasına göre mül- kiyet ilişkilerini veya ekonomik kullanımını sürecini düzenlememektedir. Doğal özelliklerine göre atmosfer havası her hangi bir şahıs tarafın- dan mülkiyet altına alınamaz. Çevre hukuku ise yalnızca atmosfer havasının zararlı etkilerden korunmasını sağlar ki, bu durum Azerbaycan
67 C. S. Cə fərov, S. Q. Babayeva, “ Təbiət və Atmosferi Çirkləndirən Mənbələr Haqqında Bəzi Mülahizələr və Mühafizə Aspəkti, “ Fövqələdə Hallarda Ekologiya ve Texnologiya P roblemleri,” II Beynəlxalq Simpozium, 8-10 Oktyabr 2002-ci il, s. 145
68
nin Đnsan Sağlığına Etkisi," s. 47
69 Shanin P anahov, "Azerbaycan Cumhuriyeti'ndeki Varo- lan Ekolojik Durum ve Sürdürülebilir Kalkınma Sorun- ları," s. 50
Yüklə 3,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|