“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum
63
sindəki hərəkət planını tətbiq etmək və 6762 sayılı
Qanunda lüzumlu dəyişiklikləri etmək öhdəliyini
də T ürkiyəyə yüklədi. Yeni T ürk T icarət Qanunu,
AĐ-na üzv olan digər ölkələrin ticarət, şirkətlər,
daşıma, dəniz ticarəti və sığorta qanunlarında ol-
duğu kimi, dinamik bir hala gələcəkdir. Bundan
başqa, yeni qanun, köhnə qanunla müqayisə edil-
məyəcək şəkildə teztez dəyişdirilməsi mümkün
olan bir qanun olacaqdır.
Internetin gündəlik həyatın hər sahəsində istifadə
edilməsi hüquqa da təsir göstərdi. Müqavilələrin
bağlanılmasından başlayaraq, sənədlərin elektron
vəriantda hazırlanmasına və saxlanılmasına başla-
nılması, şəffaflığın bu yol ilə ən üst səviyyədə tə-
min edilməsinin mümkün olması, şirkətlərdə or-
qanların iclaslarına dair dəvətin elektron-məktub
vasitəsi ilə edilməsi; iclasda iştirakın, təklif təq-
dim etmənin, səs vermənin eyni yol ilə həyata
keçirilməsinin mümkün olması səbəbi ilə, qanun-
verici orqanları qanunlarda dəyişikliklər həyata
keçirməsinə məcbur etdi.
Almaniya, Fransa və Skandinaviya ölkələri başda
olmaqla, bir çox ölkədə 2000-dən bəri, e-mək-
tubu, e-ticarəti və göndərilmiş e-mesajı (T K.m.
1502) ticarətin bir hissəsi halına gəlib. Layihənin
bu yeniliklərə yer verməsi lazım idi.
C . Türkiyənin Beynəlxalq Bazarlarda
Đştirakçısı Olması
T ürkiyə bir tərəfdən AĐ üzvlüyünə hazırlanarkən,
digər tərəfdən də beynəlxalq bazarın iştirakçısı ol-
maq məcburiyyətində idi. Buna görə də, T ürkiyə,
Beynəlxalq Bazarların T əşkilatları və qaydalarını
tənzimləyən ticarət qanuna sahib olmalı idi.
E. Ticarə t Qanununda Nəzərə Alınan Yeni
Qanunlar
2004-cü il tarixində qüvvəyə minən T ürkiyə Res-
publikası Dövlətinin Pul Vahidi Haqqında Qanu-
nuna görə, (köhnə) T ürkiyə Lirəsindən altı dənə
sıfır silindi və YT L (yeni türk lirası) 1Yanvar
2005-ci il tarixindən tədavülə buraxıldı. Bu mü-
hüm dəyişiklik digər, qanunlarda olduğu kimi
layihədə də diqqətə alındı. Çünki, YTL, sərmayə
şirkətlərinin minimum sərmayələrini, səhmdar cə-
miyyətlərdə səhmin nominal dəyərini, daşıma və
dəniz ticarəti hüququnda məsuliyyətin hədlərini
və nəhayət inzibati cərimələrin yenidən tənzim-
lənməsinin lüzumlu olduğunu göstərdi.
F. Avropanın Müxtəlif Ölkələrinin Ticarə t
Hüququndakı Yeniliklə r (Re formlar)
20-ci əsrin sonlarında, AĐ-nın üzvü olan ölkələr-
də, həmçinin Đsveçrədə və ABŞ-da, 6762 sayılı
lerin devlet ve hükümet başkanlarından olu-
şan Konseye önermiş ve Konsey 17 Aralık’da
da bu tavsiyeye uymuştur. Sözkonusu geliş-
me, 6762 sayılı Kanunun sadece acquis
comm unautaire ile uyumlaştırılması zorunlu-
ğunu ortaya çıkarmakla kalmamakta, aynı
zamanda, T ürkiye'ye ileride yayınlanacak yö-
nergelere de uyum sağlamak, AB Komisyo-
nunun kurduğu yüksek düzeyli uzmanlardan
oluşan komisyonların AB hukukunun şekil-
lendirilmesine ilişkin raporlarında yer alan
önerileri değerlendirmek, AB'nin ticaret hu-
kuku alanındaki eylem planını izlemek ve
6762 sayılı Kanunda gerekli değişiklikleri
yapmak görevini de yüklemektedir. Yeni
T ürk T icaret Kanunu, AB'ye üye diğer ülke-
lerin, ticaret, şirketler, taşıma, deniz ticareti
ve sigorta kanunlarında olduğu gibi, dinamik
bir konuma geçecek ve eskisiyle kıyaslana-
mayacak sıklıkta değiştirilme olasılığına açık
bir kanun haline gelecektir.
C . Te knolojik Gelişmeler
Đnternetin günlük hayata sıradışı bir hızla gi-
rip her alanda kullanılır hâle gelmesi hukuku
da etkilemiştir. Sözleşmelerin kurulmaların-
dan başlayarak, belgelerin elektronik ortamda
oluşturulmasına ve saklanmasına başlanması;
şeffaflığın bu yoldan en üst düzeyde sağlana-
bilmesi; şirketlerde organların toplantılarına
ilişkin çağrılarının e-posta ile yapılması, top-
lantıya katılmanın, öneri sunmanın, oy kul-
lanmanın aynı yolla gerçekleştirilmesi kanun
koyucuları kanunlarda değişiklik yapmaya
yöneltmiştir. Almanya, Fransa ve Đskandinav
ülkeleri başta olmak üzere birçok ülke, 2000'-
den beri e-postayı, e-ticareti ve yönlendiril-
miş e-mesajı (T K m. 1502) ticaretin bir par-
çası haline getirmişlerdir. T asarı'nın bu geliş-
meyi yansıtması gereklidir.
D. Uluslararası Piyasaların Bir Parçası
Olmak
T ürkiye bir taraftan AB üyeliğine hazırlanır-
ken, diğer taraftan da uluslararası piyasaların
bir parçası olmak zorundadır. Bunun için
uluslararası piyasaların kurumlarına ve kural-
larına yer veren bir ticaret kanununa sahip
olmalıdır.
E. Ticare t Kanununu Etkile yen Yeni
Kanunlar
2004 yılında yürürlüğe giren T ürkiye Cumhu-
riyeti Devletinin Para Birimi Hakkında Ka-
“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium
64
Qanunun tətbiq sahəsində, yəni, ticari müəssisə,
şirkətlər, qiymətli kağızlar, daşıma, dəniz ticarəti,
sığorta (bundan sonra, bu mövzuların hamısı
“ticarət hüququ” olaraq adlandırılacaq) hüquqla-
rında və bu mövzuları tənzimləyən qanunlarda
böyük dəyişikliklər edildi. Bu dəyişkliklərin bir
hissəsi AET /AT əsasnamələri və nizamnamələri
ilə, bir hissəsi də milli ehtiyaclar və texnologi-
yadakı yeniliklər səbəbi ilə həyata keçirildi.
Avropa ölkələrində - daşınar qiymətlər və digər
sərmayə bazarı (birja) vasitələrində və ümumiy-
yətlə sərmayə bazarına (birjaya) dair əqdlər istisna
olmaqla - qiymətli kağızlar hüququnda demək olar
ki, heç bir dəyişiklik edilmədi. Bu ölkələr, kö-
çürmə veksel və sadə vekseldən ibarət olan ödəniş
sənədləri və çeklə əlaqədar olan 1930 və 1931-ci
il tarixli vahid qanunlara (konvensiyalara) və bun-
ların meydana gətirdiyi “ vahid” hüquqa bağlı qal-
dılar. Qiymətli kağızlar ilə əlaqədar fərqli bir sis-
tem tətbiq edən Đngiltərədə də vəziyyət eynidir.
II. Komissiyanın Təşkili və Çalışma Tə rzi
Yuxarıda hazırlanmasının əsas səbəbləri, qeyd
edilən Yeni T ürk T icarət Qanunu hazırlanması
üçün T R Ədliyyə Nazirliyi, T R Üniversitətlərin
professor və müəllim heyəti, Ali Məhkəmə ha-
kimləri, Sərmayə Bazarı Şurası, T R Notariuslar
Birliyi, T ürkiyə Auditorlar Palatası (Mühasibə
Standartları Şurası), Bank Fəaliyyətinin Tənzimlə-
məsi və Nəzarəti Şurası, Sənaye və T icarət Na-
zirliyi, Nəqliyat Nazirliyi, Xəzinə və T ürkiyə
Odalar (Birliklər) Birliyi tərəfindən göndərilən
üzvlərdən təşkil edilən komissiya (bundan sonra
Komissiya), Ədliyyə Nazirinin 8.12.1999-cu il ta-
rixli əmri ilə fəaliyyətə başladı.
Birinci iclasını 10.02.2000-ci il tarixində keçirən
Komissiya, Đstanbul Üniversitetinin Hüquq Fakul-
təsinin T icarət Hüququ Kafedrasının Müdiri Prof.
Dr. Ünal T ekinalpı sədrliyə və Ali Məhkəmənin
19 sayılı Milki Đşlər Kollegiyasının Sədri Coşqun
Koçakı sədr müavinliyinə seçdi. Komissiya üzv-
lərinin sayı sonralar Ədliyyə Nazirinin əmri ilə
artırıldı.
Komissiyanın ilk iclasında, Yeni T ürk T icarət Qa-
nunun altı kitabdan ibarət olacağı və hər kitab
üçün bir alt komissiya təşkil edilməsi qərara alın-
dı. Layihənin, altı kitabının hər birini, bu məqsəd-
lə qurulan alt komissiyalar hazırladı, müzakirə
edildi və Komissiyaya təqdim edildi.
Komissiya isə, alt komissiyalarından gələn layihə
hissələrini maddə-maddə təhlil edərək, qəbul etdi.
Komisiyada edilən elmi mübahisələr (“ticari iş-
lətmə kitabına dair iclasdan başqa”) lentə (video-
nun gereğince (eski) T ürk Lirasından altı sıfır
atılmış ve YTL 1 Ocak 2005 tarihinden iti-
baren dolaşıma girmiştir. Bu önemli değişik-
lik diğer kanunlarda olduğu gibi T asarı'da da
dikkate alınmıştır. Çünkü, yeni TL, sermaye
şirketlerinin asgarî sermayelerini, anonim
şirketlerde payın itibarî değerini, taşıma ve
deniz ticareti hukuklarında sorumluluk sınır-
larını ve nihayet para cezalarının yeniden dü-
zenlenmesini gerekli kılmıştır. 22.11.2001 ta-
rihli ve 4721 sayılı T ürk Medeni Kanunu ile
26.09.2004 tarihli ve 5237 sayılı T ürk Ceza
Kanunu başta olmak üzere birçok kanunun
T asarı'yı etkilediği şüphesizdir.
F. Çeşitli Avrupa Ülkelerinde Ticaret
Hukuku Reformu
20. yüzyılın son yarısında, AB üyesi ülkeler
ile Đsviçre'de ve ABD'de, 6762 sayılı Kanun
anlamında ticaret hukuku yani, ticarî işletme,
şirketler, kıymetli evrak, taşıma, deniz ticareti
ve sigorta [bundan sonra bu konuların tümü
"ticaret hukuku" diye anılacaktır.] hukukları
ve bu alanları düzenleyen kanunlar büyük
çaplı değişikliklere uğramıştır. Bunların bir
kısmı AET /AT yönergeleri ve tüzükleri bağ-
lamında, bir kısmı da bunlardan bağımsız ola-
rak, ulusal gereksinimler veya teknik geliş-
meler sebebiyle yapılmıştır.
Avrupa ülkelerinde - menkul kıymet ve diğer
sermaye piyasası araçlarına ve genel olarak
sermaye piyasasına ilişkin işlemler bir yana-
dar anlamda kıymetli evrak hukuku alanında
hemen hemen hiçbir değişiklik yapılmamıştır.
Bu ülkeler poliçe ve bonodan oluşan kambiyo
senetleriyle çekte 1930 ve 1931 tarihli kon-
vansiyonlara ve bunların oluşturduğu "ortak"
hukuka bağlı kalmışlardır. Kıymetli evrakta
ayrı bir sisteme sahip Đngiltere'de de durum
aynıdır.
II. Komisyonun oluşumu ve çalışma usulü
Kısaca, başlıcalarına değinilen sebeplerle
yeni bir T ürk T icaret Kanunu hazırlanabil-
mesi için, T .C. Adalet Bakanlığı, üniversite
öğretim üyeleri, Yargıtay üyeleri, Sermaye
Piyasası Kurulu, T ürkiye Noterler Birliği,
T ürkiye Muhasebe Standartları Kurulu, Ban-
kacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu,
Sanayi ve T icaret Bakanlığı, Ulaştırma Ba-
kanlığı, Hazine Müsteşarlığı ve T ürkiye Oda-
lar Birliği mensuplarından oluşan bir komis-
yonu ("Komisyon") 08/12/1999 tarihli Bakan
oluruyla oluşturmuştur.