Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
65 
diyen kimsenin sözü bir cehâlettir”
313
. Şâfiî, hadîslerin yalnız Kur’an’a değil, ayrıca 
kıyasa  ve  başka  herhangi  bir  şeye  dayanarak  tenkid  edilmesine  de  (arz),  insanların 
görüşlerinin sünnete tabi olması gerektiği düşüncesiyle karşı çıkmaktadır
314
.  
Ş
âfiî’nin,  sisteminde  hadîslere/sünnete  tanıdığı  yer  ve  konum  onun  metin 
tenkidiyle  (arz)  ilgili  düşüncelerinin  temelini  oluşturmaktadır.  Zira  Şâfiî’ye  göre, 
Peygamber’in  sünnetleri  ikiye  ayrılır:  Birincisi,  Kitab’ın  açık  hükmü  bulunan  bir 
konuda  Hz.  Peygamber  ona  Allah’ın  indirdiği  şekilde  uymuştur.  kincisi,  Kitab’ta 
mücmel  olarak  bulunan  hükümlerle,  Allah’ın  ne  murad  ettiğini,  Hz.  Peygamber 
Allah  adına  açıklamıştır.  Böylece  Hz.  Peygamber  bu  mücmel  olarak  bildirilen 
farzların  umumî  ve  hususî  niteliklerini,  kulların  bunları  nasıl  yerine  getireceğini 
açıklamıştır.  Dolayısıyla  her  iki  durumda  da  Hz.  Peygamber  Allah’ın  Kitab’ına 
uymuştur. Ona göre bu iki çeşit sünnet üzerinde icmâ vardır
315
.  
Kur’an’da hakkında hiçbir hüküm bulunmayan konularda Hz. Peygamberin 
verdiği hükümler ise Şâfiî’ye göre sünnetin üçüncü türünü oluşturmaktadır
316
. O, bu 
konudaki mevcut anlayışları zikrettikten sonra, Hz. Peygamberin bu tür hükümlerini 
vahiy anlayışına paralel olarak Allah’ın, Peygamberinin kalbine ilham etmesi olarak 
değerlendirmektedir  ki,  ona  göre  Kur’an’  da  belirtilen  Hikmet  de  budur.  Kısacası 
Allah’ın,  Peygamberine  ilham  ettiği  şeyler,  bu  tür  sünneti  meydana  getirmiştir. 
Kur’an  olarak  indirilen  ise  Allah’ın  Kitabını  teşkil  etmektedir
317
.  Dolayısıyla 
Allah’ın,  bir  hükmü  bulunmayan  konularda  Peygamber  bir  sünnet  koymuşsa,  onu 
Allah’tan aldığı yetkiye dayanarak koymuştur
318
.  
Ş
u  halde  Şâfiî’ye  göre,  Hz.  Peygamberin  sünneti,  ister  Kur’an’da  farz 
kılınan  bir  hükmü  açıklasın,  ister  Kur’an’da  yer  almayan  bir  hükümle  ilgili  olsun, 
Allah’ın  hükmü  ile  Peygamber’in  hükmü  ayrı  şeyler  değildir
.  Her  halukârda 
Peygamber’in  hükmü  de  bağlayıcıdır.  Allah,  Kitabında  Peygamberine  itaatı  farz 
kılmış ve hiç kimseye bildiği bir işte, Peygamber’e muhalefet etmek için bir mazeret 
                         
313
   Şâfiî,  htilâfu’l- Hadîs, IX. 537.  
314
   Şâfiî,  htilâfu’l- Hadîs, IX. 537; Özen, Aklîleşme Süreci, s. 398.  
315
   Şâfiî, Risâle, 62 (no. 298-299); Ayrıca bkz. Şâfiî,  htilâfu’l- Hadîs, IX. 537. 
316
   Şâfiî, Risâle, 62 (no. 301). 
317
   Şâfiî, Risâle, 63 (no. 307).  
318
   Şâfiî, Risâle, 61 (no. 292).  

---

 
66 
tanımamıştır
319
.  Şâfiî’nin  bu  anlayışına  göre  Kur’an  ve  Hz.  Peygamberin 
sözleri/sünnetleri,  hem  menşei  itibariyle  her  ikisi  de  Allah’a  aittir  hem  de 
bağlayıcılık  açısından  aynı  konumdadır.  Dolayısıyla  Kur’an  ve  Hz.  Peygamberin 
sünneti  arasında  kurulan  böyle  bir  ilişki  sonucunda  Şâfiî’nin,  hadîslerin  tesbitinde 
Kur’an’a  başvurulmasını  istemeyeceği  ortadadır
320
.  Kısacası  Şâfiî’ye  göre,  hadîsler 
Kur’an’
a dayanılarak iptal edilemez. Kur’an hadîslerle çatışmamakta aksine hadîsler 
Kur’an’ı açıklamaktadır. Bu nedenle Kur’an, hadîslerin ışığında yorumlanmalı ve bu 
konuda  aksi  düşünülmemelidir
321
.  Dolayısıyla  Şâfiî,  hadîslerin  Kur’ân’a  arzının 
gündeme  geldiği  her  ortamda,  sünnetin  beyân  vasfına  işaret  etmekte,  hadîslerin 
Kur’an’a  arz  edilmesi  gerektiğini  söyleyenlere  sünnetin  teşriî  değerini  savunarak 
cevap  vermeye  çalışmaktadır
322
.  Allah’ın  emrettiklerinin  umûm,  husûs,  farz,  edeb, 
nasih,  mensuh  olmaları  ancak  onun  sünneti  ile  bilinir.  Kitab  farz  hükmünde  olur, 
sünnet de onu beyan eder. Zira Allah, Peygamberin verdiklerinin alınmasını ve ona 
itaat edilmesini emretmiştir
323
.  
Ş
âfiî,  “arz  hadîsi”  olarak  bilinen  rivâyeti  de  kendilerine  göre  bunun  Hz. 
Peygamberden  varid  olduğunun  bilinmediğini  belirterek  kabul  etmemektedir
324
.  O, 
Hz.  Peygamberden  bunun  zıddı  anlamında  “erîke  hadîsi”nin  varid  olduğunu 
belirterek konuyla ilgili olarak bu rivayeti delil getirmektedir
325
.  
Ş
âfiî’nin  arzdan  anladığına  göre,  hadîslerin  Kur’an’a  dayanarak  metin 
tenkidine tabi tutulması halinde bazı hadîslerin/sünnetlerin Kur’an’a uymaması gibi 
bir  durum  neticesinde  yalnız  Kur’an’ın  zahir  anlamı  dikkate  alınacak  bu  da 
                         
319
   Şâfiî, Risâle, 63-64 (no. 308).  
320
   Gürkan,  slam  Hukuk  Metodolojisinin  Oluşumu  ve  Şâfiî’nin  Yeri,  s.  269.  Hüseyin  Güleç’in 
değerlendirmesine göre de, Şâfiî, arz fikrine, Hz. Peygamberin elçi olarak Allah’ın buyruklarına 
muhalif bir şeyi söyleyemeyeceğinden hareketle karşı çıkmıştır. Ancak başta Ebû Hanife olmak 
üzere  arz  fikrini  savunan  pek  çok  alim,  Hz.  Peygamberden  Allah’ın  buyruklarına  muhalif  bir 
ş
eyin  sadır  olamayacağı  konusunda  Şâfiî  gibi  düşünmektedir.  Ebû  Hanîfe’nin  bu  konudaki 
açıklamalarından da anlaşılabileceği  gibi,  Kur’ân’a muhalif bir rivâyeti reddetmek,  o  rivâyetin 
Hz. Peygamberden sadır olacağını kabul etmekle aynı anlama gelmez. Aksine, Kur’ân’a muhalif 
olan  bir  rivâyeti  reddetmek,  böyle  bir  rivâyetin  Hz.  Peygamberden  sadır  olduğunu  kabul 
etmemektir ve bunu, rivayeti bize aktaran ravilerin bir tasarrufu olarak görmektir. Güleç, Şâfiî 
Fıkıh Usûlünde Hadîs Metodolojisi, s. 144-145. 
321
   Schacht,  slâm Hukukuna Giriş, s. 57.  
322
   Güleç, A.g.e., s. 145.  
323
   Şâfiî, Umm, VII. 21. 
324
   Şâfiî, Risâle, 133 (no. 617-619); Şâfiî, Umm, VII. 21.  
325
   Şâfiî, Risâle, 61 (no. 295); 133 (no. 622); Şâfiî, Umm, VII. 21;  

---