Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc
Yüklə 2,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
153 Ş âfiî, nassların otoritesine aşırı bağlılığı ve onların insan yaşamının tüm alanlarını kapsadığı yaklaşımından dolayı kabul etmediği her ictihadı istihsan kapsamına almaktadır 733 . Bu nedenle Şâfiî’nin, istihsanla nasslardan bigâne kalınarak sırf aklî istidlâlde bulunulacağı tehlikesini sezdiği ve bu prensibe dayanarak, aklî melekeleri ş er’î hükümlerde hakim kılma zihniyetine karşı çıkarak, slâm hukukunda aklın hakim bir pozisyonda olmasının, dolayısıyla hukukta aklîleşme sürecinin önüne geçmeyi amaçladığı belirtilmiştir 734 . Çünkü istihsan, müctehidin düşünsel etkinliğinin bir neticesi olduğundan Şâfiî’nin istihsanı hedef alarak aslında aklî yöntemlerle dinde hüküm verilmesine taraftar olmadığı veya en azından bunun sınırlandırılması gerektiği düşüncesinde olduğu sonucuna varılabilir. Oysaki, istihsanda nasslardan bigane kalınarak sırf aklî istidlalde bulunulduğunun ciddî tek bir örneğin olduğu söylemek dahi güçtür. Dolayısıyla Şâfiî’nin istihsan bağlamında öngördüğü tehlikenin yerinde olmadığını söylemek mümkündür. Wael b. Hallaq’a göre ise, Şâfiî’de hukukun nihâi kaynakları Kur’an ve sünnet olması itibariyle, istihsâna şiddetle karşı çıkması sonucunda, rasyonalist ve faydacı temayüllerin ifadesi olan re’y, bütünüyle silinmiştir. Ancak o, bir yandan re’yi kayıtsız şartsız reddederek, diğer taraftan da re’yin bazı unsurlarını alarak, onları, öncüllerini vahiyden aldıkları oranda hukukta kullanılabilecek deliller olarak ş ekillendirmiştir 735 . Zira Şâfiî, re’yi tümden dışlamanın imkansızlığının farkındadır. Re’yin sınırsız kullanımına da muhalif olduğu için ancak nassların kontrolünde ve yörüngesinde işlev gören re’ye izin vermektedir. Bu noktada onun, uzlaştırıcı bir arayış içinde olduğu söylenebilir. Ancak Şâfiî’den sonraki gelişmeler Şâfiî’nin arzuladığı yönde sürmemiş, re’y karşıtı ve zahirî anlamı esas alan yaklaşımların vücut bulmasına zemin hazırlamıştır. Çünkü aynı mantıktan hareket edenler, istihsanı reddetmekle kalmamışlar, kıyası da reddetmişlerdir. Açıkça görüldüğü üzere, Şâfiî’nin lafızcılığı en bariz şekilde onun istihsana karşı gösterdiği sert tepkide ortaya çıkmaktadır. Nitekim çok sayıda araştırmacı, 733 Ebû Zeyd, “ mam Şâfiî ve Ortayol”, s. 141-142. 734 Özdemir, Şâfiî’ye Göre stihsân ,s. 92, 117-118. 735 Wael b. Hallaq, “Şâfiî Hukuk lminin Başmimarı mıydı?”, s. 65-66. 154 Ş âfiî’nin istihsanı reddetmesini onun lafza bağlılığına bağlayan değerlendirmelerde bulunmuştur. Çünkü Şâfiî’nin, istihsanı olumsuzlayarak, anlama ve yorumlamayı nasslara ve nassların literal delâletine indirgemiş olması onu lafza bağlı kalmasına neden olmaktadır. Zira, istihsan tek tek ayet ve hadîslerin lafzi anlamlarının zaman zaman aşılması şeklinde algılandığı için ‘keyfîlik ve indîlik’ (telezzuz) olarak nitelendirilmiştir 736 . Böylece Şâfiî de, nasslar ve nassların literal delaleti dışında kalan her ictihadı, istihsan ve şahsi görüş peşinden gitme ve keyfîlik olarak görmektedir 737 . Bir başka ifadeyle istihsanın Şâfiî tarafından kesin bir şekilde reddedilmesinin temel nedeni, söz konusu kaynağın, ilahî kaynağa indirgenememesi ve nasslarla literal ve mekanik bir ilişki içerisinde yorumlanamaması olup, bu nedenle literalizmin şöhret bulmasında en önemli adımın ve bardağı taşıran son damlanın, Şâfiî’nin meşrû nasslarla (kaynaklarla) bir ilgisi olmadığı gerekçesiyle stihsan’ı reddetmesi olduğu da ifade edilmiştir 738 . Ş âfiî’nin btâlu’l- stihsan’da istihsanın reddini temellendirmek amacıyla argüman olarak zâhire göre hüküm vermeyi de kullanması bizim açımızdan oldukça anlamlıdır. Zira o, daha önce de vurguladığımız gibi, insanlar arasında hüküm verirken mutlaka zahirî yönün dikkate alınmasını vurgulamakta 739 , bu konuda âyet ve hadîslere dayanarak açıklamalar yapmak suretiyle, Allah’ın hakimlere zahire göre hüküm vermelerini farz kıldığını ve bunun dışında hüküm vermelerinin haram olduğunu ifade etmektedir 740 . Öyleki ona göre, insanlar hakkında zahirî yönlerinin dışında bir ihtimal olduğunu ileri sürerek delâlet veya delâletsiz zahirî durumları dışında hüküm vermek, Kur’an ve sünnete aykırı olduğu için doğru değildir 741 . Dolayısıyla onun nazarında zahire göre hükmetmemek, açıkça Kur’an ve sünnete aykırılık oluşturmaktadır. Şu halde Şâfiî’nin, ilgili bölümün hemen tamamında hüküm verirken zahirin esas olduğunu işlemesi, hükümlerde maddî boyutu nazar-ı itbara aldığını ortaya koymaktadır. Bu bağlamda, hüküm çıkarma ve onu açıklamada 736 Pekcan, Ali, “Şâfiî stihsan Yapmış mıydı?”, s. 171. 737 Ebû Zeyd, “ mam Şâfiî ve Ortayol”, s. 139-140. 738 Taştan, “ slam Hukukunda Literalizm”, s. 145. 739 Şâfiî, btâlu’l- stihsân, VII. 489. 740 Şâfiî, btâlu’l- stihsân, VII. 490-491. 741 Şâfiî, btâlu’l- stihsân, VII. 491. . Yüklə 2,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|