Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
149 
onayladığı bir kaynağa başvurarak bir şey söyleyebilir. Aslında ilgili âyetin istihsanın 
reddi  için  delîl  olarak  kullanılması  zorlama  gibi  görünmektedir.  Dolayısıyla  ayeti 
bağlamından  kopararak  yorumladığı  anlaşılmaktadır.  Nitekim  bu  manada  onun, 
zaman zaman fıkıhçılığının etkisinde kalarak Kur’an âyetlerini bağlamından koparıp 
salt fıkhî sahaya indirgeyerek yorumladığı ifade edilmiştir
710
. 
Ş
âfiî, istihsan yapan kimsenin neredeyse yeni bir din koymuş olacağını da 
ileri sürerek, onu geçersiz kılmaya çalışmaktadır. Bu nedenle ona atfedilen “istihsan 
yapan,  yeni  bir  şeri’at  ortaya  koymuş  olur”  sözü  meşhurdur
711
.  Umm’de  de  bu 
ifadeye  benzer  şekilde  “kişi  istihsan  ediyorum  demeyi  kendisine  caiz  kıldığında, 
kendisine  dinde  şerîat  koymayı  da  caiz  kılmıştır”
  demektedir
712
.  Şâfiî’nin,  istihsanı 
din vaz etmek şeklinde nitelendirmesi, ifrattan hatta bir bakıma polemikten başka bir 
ş
ey değildir. Zira istihsanda yeni bir din koymak bir yana tam aksine daha önce de 
belirttiğimiz gibi, dinin/vahyin özü ve ruhu/maksat ve gayesi esas alınmaktadır.  
Ş
ah Veliyyullah Dehlevî’ye göre ise Şâfiî’nin istihsanı red gerekçesi, bazı 
fakihlerin, şerîatın cevaz vermediği re’y ile, delil olarak kabul ettiği kıyası birbirine 
karıştırarak, bunları birbirinden ayıramamaları ve de bu re’ye bazen “istihsan” adını 
vermeleridir.  Burada  kastedilen  re’y,  muhtemel  bir  zorluk  ya  da  maslahatın 
bulunabileceği şeyin herhangi bir hükme illet kılınmasıdır. Kıyas ise, illetin nass ile 
belirlenmiş hükümden çıkarılması ve hükmün ona bağlanmasıdır. Bu nedenle  mam 
Ş
âfiî,  bu  tür  re’ye  dayalı  istidlâlleri  tamamen  iptal  etmiştir
713
.  Kanaatimizce 
Dehlevî’nin  bu  tesbiti  gerçeği  tam  olarak  yansıtmamaktadır.  Çünkü  istihsanda 
bulunanlar  asla  şerîatın  izin  vermediği  heva  ve  arzuyla  bir  hüküm  vermemektedir. 
Daha önce de ifade ettiğimiz gibi onlar kıyasdan ayrılarak, mefsedet ve maslahat gibi 
temel  ilkeleri  göz  önünde  bulundurarak  ictihad  ediyorlar  ve  buna  istihsan  adını 
veriyorlardı. Şâfiî de ictihadı kıyasa indirgediği için buna karşı çıkmaktadır. Yoksa 
heva ve arzuya dayalı re’yin istihsanla bir ilgisinin olmadığı kanaatindeyiz. Nitekim 
Gazâlî  de,  delillerin  delâleti  üzerinde  düşünmeksizin  hiçbir  alimin,  -her  ne  kadar 
                         
710
   Arslan, Şâfiî’nin Kur’an Okumaları, s. 299.  
711
   Gazâlî, el-Mustasfâ, s. 171. 
 
 
 
 
 
712
   Şâfiî, Umm, VI. 287. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
713
   Dehlevî, Huccetullâhi’l-Bâliğa, I. 539.  

---

 
150 
pratikte  vukû  bulsa  da-  hevasına  ve  şahsî  arzusuna  göre  hüküm  veremeyeceği 
hususunda ümmetin icma ettiğini ifade etmektedir
714
.  
Ş
u halde Irak ehlinin istihsan dedikleri şey; bir meseleyi özel veya umumî 
bir asıla dayandırmaktan başka bir şey değildir. Hiçbir zaman Irak ehli istihsanı keyfî 
fetva olarak görmemişlerdir
715
. Şâtıbî’ye göre de istihsanda bulunan kimse, mücerred 
kendi  zevki  ve  nefsanî  arzuları  doğrultusunda  hareket  etmemekte,  aksine  ilgili 
hususlarda,  kavramış  olduğu  Şâri’  Teâla’nın  kasdına  uygun  hareket  etmiş 
olmaktadır
716
.  
Bu bakımdan Schacht’ın ifadesiyle “Şâfiî, aslında yalnız kıyasa dayanan ve 
sistematik bir şey olan içtihâdı (terimlerin dar anlamıyla kıyas, içtihât, akl ve ma’kûl 
diye  adlandırdığı  istidlâl  şekillerini)  kabul  etmiş,  selefleri  arasında  gelenek  halinde 
bulunan indî görüşleri ve re’ye dayanan hükümleri (re’y ve istinsân ki, Şâfiî bunları 
aynı  anlamda  kullanır)  reddetmiştir.  şte  bu,  Şâfiî’nin  hukuk  nazariyesini  eski 
ekollerinkinden tamamıyla ayıran önemli yeniliklerden birisidir”
717
.  
Ş
âfiî, hakkında nass veya kıyas olmayan bir meselede aynı şehirde yaşayan 
hakim  ve  müftilerin  istihsana  başvurarak  aynı  konuda  farklı  hükümler  verebileceği 
nedeniyle  de  istihsana  karşı  çıkmaktadır
718
.  Ona  göre,  böylece  herkesin  istihsan 
yapması durumunda kaos meydana gelir ve iş çığırından çıkarılmış olur
719
. Halbukî 
Ahmed  Hasan’a  göre  Şâfiî,  burada  kendisi  ile  çelişmektedir.  Çünkü  istihsanın 
kullanımından  dolayı  ortaya  çıkacak  olan  karışıklıktan  korkmasına  karşın,  o  bu 
konuda  kendisinin  çok  ısrarla  savunduğu  kıyas  ve  ictihadın  kullanımından  ortaya 
çıkan  görüş  farklılığını  dikkate  almamaktadır
720
.  Oysa  kıyas  ve  ictihadda  da 
istihsanda  olduğu  gibi,  müctehidlerin  farklı  hareket  etmeleri  söz  konusudur  ve  bu 
                         
714
   Gazâlî, el-Mustasfâ, s. 171-172.  
715
   Hudarî,  slâm Hukuk Tarihi, s. 214.  
716
   Şâtıbî, Muvâfakât, IV. 206. 
717
   Schacht,  slâm Hukukuna Giriş, s. 56. Ancak Schacht’ın, Şâfiî’nin selefleri tarafından re’y ve 
istihsana dayalı olarak ortaya koydukları hükümlere indî görüşler olarak değerlendirmesi doğru 
bir niteleme değildir. Zira istihsan ve re’ye göre hüküm verenlerin, hiçbir dinî delil ve gerekçeye 
dayanmaksızın  bizatihi  kendi  arzu  ve  isteklerine  göre  hüküm  verdiklerini  söylemek  mümkün 
değildir. 
718
   Şâfiî,  btâlu’l- stihsân,  VII.  497  (Bu  kısım  Mataracı’nın  tahkikinde  eksik);  Krş,  Şâfiî, 
Mevsûatu’l- mâm eş-Şâfiî (Kitâbu’l-Umm), thk. Ahmed Bedruddîn Hassûn, Dâru Kuteybe, II. 
Baskı, Beyrût, 2003, XV. 128.  
719
   Şener, Kıyas,  stihsan,  stıslah, s. 133. 
720
   Hasan,  slâm Hukukunun Doğuşu ,s. 222. 

---