Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc
Yüklə 2,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Risâle
- Cimâu’l- lm
147 Ş âfiî’nin, er-Risâle’de bir kimsenin ‘kıyasa başvurmaksızın, istihsan ile hükmediyorum’ 698 demesini caiz görür müsün? sorusuna verdiği cevap, onun istihsanı niçin geçerli bir yöntem olarak benimsemediğini şöyle ortaya koymaktadır: “Bence, Allah bilir ya, bu caiz olmaz, dedim. Ancak ilim adamları hüküm verebilir, başkaları değil. Onlar da, haber bulunan konularda haber’e uyarak, haber bulunmayan konularda ise, ona kıyas yaparak, bir şey söyleyebilirler . Kıyası bir tarafa bırakmak caiz olsaydı, ilim adamı olmayan aklı başında herkesin kendi keyfince hakkında haber bulunmayan konularda istihsan ile fetva vermesi caiz olurdu. Haber ve kıyasa dayanmaksızın görüş beyan etmek, Allah’ın Kitabı ve Rasûlünün sünnetine dayanarak serdettiğim delillere göre caiz olmadığı gibi, bu kıyasa göre de caiz değildir” 699 stihsan, ancak zevke göre fetva vermektir, keyfîliktir 700 . “Haberleri (nassları) bilen ve onlara kıyas yapmaya aklı eren kimse istihsana göre fetva vermez. Durum böyle olunca, alimin ancak doğruya delâlet eden ş eylere kıyas yaparak, ilmî şekilde/bilerek [ ] fetva vermesi gerekir. lmîlik/bilgi de, kesinlik ifade eden habere ] [ dayanmakla olur 701 . Böylece ilim adamı, daima nassa uymuş ve kıyas ile nassı araştırmış olur. Nitekim o, görünüyorsa Kâbeye doğrudan doğruya yönelir, uzakta ise alametlerden yararlanmak suretiyle 698 Oysa istihsana başvuranlar, daha başlangıçta kıyası devre dışı bırakarak istihsana yönelmemektedir. stihsana ancak kıyasın da çare olmadığı durumlarda başvurdukları malumdur. şte Şafii, bu noktada onlardan ayrılmamaktadır ve kıyasın ötesine geçen istihsan gibi yöntemleri keyfîlik olarak addetmekte ve bunun önünü kapatmaya çalışmaktadır. Dolayısıyla onun hüküm vermede genel olarak temel formülünün nasslar artı bunlara yapılan kıyasdan ibaret olduğu anlaşılmaktadır. 699 Şâfiî, Risâle, 273 (no. 1457-1459). Şâfiî’nin istihsanı red mahiyetinde ileri sürdüğü bu tür düşünceler, Kur’an ve sünnete dayanan ciddî argümanlar olmaktan uzak olup, bunları ancak Ş afiî’nin kendi düşüncesi olarak değerlendirmek gerekir. Zira istihsanı red mahiyetinde Kur’an ve sünnette daha açık ve kesin deliller mevcut olmuş olsaydı şüphesiz bunlar istihsanı benimseyen alim ve fakihler tarafından da mutlaka itibara alınırdı. Dolayısıyla Şafiî’nin bu hususta polemik yaptığı izlenimi doğmaktadır. 700 Şâfiî, Risâle, 274 (no. 1464); Şâfiî, er-Risâle, thk. A. Muhammed Şâkir, s. 507. Ş âfiî’nin kıyas dışında istihsana göre hüküm vermeyi keyfîlik olarak nitelendirmesi, ilmî bir tavırdan ziyade, onun kuşkucu tavrından kaynaklandığını söylemek mümkündür. Halbûkî istihsan yöntemini kullanan alimlerin, buna pekâlâ slâmî hassasiyetlerine binaen başvurdukları da söylenebilir. Zira kanaatimize göre, istihsanla verilen hükümler gözden geçirildiğinde, bunların keyfilikten uzak, dinin temel amaçlarına, adâlete ve hakkaniyete uygun hükümler olduğu görülecektir. 701 Daha önce de değindiğimiz gibi, Şâfiî’ye göre, sünneti oluşturan âhâd haberlerin delâleti zannî değil, kat’îdir. 148 ictihad yaparak, Kâbe cihetine döner” 702 . Şu halde Şâfiî’ye göre bağlayıcı bir delil olmaksızın bir konuda hüküm ve fetva vermek caiz değildir. Ona göre bağlayıcı deliller ise, Kitab, sünnet, ilim ehlinin ihtilâf etmeksizin söylediği (icmâ), veya bunların bir kısmına kıyasdır. şte istihsan bağlayıcı bir niteliğe veya buna benzer bir manaya sahip olmadığı için onunla hüküm ve fetva vermek caiz değildir 703 . Ş âfiî’nin istihsanı reddetmesinin, onun ilim anlayışıyla da yakın ilgisi söz konusudur. Bir kimsenin ancak ve ancak bilgiyle (Kitap, sünnet ve icmâ) görüş beyan etmesi gerektiğini ifade ederek, kıyası reddedip, hatıra gelen, duyu ve hislerin güzel gördüğü zanlara dayanarak bir yorumda bulunamayacağını belirtmektedir 704 . Yine O, Hz. Peygamber dışındakilerin ancak istidlâl yoluyla bir söz söyleyebileceğini ifade ederek, istihsanı istidlâlin karşıtı olarak değerlendirmekte ve kişinin geçmişte bir örneğe dayanmaksızın kendisi tarafından ortaya atmış olduğu bir ş ey olarak tanımlamaktadır 705 . Şu halde Şâfiî, müctehidlerin ictihad yani yorum yapma alanını oldukça daraltmaktadır. Nitekim buna Şâfiî’nin muhatabı da dikkat çekmiştir 706 Ayrıca Şâfiî bu hususta “ nsan, kendisinin başıboş bırakılacağını mı sanıyor?” 707 âyetini de delil olarak sunmakta ve ayette geçen “ ” kelimesine yüklediği anlam ve yorum dikkat çekmektedir. Bunun, emre ve nehye muhatab olmayan kimse anlamında olduğunu belirtmektedir 708 . Bu anlamdan hareketle de ‘Peygamber’den başka herkesin ancak istidlâl (nassa dayanmak) suretiyle bir şey söyleyebileceği’ yorumunu yapmakta ve böylece istihsanın iptalini, Kur’an nassı ile temellendirmeye çalışmaktadır 709 . Şu halde Şâfiî’ye göre, Hz. Peygamber dışında, hiç kimse dilediğini söyleyemez. Ancak istidlâl yoluyla, yani bir vahiy veya vahyin 702 Şâfiî, Risâle, 274 (no. 1465-1466). 703 Şâfiî, btâlu’l- stihsân, VII. 492; Şâfiî, Cimâu’l- lm, s. 25-26. 704 Şâfiî, btâlu’l- stihsân, VII. 496- 497. Halbuki, istihsana göre hüküm veren bir âlimin, Şâfiî’nin anladığı manada, hatırına geldiği, zihninde belirdiği, duyu ve hislerinin güzel gördüğü zannına binaen hüküm verdiğini söylemek güçtür. Bu bakımdan bu tür nitelemeleri, istihsan yöntemiyle bağdaştırmak mümkün değildir. 705 Şâfiî, Risâle, 13-14 (no. 70); Krş, Şâfiî, er-Risâle, thk. A. Muhammed Şâkir, s. 25; Şâfiî, Cimâu’l- lm, s. 25-26. Şâfiî’nin kasteddiği şekilde, istihsan kişinin kendisi tarafından ortaya attığı bir şey olmayıp, bilakis burada slam’ın ana esaslarına dayanılmaktadır. 706 Şâfiî, Cimâu’l- lm, s. 26. 707 75. Kıyâme, 36. 708 Âyetin benzer anlamda tefsiri için bkz. Taberî, Tefsîr, XXIX. 200-201. Oysa âyette insanın iman ve teklîf yönünden sorumlu tutulduğu vurgulanmakta olup, kanaatimizce istihsanın reddi için delil olmaktan uzaktır. 709 Şâfiî, Risâle, 14. (no. 70). Yüklə 2,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|