Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc
Yüklə 2,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- The Origins
- Kitâbu’l-Bâhir fî Hukmi’n-Nebiyyi bi’l-Bâtıni ve’z-Zâhir
145 duyulan ihtiyaçtır. htiyaç ise kıyasa takdim olunan ve tercih olunan şer’î bir delildir 690 . Ancak slam hukukçuları tarafından istihsanın farklı tanımlarının yapıldığı da bir gerçektir. Fakat yapılan bu tanımların ortak noktasını “fıkhî bir meseleye çözüm arayan müctehidin güçlü bir gerekçeye dayanarak bu meselenin benzerlerine bağlanan sonuçtan vazgeçip başka bir sonuca yönelmesi” teşkil etmektedir 691 . Burada sözü edilen “meselenin benzerlerine verilen hüküm” ya da çoğu usulcünün kullandığı ş ekliyle “kıyas” terimine dikkat edilmelidir. Zira bu sadece usulî kıyastan ibaret olmayıp bir nas üzerine illet kıyası yapılmaksızın varılan sonuçları da kapsayacak tarzda genel kural, genel nitelikli bir delilin gereği veya nassın lafzî yorumu anlamındadır 692 . Dolayısıyla istihsanda nassın lafzî anlamından ayrılma sözkonusudur. Bu duruma göre Şâfiî’nin istihsanı reddi, lafzî anlamdan ayrılmama anlamına gelmektedir ki Şâfiî’nin istihsanla ilgili görüşleri değerlendirilirken bu husus daima göz önünde bulundurulmalıdır. stihsan tanımlarında geçen güçlü gerekçe ise çoğu defa örf, özel ve genel yarar, zaruret, kolaylığı sağlama ve sıkıntıyı giderme, ihtiyatla amel, veya nasların ruhu ve hukukun genel prensipleri gibi müctehidin bakış açısına da bağlı olarak değişiklik gösteren sebepleri ifade etmektedir 693 . Kıyastan ayrılmak ve karşılaşılan duruma göre davranmayak, sadece Iraklı hukukçulara has bir usûl de değildir. Bilakis Hz. Ömer’in, kıtlık günlerinde hırsızların ellerini kesmeyi durdurması, sevad arazîsini paylaştırmaması, ümm-i veledin satışını yasaklaması vb. diğer bazı uygulamaları, gerçekte istihsan içine girmektedir. Dolayısıyla Hz. Ömer’in bu kararları alırken içinde bulunduğu şartlar, kamu yararı, hakkaniyet gibi başka sebeplere dayanarak yerleşik kuraldan ayrılmayı gerektirmiştir 694 . Kısacası istihsan, kamu yararı, hakkaniyet veya adaleti gözetip, zahirî ve katı kıyası terk etmek şeklinde, eşsiz bir re’y kullanma usûlünü ifade 690 en- Nebhân, “Eseru’l- mâm Mâlik..”, II. 169. 691 Bardakoğlu, “ stihsan” D A, XXIII. 341. 692 Bardakoğlu, “ stihsan” D A, XXIII. 341. 693 Bardakoğlu, “ stihsan” D A, XXIII. 342. 694 Hasan, slâm Hukukunun Doğuşu , s. 166. 146 etmekte 695 olup yalnız genel bir kuraldan ayrılmak değil, adalet ve maslahata binaen hüküm vermekten ibarettir. mam Şâfiî’nin istihsana yaklaşımına gelince, onun bu konuda nasıl bir tutum sergileyeceğini tahmin etmek zor değildir. Zira Şâfiî’nin nass nazariyesinin, nass odaklı bilgi anlayışının ve nasslara kıyas esasına dayalı sınırlı ictihad anlayışının varacağı nokta tabii ki istihsanın reddi ve iptali olacaktır. Meseleye Şâfiî’nin yöntemi açısından bakıldığında bu durum onun için tamamen mantıklı görünebilirse de, bütün boyutlarıyla ele alındığında bünyesinde bir çok sıkıntı ve daralmayı da barındırdığına ş ahit olunmaktadır. Ş âfiî istihsanın reddine yönelik düşüncelerini er-Risâle’de ve özellikle Kitâbu btâli’l- stihsân adlı eserinde ortaya koymaktadır. stihsanı red için kaleme alınan bu eserin dikkatli bir şekilde tahlîli neticesinde onun istihsânı hangi saik ve gerekçelerle iptale çalıştığını yakînen görmek mümkün olmaktadır. Şâfiî, eserinin giriş kısmında 696 öncelikle yalnız Kitab ve sünnete uymanın önemine, insanlar arasında hüküm verirken zahirin alınmasına, Allah’ın öğrettiği dışında insanların bir bilgisinin olmadığına ve Allah’ın verdiği bilgiyle yetinilmesine, zanna binâen hüküm verilemeyeceğine, gaybı yalnız Allah’ın bilebileceğine, münafıklar hakkında zahirî durumlarına göre hüküm verildiğine ve Hz. Peygamberin hep zahire göre hükmettiğine 697 , dolayısıyla herhangi bir zerîa düşüncesine ve niyete binaen hüküm verilemeyeceğine dikkat çekmektedir. O, bu görüşlerini, esasen istihsanın reddine yönelik bir altyapı hazırlamak düşüncesiyle serdetmekte sonra Babu btâli’l- stihsân başlığı altında istihsanın reddine girişmektedir. Öz itibariyle Şâfiî’nin meşhur eseri, zahire göre hüküm verilmesi gerektiği temel esası noktasında odaklanmaktadır. 695 Schacht, The Origins, s. 98-99; Duraynî, el-Menâhicu’l-Usûliyye, s. 6; Schacht, slâm Hukukuna Giriş, s. 47; Şener, Kıyas, stihsan, stıslah, s. 136; Hasan, slâm Hukukunun Doğuşu , s. 166; Paçacı, “Anlama (Fıkıh) Usulüne Dair”, s. 93-94; Weiss, “ slam Hukukunda Yorum: ctihad Teorisi”, s. 188;. 696 Şâfiî, btâlu’l- stihsân, VII. 487-500. 697 Ancak mam Suyûtî (ö. 911), Hz. Peygamberin, hem zahir, hem bâtına göre hüküm verdiğini ve bu ikisini kendisinde toplamasının Onun hususiyetlerinden biri olduğunu ve bir çok konuda her ikisiyle birlikte (zâhir ve bâtına göre) hüküm verdiğini belirtmekte ve bu doğrultuda Hattâbî’nin, Hz. Peygamberin hem zâhir hem de bâtın ile hüküm vermede muhayyer olduğu şeklindeki görüşünü nakletmektedir. es-Suyûtî, Celâluddîn, Kitâbu’l-Bâhir fî Hukmi’n-Nebiyyi bi’l-Bâtıni ve’z-Zâhir, thk. M. Hayri Kırbaşoğlu, Dâru’s-Selâm, Beyrût, 1987, s. 26, 28, 37, 39. Yüklə 2,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|