Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
136 
ettiğini  söylemesi
644
  de  manidar  bir  durum  olup,  kıyası  temellendirmek  için  dahi 
nasslara dayanması câlib-i dikkat bir husustur.  
Schacht’a  göre  kıyasın  klâsik  dört  usûl  grubuna  sokulması  ise,  aslında 
Ş
âfiî’nin  tasavvur  ettiği  sınırlar  dahilinde,  eski  ve  mazbut  olmayan  re’y  (veya 
istihsân) ile dinî hukukta bütün beşerî istidlâl vasıtalarını reddetme (yalnız nasslara 
dayanan,  kıyas  ve  reyin  aleyhinde  olan  ehl-i  hadîs  taraftarları)  arasında  bir 
uzlaşmanın  sonucudur
645
.  Bu  da  Şâfiî’nin  hem  yöntem  olarak  yalnız  haber  ve 
rivâyetlere  dayanan  ehl-i  hadîse  kıyası  benimseterek  hem  de  kıyas  ve  re’yin  bir 
ileriki  safhasını  oluşturan  istihsan  ve  ıstıslahı  kullanan  tarafların  bu  yöntemlerini 
reddederek, onların da yalnız kıyasda kalmalarını sağlamak suretiyle, her iki tarafı da 
kıyas paydasında uzlaştırmayı amaçladığını göstermektedir.  
Ş
âfiî’nin haber karşısında kıyasa bir değer atfetmemesi onun haber-i vâhidi 
kıyasa tercih eden yaklaşımında da görülmekte ve bu hususta da Hanefîlerden farklı 
bir  tutum  sergilediği  ortaya  çıkmaktadır.  Çünkü  Zencânî’nin  tesbitine  göre,  haber-i 
vâhid kıyasa aykırı olduğunda Şâfiî’ye göre, haber-i vâhid kıyasa tercih edilir. Zira 
haber  kıyastan  daha  kuvvetli  olduğu  için  haberin  tercih  edilmesi  gerekir.  Çünkü 
haber,  Hz.  Peygamberin  sözü,  kıyas ise  kıyas  yapan  müctehidin  sözünden  ibarettir. 
Nebî (s.a)’in sözü hatadan masûm olup, kıyas yapanın sözü hatadan masûm değildir. 
Hanefîler  ise,  bu  durumda  kıyası  haber-i  vâhide  tercih  ederler.  Onlara  göre  kıyas 
haberden  daha  kuvvetli  olup,  habere  tercih  edilir.  Zira  kıyas  yapan  müctehid 
ictihadında, yakîn bilgi üzeredir. Oysa haberde yakîn bilgi yoktur. Çünkü biz haberin 
sıhhatini kesin olarak bilemeyiz. Dolayısıyla bilgi ifade etmez. Sadece biz onun hadîs 
olduğunu zannederiz. Şu halde zanla bilinen şeyin, yakîn ile bilinene tercih edilmesi 
mümkün  değildir
646
.  Hadîsçilerin  de  zayıf  bir  hadîsi  kuvvetli  bir  kıyastan  üstün 
tutmaları  nedeniyle,  Şâfiî  de  bu  hususta  onlarla  benzer  bir  yaklaşımı  paylaşmış 
olmaktadır
647
.  
                         
644
   Şâfiî, Risâle, 130. (no. 597).  
645
   Schacht,  slâm Hukukuna Giriş, s. 70.  
646
   ez-Zencânî,  Mahmûd  b.  Ahmed,  Tahrîcu’l-Furû‘  ale’l-Usûl,  thk.  Muhammed  Edîb  Sâlih, 
Muessesetu’r-Risâle, V. Baskı, Beyrût, 1987, s. 363-364. 
647
   Schacht,  slâm Hukukuna Giriş, s. 72.  

---

 
137 
Ş
âfiî’nin,  kıyasa  ilişkin  en  dikkat  çeken  yaklaşımı  ise  ictihadı  kıyasla 
sınırlamasında  ortaya  çıkmaktadır.  Şâfiî’nin  “Kıyas  nedir?  ctihad  mıdır?  yoksa 
Kıyas  ve  ctihad  ayrı  şeyler  midir?”  sorusuna:  “Onlar  bir  anlama  gelen  iki  isim 
(terim)  dir”
648
  şeklindeki  cevabı  ve  yine “ ctihad  Kıyas’tır”
649
  ifadesi,  onun  ictihadı 
kıyas işlemi ile sınırladığını açıkça göstermektedir. Şu halde Şafiî, içine re’yi de alan 
daha  geniş  anlamda  bir  ictihad  faaliyetine  sıcak  bakmamakta  ve  ictihadı  sadece 
kıyasa  inhisar  ettirerek  tahdit  etmeye  çalışmaktadır
650
Ş
âfiî’nin,  müctehidin  yaptığı 
ictihadı  kıyasla  sınırlamasının  en  önemli  anlamı  ise,  müctehidi  kıyas  mekanizması 
aracılığıyla  nassların  literal/lafzî  içerikleri  dairesinde  kalmaya  mahkum  etmesi  ve 
böylece literalizmin egemenliğini garanti altına almasıdır
651
.  
Her  ne  kadar  Şâfiî  kıyas  ile  ictihadın  aynı  olduğunu  söylemişse  de, 
ictihadın  daha  geniş  bir  anlam  taşıdığı  usulcülerin  çoğunluğu  tarafından  kabul 
edilmiştir
652
.  Hatta,  ictihadı  kıyastan  ibaret  gören  bu  anlayışında  Şâfiî  adeta  yalnız 
kalmıştır.  Nitekim  onun  bu  görüşü,  Şâfiî’nin  kendi  mezhebinde  yetişen  fakihler  de 
dahil  olmak  üzere  ekseriyetin  itirazıyla  karşılaşmış,  kabul  görmemiştir
653
.  Çünkü 
ictihad, kıyas yoluyla olabileceği gibi naslarda hâkim bulunan umûmi prensiplerden, 
kelime ve cümlelerin çeşitli delâlet ve inceliklerinden
654
 ve kıyas dışında kalan diğer 
istidlâl  yollarından  hükme  varmak  şeklinde  de  olabilir.  Kıyas  her  zaman  ictihada 
muhtaçtır,  fakat  ictihadın  yegane  yolu  kıyas  değildir
655
.  Dolayısıyla  bu  noktada 
Ş
âfiî’nin başarılı olduğu söylenemez.  
                         
648
   Şâfiî, Risâle, 257 (no. 1323-1324). 
649
   Şâfiî, Risâle, 257 (no. 1326).  
650
   el-Fârukî, “ shâmu’l- mâm eş-Şâfiî”, s. 437.  
651
   Taştan, “ slam Hukukunda Literalizm”, s. 147; Ayrıca bkz. Ebû Zeyd, “ mam Şâfiî ve Ortayol”, 
s. 119. 
652
   Dönmez, Kaynak Kavramı, s. 77.  
653
   Şâfiî’ye  bu  konudaki  itirazlar  için  bkz.  eş-Şîrâzî,  Ebû  shak  brahîm,  Şerhu’l-Luma’,  thk. 
Abdulmecid  et-Turkî,  Beyrût,  1988,  II.  755;  el-Gazâlî,  Ebû  Hâmid  Muhammed,  el-Mustasfâ, 
thk.  M.  Abdusselâm  Abdu’ş-Şâfiî,  Dâru’l-Kutubi’l- lmiyye,  I.  Baskı,  Beyrût,  1413,  s.  281; 
Ş
evkânî,  rşâdu’l- Fuhûl, 418.  
654
   M. Hamdi Yazır “Mutlaka teşriî (kanun koyma) içtihatlarında yalnız kelimelerin delalet ettikleri 
mânâ  ile  yetinilmeyip  tecrübe  ile  hayatın  dış  ve  hikmete  ait  akışının  da  göz  önünde 
bulundurulması  lazım  gelecektir”  diyerek  ictihadda  sosyal  gerçekliğin  de  dikkate  alınmasına 
dikkat çekmektedir. Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, II. 546.  
655
   Karaman,  ctihad, s. 16-17; Gürkan,  slam Hukuk Metodolojisinin Oluşumu ve Şâfiî’nin Yeri, 
s. 294.  

---